Litnet

Sêgoed van Annelie Botes “Ek lees intens – oor en oor tot ek die boek deurgrond. Meestal niefiksie, van sielkunde, tot geskiedenis en natuurwetenskap. En ek het ’n hekel aan ligsinnige onrealisme.” (Rooi Rose, 22 Julie 1998) “Om te skryf is harde werk. Dit gaan nie oor sit en wag totdat inspirasie op die een af ander manier deur jou vloei nie. Jy moet voor die rekenaar sit en skryf.” (Volksblad, 30 April 2001) “Ek voel nie noodwendig ek is ’n inspirasie vir ander nie, maar ek voel wel skrywers moet met verantwoordelikheid skryf – in belang van die samelewing. Ek voel my gedwonge om te bou. Ek sê nie ek bou altyd deur my stories nie, maar ek skryf baie swaar aan ’n storie as daar nie the moral of the story is nie.” (Vrouekeur, 20 Julie 2007) “Ek het altyd vir my kinders gesê: soos wat jou kamer lyk as jy gaan slaap, so lyk jou drome. En jou drome is jou diepste jy. Ek droom werklik baie. Ek hou baie noukeurig boek van my drome en lê dit elke oggend uit. Ek maak glad nie my oë oop nie en lê en dink eers wat ek gedroom het. Want die oomblik as jy jou oë oopmaak, versteur jy jou droom.” (Vrouekeur, 20 Julie 2007) “Ek soek nie avontuur nie, maar ek het ’n baie ondeunde geaardheid. Ek hou van grappies en poetse. (…) Ek probeer doelbewus om dinge uit mense te trek. En om mense in ander situasies as die normale te kry en te kyk hoe hulle reageer. Die lewe is vir my fun!” (Vrouekeur, 20 Julie 2007) “Ek weet nie eens of ek kan skryf nie. Ek skryf met matriek-Afrikaans. Maar ek werk baie hard. Ek is toegewyd en het baie dissipline. Maar ek dink ek raak ook mense se emosies aan. Ons het tog almal ’n bondel emosies binne ons. Ek praat nie van tranetrekkers en snotsnikkers nie – ek praat van doodgewone mense se emosies.” (Vrouekeur, 20 Julie 2007) “Skryf is nie vir my ’n inspirasie-ding nie. Dit is vir my ’n verslawing. Dis iets waarsonder ek nie kan leef nie. Maar dis ’n positiewe verslawing.” (Vrouekeur, 20 Julie 2007) “Ek glo nie aan daardie storie van vreeslike inspirasie nie. Skryf is eenvoudig harde werk. Elmboog-ghries, dis waaroor dit gaan – soveel te meer omdat skryf op selfdissipline berus. Ek doen my huis- en tuinwerk self. Ek maak ook klere, oefen klavier, versorg my gesin. Dan, wanneer ek niks het wat my jaag nie, gaan sit en werk ek.” (Sarie, 28 Januarie 1998) Wat doen sy op Kersdag? “[D]it is vir my ’n dag waarop ek alleen by die huis bly en introspeksie doen oor die goed wat ek deur die jaar gedoen en nie gedoen het nie. Dis ’n heilige dag waarin ek nader aan God probeer kom.” (Taalgenoot, November/Desember 2003) “Ek skryf wat in my hart is, sóós dit in my hart is. Ek dink nooit ’n ‘tema’ uit en skryf dan ’n sistematiese verhaal daaroor nie. Eerste van alles neem ek die gegewe in my eie hart aan.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003) “Ek is ’n mens van uiterstes. As ek lag, lag ek hard; as ek huil, huil ek hard. As ek baklei, veg ek tot die laaste nael afbreek; en as ek oorgee, draai ek my rug vir ewig op die saak.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003) “As ek nie daardie aar in my skryfwerk kan vóél pols nie, verloor ek my dryfkrag om verder te skryf.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003) Hoekom skryf sy? “Om die waarheid te sê. Nie ander mense se waarhede nie; my eie waarheid soos die Here dit uitgemaak het terwyl ek staan en aartappels skil het.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003) Oor Afrikaans: “Ek is bepaald uit die oude doos en ’n agteros, want ek hou nie van ’n argelose taalvermengery nie. As dít is hoe ons Afrikaans wil red, kan ons maar hensop. Want dan red ons geensins Afrikaans nie; ons skep ’n nuwe dialek wat beslis nie Afrikaans is nie.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003) “Dis nie vir my belangrik om ’n skrywer genoem te word nie. Ek wil eerder ’n storieverteller wees. Afrikaans het te lank gewroeg onder swaar letterkunde wat g’n siel van kop of gat kon uitmaak nie. En daar was te min stories.” (Rooi Rose, 29 April 1998) Oor resensente: “Resensente is nodig, baie nodig. Maar daar is ’n tendens by resensente om die soeklig op die negatiewe te laat val. Soms voel ek om my hare uit my kop te ruk wanneer resensente hulle voet so liederlik in enige skrywer se keel afdruk. Daar’s ’n ou spreekwoord wat sê: ‘Never criticise a man until you have walked in his moccasins for two weeks …’ Elke boek het ’n swaar pad.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003) “Ek dink net in Afrikaans en wanneer ek skryf, dink ek glad-glad-glad nie aan hoe hierdie of daardie sin sal vertaal nie.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003) “Jy is wat jy is, en jy dra daardie bagasie vir ewig saam met jou. Maar jy kan leer hoe om dit makliker te dra; jy kan leer hoe om dit te verwerk en te verstaan.” (Rooi Rose, 29 April 1998) Waar kry sy die idees vir haar boeke? “Uit die lewe self. As iets in my hart kom sit, en nie weer wil weggaan nie, moet ek daaroor skryf.” (Vrouekeur, 11 Julie 2003) “Boekverkope is ’n wa met hobbelwiele. As die skrywer en uitgewer en media nie behoorlik saamwerk nie, strand die wiele.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003) Annelie se skryfstyl: “Ek lees ander skrywers, maar probeer nie soos hulle skryf nie. Ek skryf soos ek praat. Ek soek en krap altyd vir ’n eenvoudiger, bekender woord. Eintlik is my boeke baie soos ek is – ek raak verskriklik opgewonde, ek huil, lag, en ek raak kwaad. Ek voel dinge, en baie keer trek ek my dit aan. Dis sulke dinge wat ek heeltemal in my werk weergee.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003) Sy is nie spyt oor die outobiografiese styl waarin sy haar boeke skryf nie: “Dit is ’n verligting om te weet die media kan geen geheim van my uitkrap waaroor ek nog nie geskryf het nie. Al my donker geheime is klaar vertel en niemand het my verwerp nie.” (Beeld, 25 November 2016) Wat het sy geleer uit haar besoek as goewernante en die swaarkry in Engeland: “Dit het my selfgeloof eindeloos versterk. Soms weet ek nie of ek onnosel of moedswillig is nie. Maar ek dink nie ek sal kan leef as ek nie my horisonne verbreed nie. Die belangrikste ding wat ek in Engeland aan myself bevestig het, is dat ’n boerekind van die Kammanassie, of van waar ook al, opvoedingsgewys nie vir die koninklikes hoef terug te staan nie. Ons is waaragtig uit rots gekap.” (Landbouweekblad, 23 Desember 2023) As skrywer is Annelie Botes ’n rebel, skryf JB Roux. Hoe voel sy oor hierdie stelling? “Ek is nie net rebels wat my skryfwerk betref nie. Dis hoe ek elke dag leef. As ’n ding bepraat moet word, dan praat ek daaroor. As iets geloof moet word, dan loof ek dit. En my hart gaan uit na die underdogs van die lewe. Seker maar omdat ek met ’n oop senuwee gebore is.” (Vrouekeur, 16 Desember 2016) Annelie beskryf in Lugkasteel hoe moeilik dit vir haar is om te skryf. Hoekom dóén sy dit aan haarself? “Dis nie áltyd vir my moeilik om te skryf nie. En dis nie iets wat ek ‘aan myself doen’ nie. Ek bewys myself eerder ’n emosionele guns deur die drade van die lewe los te koek. Ek wil nie leef of sterf met ’n bol gekoekte wol in my hande nie. En uitfraiing vra tyd en geduld en duisende ure se sit-sit-sit. Ernest Hemingway het gesê: ‘There is nothing to writing. All you do is sit down at a typewriter and bleed.’” (Vrouekeur, 16 Desember 2016) “Ek is bésig, maar ek sal nie myself as ’n rustelose siel beskryf nie. Eintlik is ek ’n heel rustige siel. Dit sal meer in die kol wees om my as ’n soekende siel te beskryf.” (Vrouekeur, 16 Desember 2016) En die wit kat in die kasteel waar sy gaan kinders oppas het? Glo sy regtig in sulke opgeefsels? vra JB Roux: “Ek wíl nie in spoke glo nie en kan my glad nie uitspreek oor die bonatuurlike nie. Maar as ek die dag sterf, en die Gryse trou weer, gaan ek daardie nuwe vrou kom pes tot haar senuwees ingee!” (Vrouekeur, 16 Desember 2016) Watter belangrike lesse het jy tydens jou lang skrywersloopbaan geleer? “Te veel om op te noem. My eintlike skryfmoeder was Hettie Scholtz, doerietyd met Trippel sewe. By Hettie het ek meer geleer as by al die skryfmeesters altesaam. Seker een van die grootste lesse wat ek geleer het, is om my instinkte te vertrou. En om my nie te veel te ontstel of te steur as die media my in die grond in trap nie. Die belangrikste dáárvan is om die krag te hê om regop te kom en voort te stap op die pad wat jy weet vir jou uitgemeet is.” (LitNet, aan Remona Voges) Jy het geskryf jou ouers het hoë eise aan jou gestel en jy het daarom nooit geleer hoe om te verloor nie. Het jy intussen geleer, of was dit nie nodig nie? Annelie antwoord Deborah Steinmair: “Niémand hou daarvan om te verloor nie. Dis afbrekend vir die psige. Wat ek dubbeld en dwars geleer het, is om, alhoewel teësinnig, te aanvaar wanneer ek verloor. Maar ek moet die innerlike sekerheid hê dat ek nooit my eie beginsels mag verloor nie.” (LitNet, 26 November 2020) Wanneer skryf sy – het sy ’n vaste roetine? “By Hettie Scholtz het ek báie geleer, en een van die dinge was: ‘Not a day without a word.’ Maar ek het geen vaste roetine nie. My vrugbaarste skryftyd is in die nag, want dan is daar min onderbrekings en my gedagtes kan vloei. Ek hou van die knusheid van my lessenaarlamp en my sagte vlieskamerjas, en om in die donker van die kleinnag te gaan melkkoffie drink op ons stoepie.” (LitNet, 26 November 2020) Wat is die belangrikste les wat die lewe haar al geleer het? “Daardie les staan voorin Voetstoots geskryf. Robert Frost het gesê: In three words I can sum up everything I’ve learned about life: It goes on.” (Landbouweekblad, 20 November 2020) Wat beteken dankbaarheid vir haar? “Om gemoedsvrede te hê. Om nie in stryd met jouself te lewe nie.” (Landbouweekblad, 20 November 2020) In 2018 is WO Kühne se Huppelkind-stories heruitgegee. Annelie onthou Huppelkind: “Ek was gaande oor die aura daarvan. En wanneer ek saam met my pa pakskuur toe is vir die dag, het ek altyd in die groen ruigtes na Huppelkind gesoek. Op ’n dag vind ek ’n reusespinnerak wat soos ’n roset tussen die renosterbosse gespin is, kompleet met die doudruppeltjies wat daaraan hang. Daardie dag het ek geglo dis die ingang na Huppelkind se blyplek.” (Die Burger, 31 Mei 2018)

Annelie Botes is op 12 Desember 2024 oorlede.

Gebore en getoë

Annelie Botes word as ’n nooi Basson in Junie 1957 onder die teken van die Kreef op die plaas Grootfontein in die Kammanassie naby Uniondale gebore. Sy is die vierde van vyf kinders van Dick en Ann Basson. Sy is in Uniondale gebore, gedoop en grootgemaak en het aan die Hoërskool Uniondale skoolgegaan tot in matriek.

Annelie is ’n plaaskind wat somermaande kaalvoet onder die appelkoosbome gespeel het. Sondae het die gesin ’n vaste sitplek in die kerk gehad. “Ek is Calvinisties grootgemaak, ’n boerekind, aards geskaaf onder die vyl van eg tradisionele Afrikanernorme.”

Annelie se pa was al 52 toe sy gebore is, en omdat hy ’n anginahart gehad het, kon hy nie met haar speel en rondhardloop nie, maar hy het vir haar stories vertel. Sy vertel aan Salvelio Meyer (Rooi Rose, 29 April 1989): “My pa was ’n magiese storieverteller, maar hy’t nooit stories vertel van feetjies en sulke goed nie. Sy stories was oor die Anglo-Boereoorlog; oor die Rebellie en die Boeregeneraals; en hoe hy van die Kaap tot in Kaïro gereis het. Dís wat ek van pa onthou. (…) Natuurlik was daar ’n reuse-generasiegaping tussen ons, maar ek het vir my pa baie respek gehad. Toe ek klein was, het ek selfs gedink hy is die Here. As hulle in die Bybel praat van Jesus wat die storms stilmaak, het ek gedink dis my pa.”

Annelie brei ’n bietjie verder uit oor haar pa teenoor Lucille Botha (Landbouweekblad, 20 November 2020): “My pa se manier van vermaak was stories vertel. By hom het ek Jakkals en Wolf-stories gehoor wat ek nooit weer agterna gehoor het nie. Toe ek sub A toe is, het ek gedink al die kinders ken die stories van Racheltjie de Beer, Jopie Fourie en Dirkie Uys. Maar helaas nie. Ek het dit by my pa geërf om van alles ’n storie te kan maak. Dit is ’n genetiese oorerwing.”

Annelie se ouers is binne enkele maande van mekaar oorlede toe sy in matriek was. Haar pa was in die hospitaal na ’n beroerte-aanval en almal het gedink hy sal eerste sterf, maar toe is dit haar ma, wat heelwat jonger as Annelie se pa was, wat eerste oorlede is.

Aan Corlia Fourie (Rooi Rose, Junie 2002) vertel Annelie dat haar eertydse skoolhoof haar onthou as ’n voorbok, onlusstoker en nonkonformis. “En bowenal, ’n orator wat nie geskroom het om hom te probeer uitredeneer terwyl ek – in die diepste van moeilikhede – voor sy lessenaar aangetree gestaan het nie. Ek het van skool gehou, maar nie van die ingehokte roetine nie. Ek het dikwels stokkies gedraai, maar aan die ander kant dikwels naweke vir ure met my skoolboeke sit en ‘speel’. Dis skandelik, maar ek het feitlik nooit huiswerk gedoen nie. In die plek daarvan het ek ’n ekstensiewe opstel ingegee, ongeag of dit wiskunde of biologie was.”

Skryf was nog altyd in Annelie se bloed. Op driejarige ouderdom het sy op haar ma se Stuyvesant-papiertjies begin stories “skryf”. “Ek wou silwer stories hê,” vertel sy aan Shanda Luyt (Vrouekeur, 20 Julie 2007). “Ek kon nog nie skryf nie, maar ek het geskryf! En dan het ek die silwer papiertjies so opgevou en die stories in die renosterbosse begrawe. My vroegste herinneringe is hoe ek op Grootfontein met ’n renosterbosstokkie in die sand skryf. Onleesbare krulle en draaie, maar ek kon dit met dramatiese wendings aan my ma teruglees. Op laerskool skryf ek vir my ma briewe wat ek nooit gepos het nie. Daarin het ek vergesogte dramas versin oor alles wat in die koshuis gebeur het – met sprokies en liegstories en al.”

Die idee van lees gryp haar ook vroeg aan. “My grootste wens as kind was, o, as ek tog net kon léés. Toe ek skool toe is, het ek gedink ek sou ná die eerste dag al kon lees. Maar met die huis toe kom daardie eerste naweek kon ek natuurlik nog nie lees nie. Dit was vir my ’n ontsettende teleurstelling. Maar ek het toe vir my huismense vertel ek kán lees, ek wíl net nie vir hulle lees nie.” Haar broer was veertien jaar ouer as sy en sy lees toe een van sy voorgeskrewe boeke – een van Langenhoven se boeke. “[E]k het op die bed gaan lê en my oë so al met die swart lettertjies laat gaan, tot ek gedink het dis tyd om om te blaai. Vir dae het ek daardie boek gelê en ‘lees’. Lees was regtig vir my ’n passie.” (Rooi Rose, 29 April 1998)

“Ek het op ’n plaas in die Kammanassie grootgeword,” vertel sy aan Corlia Fourie (Rooi Rose, Mei 2001). “En ek en my sussie het vir die klô-goed Sondagskool gehou. My ma het vir ons lang rokke gemaak en my pa het tolletjies onder aan ons ou skoolskoene se hakke vasgeskroef, dan was ons ‘juffrou’. Ek het skokkende Bybelstories opgemaak en nuwe woorde vir kerkliedjies geskryf. Dit was ’n fees van verdigsel en onbestaande wêrelde. Ek dink ek het ’n besonderse verbeeldingswêreld. Gee my net ’n kort stukkie wol en ek brei ’n hele trui.”

Toe sy ongeveer dertien was, trek Dalene Matthee en haar gesin op Uniondale in. Van die begin af het Dalene Matthee met haar andersoortigheid ’n groot bekoring vir Annelie ingehou. En toe sy uitvind dat Dalene kitaar kan speel, het sy aanhou neul by haar ma om ook vir haar ’n kitaar te koop sodat sy kitaarlesse by Dalene kan neem. Annelie het hierdie musiekinstrument binne ’n maand baasgeraak, maar dit was nie die einde van die “lesse” nie – dié het aangehou met Annelie se kitaar.

Verdere studie en werk

Op agtien is Annelie se eerste storie in Die Brandwag gepubliseer. Op negentien word sy swanger en sy trou met haar jeugliefde, Chris. Die ou tikmasjien wat sy gehad het, was stukkend – sy e’s het nie gewerk nie. Eendag val die tikmasjien van die kas af en breek in honderd stukkies. Sy besluit dit is ’n teken dat dit die einde van haar skryfloopbaan is.

Annelie verwerf haar onderwyslisensiaat in klavier in 1986 aan Unisa en werk vir tien jaar as musiekonderwyseres. Intussen is haar twee kinders, Rudolph en Natasja, gebore. Sy is baie lief vir musiek. “Net soos daar altyd woorde en idees in my kop is, is daar permanent musiek in my kop. En dis nie van malligheid nie.” Sy kan ook orrel, kitaar en blokfluit speel. “Musiek is vir my die sterkste komponent van die krag van God. Daar is byvoorbeeld min dinge wat heiliger, groter en nader aan die hemel is as om kerkorrel te bespeel. Dis ’n magic experience wat my diep ontroer, veral as ek alleen in die kerk is.” (Rooi Rose, 29 April 1998)

Die gesin trek in 1982 na Bedford in die Oos-Kaap en in 1998 verhuis hulle na Port Elizabeth.

In 1993 hoor Annelie dat sy diabetes het en sy skrik baie groot. Nie net het sy gedink sy gaan blind raak nie, maar sy het ook gedink dat albei arms geamputeer moes word en dat sy nie meer sal kan werk nie. Dit is net daar waar sy vir haarself sê: “Annelie, nóú sal jy moet skryf.” En sy koop vir haar ’n rekenaar en begin skryf. Sy vertel self dat dit was soos ’n prop wat losgekom het. Binne vier jaar word 22 van haar kortverhale en novelles in Sarie en Huisgenoot gepubliseer.

In 1995 word Annelie se eerste boek, Trippel sewe, by Queillerie gepubliseer. Dit is ’n meesleurende verhaal oor mense wat alles wegdobbel. Annelie erken dat sy self vir vyf jaar ’n geswore dobbelslaaf was – sy het vir die casino’s gelewe. Sy het in 1985 heel onskuldig met dobbel kennis gemaak. Sy vertel aan Karen Nelmapius (Rooi Rose, 29 April 1998): “Dit was vir my ontsaglik opwindend, eintlik hemels, en die genotvolste tydverdryf wat ek my kon voorstel. Die atmosfeer van die casino het my soos ’n magneet getrek.” Sy begin groot geld wen op die dobbelmasjiene en getrou aan haar geaardheid, begin die masjiene haar gou verveel. Sy ontdek die blackjack- en roulettetafels. Sy begin verskonings uitdink om te gaan dobbel en in 1989 wen sy R70 000 op ’n blackjack-toernooi.

“Ek het gedink ek is almagtig. God se uitverkorene. Nou kan ek groot begin speel.” Sy skei van haar man, los haar kinders by hom en gaan bly in die Kalahari, naby ’n casino. “Maar iets van my Grootfontein-jare het tog oorgebly. Ek het verlang, besef hoe lief ek vir hulle is en hoe dom ek was …”

In 1990 is sy en Chris weer getroud, maar die dobbelgier het gebly totdat sy in 1993 die casinobestuurder gevra het om haar die casino te belet totdat sy die geld wat sy geskuld het, terugbetaal het.

Annelie het besef dat sy nie so kon voortgaan nie, want sy is besig om die hele gesin geldelik uit te roei. Sy het op haar rekenaar met die naam Sollie met haarself begin redeneer. “Tot malwordens toe. Uiteindelik het dit die roman geword. Ek het nie gedink ’n uitgewer sal belangstel nie, maar dit was ten minste ’n troos dat ek die afgryse van my dobbelverslawing met ’n onbekende gesig kon deel. Dit was uit my hart uit. Trippel sewe,” sê Annelie, “is fiksie. Dit is nie my storie nie en niemand moet ook vra wat is waarheid en wat nie. Maar dit is die storie van elke mens wat verswelg raak deur die yslike spinnerak van dobbel.” (Rooi Rose, 29 April 1998)

Maureen Joubert skryf in Insig (Junie 1996) dat die roman onverwags aangrypend is, dat die skryfwerk knap gedaan is en dat ons weer van Annelie Botes sal hoor. Die roman word in 2007 heruitgegee.

In dieselfde jaar verskyn Ribbokvoete (wat vóór Trippel sewe geskryf is) by JP van der Walt. Die hoofkarakter, Rut, het net voor haar mondigwording ’n aborsie gehad en sy glo steeds dat sy daarvoor gestraf word. Sy veg met haar gewete en met God. Irma Loock skryf in Volksblad (5 Mei 1997) dat “die roman ’n aanwins vir die Afrikaanse literatuur is, sowel as vir geestelike lektuur in Afrikaans.”

Annelie se volgende roman, Klawervier, verskyn in 1997 en in 1998 word dit bekroon met die ATKV-Prosaprys. Sy vertel aan Sarie waaroor die storie van Klawervier gaan: “Dit gaan oor ’n man wat sy lewe daaraan gewy het om valse waardes na te jaag en in die proses die groot lewenswette verontagsaam het. En natuurlik betaal hy ’n prys daarvoor.” Sy noem die roman ’n bewaringsroman en nadat dit haar anderhalfjaar geneem het om al haar inligting bymekaar te maak, voltooi sy die roman binne drie maande. Klawervier word in Engels, Duits en Nederlands vertaal.

Daar was egter iets wat haar gepla het aan die benamings van ’n familiesage en plaasroman wat aan Klawervier toegedig is, sê sy aan Salvelio Meyer (Rooi Rose, 29 April 1998): “Dié beskrywing klink darem vreeslik outyds. ‘Plaasroman’ laat dit klink of ek van karringmelk en donkiekarre skryf, terwyl ‘familiesage’ mens aan JR Ewing se mense laat dink.”

Annelie beskryf die verhaal van Daniël Verreyne en sy seun Schoonraad en hulle lewe in die fynboswêreld van die Kamanassie as ’n natuurroman wat eintlik heel toevallig ’n plaas as agtergrond het, “maar dit bly ’n natuurroman wat oor mense, en die verweefdheid van mense handel.”

Hans Ester (Zuid-Afrika, Oktober 2000) skryf oor die Nederlandse vertaling deur Riet de Jong-Goossens: “Klawervier is een prachtige roman, een belevenis om te lezen. We mogen ons als Nederlandstaligen gelukkig prijzen dat Riet de Jong-Goossens er een zeer zorgvuldige vertaling van heeft gemaakt.” JP Smuts (Skrywers en Boeke) beskou dit as ’n verfrissende en hoogs genietlike werk wat kan reken op ’n wye en waarderende leserspubliek.

In 1998 (met ’n heruitgawe in 2008) verskyn Die trousseaukis en ander stories, wat ’n keur uit haar tydskrifverhale is. Jaybee Roux (Beeld, 22 September 2008) skryf oor die heruitgawe: “Annelie het met hierdie bundel bewys van haar talent bevestig. Hierdie talent sal verseker dat sy haar statuur as een van die gewildste skrywers in Afrikaans sal behou.”

Ook Stoffel Cilliers is komplimenterend oor Die Trousseaukis (Volksblad, 15 September 2008): “Met haar besonder eerlike en openhartige skryfwyse en haar diepgaande mensekennis neem die skrywer die leser na die binnekamers van haar karakters. Dit is ’n verrykende, deernisvolle ervaring.”

In Die Burger van 30 September 1998 is Mariette van Manen die mening toegedaan dat Annelie Botes ’n “slag met woorde het en presies weet wanneer en hoe om ’n storie klaar te vertel, soms met ’n onverwagte wending. En al loop ’n storie soms af soos ’n mens vermoed, bly die aanslag vars.”

Raaiselkind word in 2001 gepubliseer. Willem Breytenbach skryf in Volksblad (30 April 2001): “Raaiselkind is ’n roman wat die wêreld van outisme genadeloos oopvlek. Twee vrouekarakters staan midde-in die aangrypende werklikheid: Ingrid Dorfling, die ma van Alexander, die outistiese seun, en Miriam, sy oppas-ma, wat met kinderlike Godsvertroue en aardse wysheid die enigste een is wat soms tot Boetatjie deurdring.”

Die publikasie van die boek volg op drie jaar se navorsing wat Annelie feitlik voltyds besig gehou het. Haar bure het selfs gesien hoe sy een oggend deur die polisie in hegtenis geneem is en daarna ’n nag in die polisieselle deurgebring het. Annelie verduidelik aan Elize Parker (Sarie, 11 Julie 2001): “Elke mens het ’n grens en ek wou vir myself sien hoe my karakter verby die grense in haarself gedryf is. Ek het alles wat my karakter Ingrid in die tronk ervaar het, self aan my lyf ervaar, tot die visentering vir ’n versteekte wapen.”

Die eerste prikkel van die storie het gekom toe sy hoor dat ’n kennis se seuntjie outisties is. Sy vertel aan Willem Breytenbach dat sy seker is dis waar die storie begin ontkiem het. “Verskeie gesinne met outistiese kinders het my baie gehelp met my navorsing en waarneming van outisme, die kinders se optrede en hoe hul gesinne dit hanteer en verwerk. Ook die personeel aan die Quest-skool op Uitenhage en die skool se stigter, Dianne Beukes-Jesson, en Guillome Olivier, die huidige hoof, het die raaisel vir my ontrafel. Ek het ook dae saam met van die gesinne deurgebring, saam na ’n restaurant gegaan, inkopies gaan doen en selfs kerk toe gegaan omdat ek eerstehands wou weet waaroor ek skryf.”

“Die navorsing was skrikwekkend baie, want ek het niks daarvan geweet nie,” sê sy aan Corlia Fourie (Rooi Rose, Mei 2001). “Liggaamlik en emosioneel was dit uiters uitputtend.

“Raaiselkind word ook ’n aanklag teen die NG Kerk en sogenaamde Christene, want die tema hang baie nou saam met Suid-Afrikaners se beoefening van die Christelike godsdiens en die samelewing se reaksie daarop. My navorsing oor die houding van die kerk, veral teenoor die underdogs van die gemeenskap, was ontstellend. Ek het met honderde mense – van bedelaars tot huishulpe en oumense, miljoenêrs en kerkleiers – gepraat oor hul siening van die kerk. Ek het agtergekom hoe bebroeid die eiers is. Die uitgewers van Raaiselkind het my probeer stop en gevra ek moet die kerk met meer respek behandel, maar ek het geweier.”

Raaiselkind is in Nederlands (agtste druk in 2008) en Engels vertaal, en in 2003 is dit ook vir die verhoog verwerk. Dit is die eerste keer op die Stellenbosse Woordfees opgevoer, daarna by die KKNK en ook by die Volksblad-Kunstefees in Bloemfontein. Bekende akteurs soos Neels van Jaarsveld, Antoinette Kellerman en June van Merch speel in die stuk wat deur Saartjie Botha verwerk en deur Marthinus Basson geregisseer is. Die bekendstelling van Raaiselkind het in die Mountweg-polisiekantoor in Port Elizabeth plaasgevind en die gaste het hulle vrywillig in die selle laat toesluit. Die kaartjies vir dié bekendstelling was uitverkoop en ’n tweede geleentheid moes gereël word.

Elmari Rautenbach skryf in Volksblad (23 Julie 2001) dat dit ’n boek is wat verdien om gelees te word. “Daarin lê ’n hele lewe opgesluit van amper onmenslike pyn. En van die skuld van ’n gemeenskap wat in sy ondersteuningsfunksie gefaal het.”

Vir Dorothea van Zyl (Die Burger, 25 Junie 2001) is die merkwaardige prestasie van Annelie “dat sy ’n verhaal wat nie soseer verrassings ten opsigte van die gebeure inhou nie, so boeiend vertel dat ’n mens beswaarlik die boek kan neersit. Dit hang saam met haar uitstekende karakterisering van veral die twee moeders in die verhaal. In die geheel gesien, lewer Annelie Botes met hierdie roman weer volop bewyse van waarom sy ’n bekroonde skrywer is wie se werk ’n groeiende leserspubliek boei.”

Raaiselkind was die eerste Afrikaanse boek wat op die kortlys was van die Boek Data/SAPnet’s Booksellers’ Choice Award vir 2002. Dit was ook op die kortlys vir die ATKV-Prosaprys.

In 2002 verskyn Annelie se volgende bundel kortverhale, Nawelstring. Annelie vertel aan Pieter van Zyl (Die Burger, 23 Maart 2002) dat in hierdie bundel nie een tema is nie. “Die verhale loer na die mens se drif en oorlewing; om heel anderkant uit te kom. Elke storie is ’n entiteit op sy eie, a set of circumstances. Hierdie is ook verhale wat in tydskrifte verskyn het, maar,” sê Annelie, “ek dink tog dat ek in my verhale wegbeweeg van dié genre af. Ek skryf oor bloedskande, ’n predikant wat sy vrou agter toe pastoriedeure mishandel. Hierdie dinge kom nie gewoonlik in tydskrifverhale uit nie. Ek moes hierdie dinge in die tydskrifmark indwing.”

Volgens Cecile Cilliers (Beeld, 8 April 2001) is die verhale in die bundel nie almal ewe bevredigend nie, “maar in die werklik goeie verhale wys sy wat in haar steek en Nawelstring sal stellig baie geesdriftige lesers vind.”

Doks Briers skryf in Volksblad (4 Maart 2002): “Botes is by uitstek ’n skrywer wat die mens se weerloosheid teen die aanslae van die lewe en sy inherente krag om teenslae te bowe te kom, verwoord. Die verhale in die bundel stel dan ook nie teleur wat dit betref nie.”

Annelie is ’n rubriekskrywer van formaat vir onder andere Die Burger en Volksblad en in 2006 word haar rubriekstukke in ’n keurige publikasie saamgevat, naamlik Broodsonde. Mariana Loots (Die Burger, 23 September 2006) meen dat “hierdie 70 stuks skrywes ’n konkretisering is van Botes se diepste wese, wel en wee. Sy neem deeltjies uit die alledaagse lewe en omtower dit in meesleurende memoires van ’n mens, ’n moeder, ’n vrou.”

Tussen al die suksesse van haar skryfwerk deur kon Annelie egter nie loskom van die dobbelmanie nie. Sy teken in 2002 ’n selfgekose, lewenslange verbanning en sedert toe is sy ontslae van landcasino’s. “Maar,” vertel sy self (Volksblad, 31 Maart 2007), “ek het op die internet begin dobbel totdat my ankers voor my oë ineengestort het. Tog kon níks my stop nie. Tot die dag wat ek self begin vrees het. Ek het myself gesien as ’n hawelose, verfloiingde wrak. Iewers moes ek die grens trek, maar ek het my grense verloor. Ek ontdek toe Foreign exchange. Totdat ek daar ook dubbelgevou het. As dit nie vir my ou gryse se geldelike onderskraging was nie, sou ek ongetwyfeld bankrot gewees het.”

In September 2004 klim sy sonder ’n werkspermit op die vliegtuig na Londen – vasberade om ou mense op te pas en haar verliese terug te werk. “Toe ek die dag hier uit my huis is, was my plan om nooit weer terug te kom nie. Ek wou by ’n brug in Londen afspring, want ek het werklik baie skuld gehad en kon nie my verpligtinge nakom nie. (…) Ek het besluit as ek nie binne twee weke werk het nie, sal ek van ’n brug afspring. Maar ek het werk gekry. Ek moes ’n bedlêende ou tannie versorg – ’n werk wat my in staat gestel het om binne ’n jaar my skuld af te betaal. Maar ook ’n werk vol frustrasie en humor,” vertel sy aan Shanda Luyt (Vrouekeur, 20 Julie 2007).

Sy pen haar ervaringe oorsee neer in die boek Sabbatsreis wat in 2007 gepubliseer is. Shanda Luyt skryf dat Sabbatsreis ’n storie van genesing en oorlewing is, van ’n Afrika-tuin in Londen. “’n Menslike verhaal wat jou diepste emosies aanspreek en jou laat voel dit kon net sowel jy gewees het. Soos alles uit Annelie se pen …” (Vrouekeur, 20 Julie 2007)

Hennie van Coller skryf in Volksblad (Rapport, 29 Julie 2007): “Maar daar is ook ’n onthutsende eerlikheid en vaart in die narratief wat jou teen wil en dank meesleur. Karakteriserings is deurgaans trefseker (veral van die verloopte Clare) en dialoë oortuigend. Die gebruik van batos, waar ’n verhewe en romantiese taalregister byvoorbeeld skielik deurbreek word met skunnighede, is uitstekend. Dis ’n boek – en dis my slotoordeel – vir meer mense as net die tipiese Botes-aanhangers, want dis ’n heel geslaagde poging om die demone in die persoonlike geskiedenis en psige te konfronteer en ter ruste te lê. En dit gebeur ook in en deur die taal, wat vir Botes, volgens dié roman, nog altyd die amulet teen die vuur was.”

Cari Coetzee (Die Burger, 20 Augustus 2007) skryf: “Ook in hierdie boek dwing Annelie Botes se kenmerkend eerlike en op-die-man-af styl lesers om hul vooropgestelde idees prys te gee. Hierdie roman lees nie net lekker nie, maar slaag daarin om taboes van ontrouheid, aborsie en verslawing op ’n eerlike en roerende wyse aan te durf. Moeiteloos word die leser meegesleur in hierdie vrou se reis na selfondersoek en selfaanvaarding.”

Annelie se volgende roman, Thula-thula, waarin sy die kwessie van bloedskande aanspreek, is in 2009 gepubliseer. In Beeld van 24 Mei 2003 vertel sy aan Elise Tempelhoff dat sy reeds in 2003 al navorsing begin doen het oor die onderwerp. “Dis ’n donkersiek geheim en dit slaan toe op ryk en arm, geleerd en ongeleerd, Christen en ateïs. Dit ken nie kleurgrense nie. Hoe dieper ek daarin krap, hoe droër word my mond.”

Reeds tydens die navorsing wat Annelie vir Raaiselkind gedoen het, is die saadjie geplant vir dit wat Thula-thula sou word. Sy vertel aan Elmari Rautenbach (Rapport, 5 Junie 2009): “Ek is geraak deur hoeveel mishandeling in familieverband plaasvind en hoe min ooit in die openbaar daaroor gesê word. Maar ek het die inligting eers in my agterkop gebêre. Toe breek die nuus van die Fedders-gesin in 2000. Ek maak toe kontak met ’n speurder om hom te vra dat hy my en my man Delmas toe vat. Ek wou self sien. Daar kon ek toe die Fedders se plaas platstap, en het ek tot die polisiedossiere onder oë gehad en met die sielkundiges gesels. En dit was die begin van die roman, wat die storie vertel van Gertruida Strydom wat op vyfjarige ouderdom, nie lank nadat haar boetie oorlede is nie en met haar ma wat bedroef is en nie daaroor kan praat nie, deur haar bedroefde pa betas word.”

Annelie het aan Kobus Burger (Volksblad, 5 September 2009) vertel dat sy tydens haar navorsing vir Raaiselkind onder die indruk gekom het van hoe baie kinders wat gestrem (fisies of verstandelik) is, onderwerp word aan seksuele misbruik. “Dit was toe nie my topic nie, maar dit was vir my ontstellend. Hulle kan dit nie praat nie. Hulle kan nie sê dit is verkeerd nie. Toe het die saad al geval.”

In 2017 is Raaiselkind verfilm. Die aktrise Sally Campher was die vervaardiger en sy het vir Suzanne Venter gesê (Rapport, 11 Junie 2017): “In 2014 het ek vir Hannelie Spies, ’n sielkundige wat in outisme spesialiseer, ontmoet en sy het aanbeveel dat ek Raaiselkind lees. Volgens haar was dit tyd dat iemand ’n fliek maak oor die uitwerking van outisme op die hele gesin. Toe ek uiteindelik die boek gelees gekry het, het die storie my só aangegryp dat ek dadelik met die verfilming begin het.”

Diaan Lawrenson (Paula van 7de Laan) het die rol van die ma, Ingrid, vertolk en Ian Roelofs dié van die outistiese seun Alexander. Die première was tydens kykNET se Silwerskermfees in Augustus 2017.

Benewens Gertruida se geval waaroor in Thula-thula vertel word, is daar ook Andrea wat, nadat haar pa haar gemolesteer word, polisie toe gaan, maar uiteindelik het dit ook nie gehelp nie, want die hele gesin se lewens is deur die blootstelling verwoes. Hierop sê Annelie aan Kobus Burger: “So die maatskaplike bestel is ondoeltreffend. As ’n meisie soos Andrea polisie toe gaan, wat gebeur met hulle? Hoekom kom dit op die koerante se voorblaaie? Hoekom mag mense foto’s neem? Waarom word alles nie in camera gedoen nie? Die gesin moet self, saam met kundiges, hierdie ding gesond kry op ’n wyse wat vir hulle waardig en werkbaar is. Hulle moet om die eetkamertafel kan sit met die nodige hofbeamptes en kundiges.”

Tydens die bekendstelling van Thula-thula by die Volksblad-Kunstefees (2009) in Bloemfontein het daar ’n ouer dame opgestaan en vertel dat sy as kind seksueel misbruik is, dat Thula-thula vir haar die keerpunt was en dat sy toe vir die eerste maal tot die besef gekom het dat dit nie ’n skande was nie. Sy was ook nie die enigste vrou wat opgestaan het nie.

Prof Vollie Spies, ’n kenner op die gebied van bloedskande, meen dat Thula-thula die “kontrasterende gevoelens van die slagoffer op ’n realistiese manier takel: die ‘stoot-en-trek’, naamlik om die vaderfiguur te haat, maar ook te wil liefhê in ’n poging om juis die verlore vaderfiguur terug te wen.”

Nadat die manuskrip voltooi is, het die uitgewers bewus geraak van die implikasies van sekere tonele binne die definisie en omskrywing van die Wet op Films en Publikasies 65 van 1996. Die boek is aan die Publikasieraad voorgelê en op hulle voorskrif is ’n ouderdomsbeperking van 18 voorgestel.

Riana Barnard, Annelie se uitgewer by Tafelberg, meen teenoor Elmari Rautenbach (Rapport, 5 Junie 2009) dat dit nodig was dat Thula-thula verskyn. “Dit verstom my altyd hoe die lewe oor my lessenaar spoel wanneer ek sien waaroor mense skryf. Die letterkunde is net ’n byproduk van die lewe. Daarom glo ek steeds aan die beskawende invloed van boeke. Boeke het nie net ’n vermaaklikheidswaarde nie. Dit moet ook lei deur lesers ánders na die lewe te laat kyk, ánders te laat dink – al is dit nie altyd ’n aangename ervaring nie.”

“Maar,” antwoord Annelie, “’n boek moet nooit ’n referaat wees nie. Of ’n politiekery nie. Thula-thula wil ’n storie vertel – ’n aangrypende storie.”

Slegs ’n maand nadat Thula-thula verskyn het, was die eerste drukoplaag uitverkoop en was ’n derde oplaag in die beplanning. Dit was onder die toptien verkopers van boekwinkels en het op die Nielson Boekdata se lys die no 2-plek beklee na Spud.

In Die Burger van 25 Julie 2009 skryf die resensent (word nie vermeld) dat Thula-thula ’n boek is “wat sy tema genadeloos ontgin en geen houe terughou nie, dit dra selfs ’n ouderdomsbeperking, tog is dit amper onverwags hoopvol en romanties, soos ’n jeugboek: die onderwyser, die ridder op die wit perd, het haar lief en is immer daar vir haar en sy beantwoord sy liefde, beskadigde psige en verslapte kringspier of te not. Maar Botes weet hoe om ’n storie te vertel. Die leser is hopeloos, afgryslik vasgenael. Lees dit as jy dapper is.”

Ook vir Jaybee Roux (Volksblad, 10 Augustus 2009) is Thula-thula “met leeuemoed en verbete eerlikheid geskryf: Nie een woord het ’n suikerlagie om nie. Selfs geharde lesers sal tot in hul murg geskok word. Dit is waarskynlik wat die skrywer wou bereik: om ’n nasie waarin euwels soos bloedskande oor alle grense heen lewens verwoes uit ’n waas van ontkenning en gelatenheid te skud.

“Tegnies skort daar nie veel met Thula-Thula nie. Die struktuur is interessant. Die roman speel hom oor enkele dae af, met brokke en skerwe uit Susarah (Gertruida se ma) se tragiese verlede wat bygetrek en met die hede vervleg word om ’n hegte eenheid, ’n lewensverhaal, te vorm.

“Soms wou iets my nie oortuig nie. Hoekom sou ’n ma wat self as kind gemolesteer is nie ingryp wanneer haar dogter misbruik word nie? Maar my eie navorsing bewys sulke ma’s is juis geneig om weg te kyk. Eindelik word die geloofwaardigheid waarmee Gertruida se ervarings en haar gevoelslewe as kind en volwassene uitgebeeld word, Thula-Thula se grootste bate.

“Thula-Thula is méér as ’n aangrypende en ontstellende boek oor bloedskande. Bloedskande is ook ’n katalisator wat die emosionele chaos blootlê wat volg wanneer dinge nie gebeur soos dit móét nie, wanneer iemand se kindwees van haar weggeraap word. Dit bewys boosheid is dikwels oorerflik, maar skuil nie noodwendig in die gene nie. Bloedskande is ’n stuk ‘gereedskap’ wat die weerloosheid van die mens – veral teen die genadeloosheid van dié naaste aan jou – moet bewys. Selfs Abel (Gertruida se pa) ontsnap nie aan die weerloosheid nie; sy menswees word nie ontken nie. Ook dié karakter is volrond en eg.

“Daar is wel besware. Braham is die een karakter wat nie werklik oortuig nie. Dit is asof hy bygesleep is omdat ’n boek soos hierdie ’n manlike protagonis ‘moet’ hê. Daarby is die slot voorspelbaar en nie eksplosief genoeg nie, veral as ’n mens alles in ag neem wat dit voorafgaan. Maar daar is nie regtig ’n verskoning om nié die roman te lees nie. Dit is nie ’n boek vir sissies nie, maar een wat nogtans so wyd moontlik gelees moet word. ’n Mens wonder waarmee Botes volgende vorendag gaan kom. Hoe sy dié een gaan oortref, weet nugter. ’n Mens kan haar net sterkte toewens.”

In 2010 word Duiwelsbrood en ander kort en lang stories by LAPA gepubliseer. In Die Burger van 5 Julie 2010 is Cecile Cilliers die volgende mening toegedaan oor Duiwelsbrood: “Annelie Botes het ’n saalsak vol stories wat sy met flair en vol selfvertroue, selfs met panache, aanbied. Sy is nie onbewus van die tekortkominge in haar werk nie, noem hulle by die naam in die essay wat die herpublikasie van Ribbokvoete in hierdie omnibus voorafgaan: Plotfoute, oordramatisering, soetlikheid, onnodige vloekery, opstopping …

“Sy het daardie oorspronklike kritiek deur die uitgewers ter harte geneem en hard gewerk om haar aanslag te verbeter, om sodoende suksesvolle skrywer te word, en dit is sy. Hierdie omnibus (sommige verhale het vantevore verskyn), is haar tiende boek.

“Ná Ribbokvoete aan die begin van haar skrywersloopbaan, het Annelie Botes probeer om nie te veel intrige in een verhaal in te prop nie, om nie te veel aan te dik nie, haar karakters ’n bietjie blaaskans te gee en sover moontlik, teen ­sentimentaliteit wal te gooi. Volkome suksesvol is sy egter ongelukkig nie. En ai, haar karakters, hetsy man, vrou of kind, kan wróég!

“Die verhaletemas in feitlik ­elkeen van die stories in hierdie versameling is vry ernstig van aard en het te make met onopgeloste probleme en bagasie wat nie afgelê kan word nie. Die gevaar verbonde aan hierdie swaarmoedige temas is dat die verhale eindelik aan ’n bepaalde eendersheid ly, wat onvermydelik op formule-skrywery afstuur: Hier’s ’n probleem, só word dit opgelos! In twee of drie van die verhale word daaraan ontsnap met ’n effe ligter aanslag: In ‘Die voorbode’, ‘’n Rand ’n lootjie’ en ‘Die ­oudagwens’ word daar lekker vertel, en Botes kán vertel, maar die slot van al drie is helaas voorspelbaar. Hierdie paar ­­ver­hale is die uitsondering. Op die keper beskou, is dit ’n donker wêreld wat Botes se karakters bewoon, en hulle moet deur baie smarte probeer deurdruk dagbreek toe.

“Vir my het die emosionele wroeging (Annelie Botes se eie woord in Ribbokvoete) ’n bietjie dik vir ’n daalder geword. Vir Botes se wye leserskring bied ­Duiwelsbrood weereens ’n lekker lees­ervaring, vir hulle wat nie saam wil wroeg nie, hou liewer verby.”

Op LitNet skryf Alette de Beer: “Die mens het ’n oeroue soeke na geloof, hoop en liefde. Hierdie soeke word opnuut uitgebeeld en ondersoek in die verbeeldingryke stories en tasbare, lewensgetroue karakters van Duiwelsbrood en ander kort en lang stories. Dit is ’n omnibus van drie novelles en 19 kortverhale, almal voorheen gepubliseer, deur die geliefde Afrikaanse skrywer Annelie Botes. Die 19 kortverhale het in 2002 verskyn as die bundel Nawelstring (2002). Ou aanhangers wat reeds bekend is met Botes se romans, rubrieke en tydskrifverhale sal die omnibus baie geniet. Dit is egter ook ’n goeie eerste kennismaking vir nuwe lesers, wat gou meegesleur sal word deur Botes se boeiende skryfstyl, haar dapper oopkrappery van die samelewing se skadukant en haar vermoë om die leser binne ’n paar paragrawe in ’n karakter se siel en leefwêreld in te trek. (…)

“Sedert haar vroegste skryfpogings huiwer Botes nie om kontroversiële en ongewilde sake te takel nie. Duiwelsbrood en ander kort en lang stories is geen uitsondering nie. Die bundel pak amper elke maatskaplike en sielkundige kwessie denkbaar – gesinsgeweld, bloedskande, alkoholisme, dobbelverslawing, depressie, selfmoordgedagtes, ras- en klasverskille, aborsie, egskeiding, armoede … Dit kan nogal neerdrukkend raak in groot dosisse, en is nie ’n boek om in een sitting deur te lees nie. Van die temas raak ook soms herhalend: dobbelverslawings, aborsies, tirannieke pa-figure en ’n stryd teen armoede kom in verskillende gedaantes weer en weer na vore. Dit is egter verstaanbaar as ’n mens dit beskou as die skrywer se eerlike uitdrukkings van haar persoonlike worstelinge, vrae en soeke. Hoewel ’n mens soms swaar kou aan al die gestoei en gesukkel, is daar by elke storie ook iets om te leer en te oordink, en is daar ’n paar karakters en narratiewe wat ’n mens lank bybly. Hou dit op die bedkassie en leer ken die karakters een vir een, stap ’n paadjie saam met hulle en lees iets anders vir comic relief tussenin. (…)

“Terwyl die kwessies en lewenswaarhede wat in die bundel aangespreek word, almal belangrik is, raak dit soms te ooglopend moraliserend, asof dit fabels of gelykenisse is wat as stories vermom word. ’n Mens is immers nie altyd lus vir ’n preek of ’n oordenking nie; soms wil ’n mens ook maar net ’n storie lees en geniet en amper per ongeluk daardeur nuwe insigte of wyshede ontdek.

“Tog kan die waarde van ’n betrokke, denkende skrywer soos Botes nooit gering geskat word nie. Sy sê self dat sy sukkel om te skryf as daar nie ’n moral of the story is nie, en dit is haar diep denkproses, meelewing en eie soeke na geloof, hoop en liefde waarmee sy soveel lesers diep aanraak. Haar skryfwerk is nie ligte musiek nie. Dis betrokke, soekend, intens, menslik en daarom ook definitief die moeite en trane werd.”

In Rapport van 22 November 2010 beland Annelie weer in die spervuur, maar hierdie keer is dit nie as gevolg van ’n omstrede kwessie wat sy in een van haar boeke aangeraak het nie. In ’n onderhoud met Hanlie Retief erken Annelie Botes dat sy nie weet hoekom haar boeke so gewild is nie. “Seker maar omdat ek nooit ’n lieg skryf nie.” En dit is iets wat sy by Dalene Matthee geleer het: “Rou eerlikheid.”

“Elke keer as ek dink aan ’n voorval waar iemand verontreg is en ek stilgebly het, sak ’n naarte oor my. Van alles in my lewe – en ek het al verskriklike goed gedoen – is ek daaroor die skaamste.”

Toe hulle in Bedford gebly het, vertel sy aan Retief, het sy haar skribapos verloor omdat sy die kerkraad aangevat het oor ’n salarisverhoging van R12,50 vir die kerk se skoonmaker. Sy verduidelik verder: “Sy kry nie overalls nie, nie eens ’n koppie tee nie, sy moet piskrippe was, vee … en hulle verhoog haar maandsalaris van R125 met R12,50 … Twee weke later word ek aangekla dat ek as ongetroude by ’n man bly. Maar dis my eie man, van wie ek toe geskei was … so ek hét my k*k met die kerk gehad.”

En toe vra Hanlie Retief dié vraag aan Annelie wie se antwoord soveel bespreking uitgelok het: “Van watse mense hou sy nié?”

En haar antwoord: “Ek gaan nou verskriklik eerlik wees. En láát dit maar die land skok. Ek hou nie van swart mense nie. Ek verstáán hulle nie! In my grootwordjare op Uniondale was daar geen swart mense nie. As daar een rondloop, was dit ’n bandiet wat dros. En dan moet jy hárdloop, want hy gaan jou vang, nè. Ek wéét hulle’s net sulke mense soos ek. Ek wéét hulle’t dieselfde regte as ek. Maar ek verstáán hulle nie. En dan … hou ek nie van hulle nie. Ek vermy hulle, want ek’s bang vir hulle.

“My buurman is wreed vermoor. Vir wat? As swart mense honger is, hoekom breek hulle nie soos in die ou jare in, steel die yskas leeg en loop nie? Ek weet waarvandaan dié woede kom. Dit het f*kol meer met apartheid te doen. Hulle’s woedend oor hulle eie on-be-kwaam-heid.

“Ná 16 jaar is die paaie in hulle moer, hospitale, skole, álles. En wie’t dit gedoen? Húlle! Ek is ver-*****n-skriklik kwaad vir die swart regering wat omtrent al wat plaasskooltjie is, toegemaak het. Nou hardloop daai kinders wild rond. Hulle kan nie hul naam skryf of tot by 100 tel nie. Wat gaan hulle eendag word? Kriminele! Maar kyk na alles wat ons aan húlle gedoen het voor 1990 … jirre-dis-verskriklik. Die wit regering het net so gesteel. Daai ministers met hul slap karre en hul plase … Hulle’t op ander plekke gesteel, by doeane en aksyns, grondbelastings. Maar dis verdomp nie reg dat jy by arm mense en pensioenarisse en hospitale steel nie. Ek verstáán dit nie. As ek dit net kon verstaan, sou ek van hulle gehou het.

“Ek was nog nooit in my lewe ’n rassistiese en haatdraende mens nie. Kyk, ek het grootgeword in apartheid. Jy slaap in jóú huis, en ek drink uit mý koppie. Só’t die lewe gewerk. Met patrone. Sondae in die kerk: lofpsalm, geloofsbelydenis … patróne. Maar naweke en vakansies het ek nie ander maats gehad as brúin maats nie. Sáám botterboom van die damwal af gery. Op Grootfontein mag ek nie Outa Willem en Aai Ragel ge-jy- en-jou het nie. Ek moes vra: Outa Willem, kan Outa Willem se knipmes die doring uit my voet haal? Outa Willem mag my pak gegee het. En dan kry ek by my pa nóg ’n pak omdat dit vir Outa Willem nodig was om my te slaan.

“Iemand, iemand nié wit nie, moet ’n boek skryf oor die medemenslikheid tussen swart en wit. Hoe die witgatboere hul werkers dokter toe ry as hulle bybietjies kry. En as ons canfruit inlê, kry hulle ook … daai verhoudings het in die moderne politieke str*nt verlore gegaan. Niemand vertel dáái stories nie. Daar’s net ’n wanpersepsie dat ons net sleg was en hulle verdruk en geslaan het.”

Sy vertel aan Retief dat wanneer haar man Chris afgetree het (rondom 2017) gaan hulle Engeland toe, want “ek offer eerder my Afrikaanse kultuur op as om op 84 deur 13 swartes verkrag te word. Ek kan nie eens meer veilig kafee toe stap vir ’n tamatie nie. Hierdie land is nie meer die een waarvoor ek op aandag gestaan het nie … En dit het ef-ol met rassisme te doene. Ek het nie ’n probleem om ’n vurk en tafel en lavatory met ’n swart man te deel nie. Maar ek wil nié in vrees lewe nie. Ek wil net … leef.”

Ná die “oproer” in die media het Annelie om verskoning gevra en gesê: “Indien die oorspronklike berig gelees word, kan enige regdenkende mens agterkom ek het nie bedoel alle swart mense nie. Ek het gepraat van swart misdadigers en van ’n swart regering wat pateties regeer. Dít was waaroor dit in die onderhoud gegaan het, maar dit het nie so uitgekom nie.”

Die organisasie SA Vryskutskrywer het ’n veldtog begin om geld in te samel om te vergoed vir die R30 000 prysgeld wat sy verloor het. Hulle het gesê dat hoewel hulle hul distansieer van Botes se uitlatings, hulle meen dat dit nie reg is dat sy die toekenning verloor het net omdat sy polities nie korrek opgetree het nie. Hulle wil haar beloon vir die skryfwerk wat sy gedurende die vorige 12 jaar gelewer het en waarmee sy lesers “betower” het. Daar is uiteindelik net so oor die R10 000 ingesamel en Annelie sou dit gebruik vir die skryfskole wat sy self aanbied.

Die dagkoerante Die Burger en Beeld het haar ook afgedank as rubriekskrywer.

Hierdie erkentenis van Annelie het veroorsaak dat die K Sello Duiker-gedenktoekenning wat sy vir Thula-thula as deel van die SALA-toekennings ontvang het, teruggetrek is en sy die prysgeld verbeur het. Dit het weer ’n polemiek in die pers en op die internet aan die gang gesit.

In 2011 verskyn Tabernakel by Tafelberg. In Volksblad van 1 Februarie 2011 skryf JB Roux dat Annelie Botes in hierdie bundel drie jaar se bydraes wat in Volksblad en Die Burger-Oos verskyn het, bymekaargebring het. Dit is nie chronologies gerangskik nie, maar sy het dit “ingeryg om ’n menselewe in die spieël te bekyk” (p 9). Sy het ook geskaaf, uitgehaal en bygesit en alleenlik “mymeringe” oor haar lewe in Uniondale, Bedford en Port Elizabeth verskyn in die bundel. “Die resultaat is vertellings wat op mekaar inspeel en haar begrip vir die roman (of outobiografiese vertelling) as vorm bevestig.

“Die vrou wat haarself met onthutsende eerlikheid beskryf, is waaragtig uniek, hetsy as ‘aanneemouma’ vir die meenthuiskompleks se jongklomp, as ma van twee kinders wat haar skrikwekkende onkunde as moeder oorleef het, as een helfte van ’n ongewone huwelik of as Christen wat geloofsake sien soos sý dit sien.

“Dikwels voel jy diep meelewing met dié sterfling wat (vermoedelik) meer durf het as verstand, maar terselfdertyd ontstellend sensitief en weerloos is, en kompleks, met ’n ‘oop senuwee’ wat haar in trane laat uitbars wanneer die meeste van ons sou skouers ophaal. ’n Vrou wat as plaaskind vir die hoenders kerk gehou het en met straatkinders kaart speel. (Van kerk gepraat: Dit spreek vanself dat iemand wat so omvattend oor haar bestaanswêreld en sielslewe skryf, haar geestelike lewe deeglik in haar skryfwerk sal verken, soos die titel van ook dié boek bevestig.)

“Botes laat jou lag en beïndruk jou met wyshede, insig en taalvaardigheid. Al beswaar is dat daar te veel ‘ou nuus’ is, soos spesifieke staaltjies oor haar kinderjare en latere verblyf in Engeland.

“Botes se uitlatings in Rapport (sy het soveel meer kwytgeraak as een gewraakte sin) is ’n voortsetting van die ongeduld met misdaad en wanbestuur wat soos lemmetjiesdraad deur haar boeke krul. Ook in Tabernakel lees ons van haar misnoeë met die hedendaagse Suid-Afrika, van moorde en verkragtings, kinders wat deur regstellende aksie oorsee gedryf is. (…)

“Botes se bewering dat skrywers en hul werk los staan van mekaar, geld nie vir haar nie. Elke woord uit haar pen word vooraf in haar siel gebore: Botes kán nie lieg nie, al wil sy. Daarom is die deernis waarmee bruin, swart en wit in onder meer Tabernakel beskryf word, bo verdenking. Botes het dit teen die boosheid self, nie teen ’n rassegroep nie.

“Tabernakel bevestig Botes het, waarskynlik onbedoeld, maar in pas met haar rebelse aard, die belangrikste versetskrywer in die nuwe bedeling geword. Sy is, deels weens die Rapport-verguisings wat van haar ’n soort martelaar gemaak het, vir die ‘nuwe’ Suid-Afrika wat André Brink vir die ‘ou’ Suid-Afrika was. Dieselfde Brink wat, soos vele ander, hoog opgee oor vryheid van spraak, maar tydens Botes se verguising dawerend geswyg het.

Tabernakel se tegniese en emosionele uitmuntendheid is onbetwisbaar. Die vraag is of haar toekomstige werk haar reputasie as versetskrywer gaan bevestig – en of sy doelbewus daarvan gaan probeer wegskram.”

In 2012 lê Annelie haar volgende manuskrip met die titel Swart op wit vir publikasie aan Tafelberg voor, maar in Augustus word dit deur hulle afgekeur. Annelie vertel aan Mariska Spoormaker (Die Burger, 16 Oktober 2012) dat Swart op wit outobiografies is en dat dit as een van die redes voorgehou is hoekom Tafelberg nie die boek wou uitgee nie, aangesien sy al twee ander boeke met dieselfde strekking geskryf het. “Maar Swart op wit knoop net ’n bietjie aan by die verlede ter wille van die nuwe lesers. Verder gaan dit om die hele waarheid rondom die Rapport-onderhoud met my ‘Ek hou nie van swart mense nie’- en ‘Ek is bang vir hulle’-aanhalings wat die helse gemors veroorsaak het.

“In Swart op wit delf ek verder ook dieper in my siening, na alle kante toe, en belewenisse van swart mense … Ek dink ek moet die boek nou met rus laat. Ek het geen opsie nie.”

In 2013 word Swart op wit by Naledi gepubliseer. Volgens Melt Myburgh, toe redaksiehoof by Naledi, was daar groot belangstelling en voorafbestellings vir die boek. Annelie Botes het dit as ’n “memorieboek vir haar kinders” beskryf. Oor die tyd wat verloop het tussen die publikasie van Tabernakel en Swart op wit het Myburgh gesê dat dit ’n donker tyd in Annelie se lewe was, “maar sy is terug op die enigste manier wat sy ken. Sy verwoord die vrese en onbegrip van ’n groot groep landsburgers wat nog onseker is oor hul posisie binne ’n nuwe bedeling.”

Annelie vertel op LitNet aan Gisela Ullyatt dat Swart op wit se oorspronklike titel Kaart en transport was. Haar dogter, Nasti, het op die internet na iets oor kaart en transport gesoek en daar uitgevind dat daar reeds ’n boek uitgegee is onder die titel Kaart en transport. “Omdat Kaart en transport verwys na die eiendomsreg wat ’n eienaar op sy huis sit, het ek iets gesoek wat te maak het met papierwerk en dokumentasie. In my omswerwinge het ek afgekom op die uitdrukking swart op wit, bedoelende om iets op skrif te sit. Kort en kragtig. Soos al my boektitels tot dusver. Ek het summier geweet my soektog na ’n titel het geëindig. Die titel het dus niks met politiek uit te waai nie. Maar die boek is nie ontdaan van politiek nie.”

Annelie verduidelik ook aan Ullyatt dat die boek nie as ’n skuldbelydenis gelees moet word nie. Sy wou met die boek vir haar kinders net iets op papier sit oor hulle ouers. Sy vertel ook dat die boek eintlik ’n “vorm van ’n selfmoordbrief” was, want voordat sy met die skryf daarvan begin het, sy in haar hart moes geglo het dat sy binnekort van Van Stadensbrug gaan afspring. En voordat sy dit doen, wou sy insidente en vertellings van hulle gesin se geskiedenis aanteken.

Hierdie “selfmoordbrief” het net langer geword en soos sy daaraan geskryf het, vertel sy, “het my gemoed al hoe ligter geword. Ek het besef dat ek ’n vreugdevolle lewe gehad het, dat ek geen rede het om selfmoord te pleeg nie. Ek is wie ek is, en ek hoef niks ander te wees nie.”

In Swart op wit vind die leser dat Laurika Rauch se liedjie “Die gang” ’n deurlopende tema is. Oor die rede vertel Annelie aan Ullyatt dat die liedjie haar aan die hart gegryp het vandat sy dit die eerste keer gehoor het. “Agter die woorde het ek oorhelder prentjies gesien van my ouma se huis en die portrette teen die gangmuur. Die ‘sonder elektrisiteit’ het soet herinneringe by my opgeroep van aande in my kinderjare toe ons by kerslig of by die lig van ’n paraffienlamp na die aandstorie oor die draadloos gesit en luister het op die mat in my ma-hulle se kamer. Ek het die lied maande aanmekaar gesing en kon dit nie wegkry uit my kop nie. Uiteindelik het ek die CD gekry en dag vir dag die spesifieke snit op herhaal gesit, tot Chris wou bars van frustrasie. In die gedermtes van daardie lied het ek iets van my eie weerloosheid aangevoel, iets van my land, iets van ons huisgesin, iets van die brose mensdom. Wanneer sy sing: ‘die lig is delikaat en fyn’, dan wil ek huil. Want elke mens moet ag gee daarop dat ons ewigdurend in die rigting van die Lig beweeg. Anders raak ons die pad byster in die donker gange van die lewe. ’n Gang met baie afdraaie na die onderskeie kamers van die lewe. In elke kamer speel ’n toneel af wat ’n merk op ons lewens laat, hetsy goed of sleg. Terwyl ek aan die teks gewerk het, het ek nie aanvanklik die lied ingeweef nie. Maar so baie dae dat ek sit en skryf het, was die lied op herhaal. Op ’n sonderlinge wyse hét dit struktuur in my kop geskep en ’n sussende effek op my gemoed gehad. Gaandeweg het dit amper onlosmaaklik deel van die boek se hartklop geword.”

Annemarié van Niekerk skryf in Rapport (8 Julie 2013) as volg oor Swart op wit: “In haar nuutste boek, Swart op wit, neem Botes bestek op van hierdie tyd van ontnugtering, spyt, selfverwyt en paniek. Sy vertel haar verhaal met ’n goeie kwota humor, selfspot, nugterheid, kwesbaarheid en die tipiese Botes-kruheid wat ’n ding sê soos hy is.

“Die leser leer haar intiem ken, hoe sy al vroegtyd weeskind geword het nadat haar ma in elk geval altyd silwerlepeltjies en die Blue Moon-roosboom meer liefgehad het as haar dogter. Hoe Annelie daarom aspris die rose van die boom afgebreek het, ná haar ouers se dood weens wangedrag uit die skoolkoshuis geskop is en hoe byna niemand op die dorp aan haar ’n kamer wou verhuur nie omdat haar reputasie haar vooruit geloop het, haar swaarkry- en arm jare, haar betrokkenheid by gemarginaliseerde mense, haar identifikasie met en hulp en steun aan die underdog, die ontwikkeling van haar politieke bewussyn.

“Maar ook haar eie foute en swakhede. Sy verswyg nie haar dobbelverslawing, huwelikskrisisse, hoe sy haar gesin eens versaak het, haar oorlewingstryd, haar impulsiwiteit en die probleme wat dit haar al besorg het nie. Sy gaan byna naak voor haar leser staan.

“Die beeld wat die leser kry, is dié van ’n vrou wat plat op die aarde staan, wat alles vir haar medemens oor het, ook haar eie laaste sent en minuut; ’n vrou wat diep ly by die aanskoue van ander se ellende – wit, bruin, swart, maak nie saak nie; dit gaan vir haar oor die een wat ly. Iemand wat die laaste myl met jou sal loop, nie een keer nie, maar keer op keer. Maar tog kry mens nie die gevoel dat sy probeer witvoetjie soek by haar leser nie. Daarvoor is sy te hard op haarself.

“In Swart op wit spreek Botes berou uit oor haar onbesonne en bot geformuleerde uitsprake in die berugte onderhoud. ‘Daar was al baie kere in my lewe dat ek nie my woorde reg uitgekry het nie. Kere toe dit as beledigend of veroordelend of sarkasties oorgekom het, sonder dat dit so bedoel is. En ek innig spyt was dat ek nie eerder my snater toegeklap het nie. Ek is spyt ek het gesê ek hou nie van swart mense nie. Doodgewoon omdat dit nie die waarheid is nie. Ek besef alte goed dit was growwe veralgemening …’

“Botes se boek is onderhoudend, humoristies, ironies, selfkrities; mens leer haar tot onder haar vel ken. Haar taalgebruik is pragtig, bespikkel met kleurvolle, beeldende en dikwels selfgeskepte woorde soos ‘vermoedeloos’, ‘opmaakmense’, ‘’n beroertemens’. Dit is ’n boek wat die worsteling weergee van alle Suid-Afrikaners wat desperaat hul eie menswees probeer uitpluis, ’n menswees wat nie los te dink is van al die ander wat saam op Suid-Afrikaanse grond leef nie, ’n komplekse menswees.”

In 2016 verskyn Lugkasteel by Penguin Random House. Oor Lugkasteel brei Annelie uit teenoor Landbouweekblad (23 Desember 2016): “Alle mense bou lugkastele. Sommige staan sterk en regop. Ander tuimel in ’n stofwolk aarde toe. En van iewers af moet ons voortdurend die krag bymekaarskraap om die rommel op te ruim sodat ons ’n nuwe werf het om ’n nuwe kasteel te bou.”

Annelie was gedurende 2006 Engeland toe om vier onmoontlike stout kinders te gaan oppas. “En dit het my byna tien jaar geneem om die ‘louter hel’ wat ek as goewernante van adellike kinders in Engeland beleef het, neer te pen,” vertel sy aan Odette Parfitt. (Beeld, 25 November 2016)

“Toe ek terugkom, het ek eers ander stories soos Sabbatsreis en Thula-thula gehad om te skryf. Boonop het dit ’n paar jaar geduur voordat ek my dagboeke weer kon oopmaak en dié tyd herleef. Ek was bang mense dink my verbeelding het uiteindelik met my weggehardloop.

“Lugkasteel is eintlik ook ’n spookverhaal. Ek het nooit ’n wit gedaante gesien nie en ek glo nie eens in spoke nie, maar in die herehuis waar ek gewoon het, het ek aanvaar dat bonatuurlike magte bestaan wat ek nie kan verklaar nie. Die klavier het in die nag musiek gemaak sonder dat iemand dit bespeel het en die hysbak het sonder passasiers op en af beweeg.

“Dié ervarings het my hare laat rys. Boonop was die vier orrelpypies wat ek moes oppas, onmoontlike kinders. Ek was die 36ste goewernante in sewe jaar wat hulle moes oppas.”

Maar Lugkasteel handel nie net oor hierdie nagmerries wat Annelie ervaar het nie: “In ’n mate gaan dit ook oor die lugkastele wat elkeen bou, hoewel sommige inmekaartuimel en ons nie die krag het om dit te herbou nie. Die kastele wat vir my verkrummel het, het te doen met die dinge waaroor ek spyt is: dat ek my voete in ’n casino gesit het, nie op laerskool reeds begin geld spaar het nie en die tye wat ek stilgebly het toe ek eerder teen ’n onreg moes praat.”

JB Roux wou by Annelie weet hoekom sy sulke “ongemaklike” boeke skryf (Vrouekeur, 16 Desember 2016): “As mense ongemaklik voel met eerlikheid, is daar fout in hul harte en lewensbenadering. Ja, dis nodig om ongemaklike boeke te skryf, want die lewe het sy deel aan ongemaklikhede. Dis glad nie traumaties om uit my derms oor myself en my lewe te skryf nie. Dis bevrydend. Ek gaan slaap nooit met ’n knoop in my derms omdat ek bang is die media vind iets aakligs oor my uit nie, want ek het klaar alles uitgeblaker.”

Op Maroela Media (22 November 2016) skryf Ilse Salzwedel dat dit klassieke Annelie Botes is: “Dit is ’n heerlike leeservaring en die ideale leesstof vir hierdie tyd van die jaar wanneer ’n mens se batterye taamlik pap is en jy wil net lees om te ontspan.

“Sabbatsreis, wat die verhaal vertel van Annelie se Sabbatsjaar in Engeland om te gaan ponde verdien, is goed bekend. Maar tot nou het niemand geweet dat sy skaars ses maande na haar Sabbatsjaar weer vir ’n paar maande Engeland toe is nie – hierdie keer om ’n bende stoute adellike seuntjies te gaan oppas.

“Botes beskryf hierdie kleurryke hoofstuk in haar lewe soos net sy kan. Dat sy hoegenaamd vir hierdie avontuur kans gesien het, gaan hierdie leser se verstand te bowe. Ek sou die eerste keer wat die stoute koninkies ’n vloermoer gegooi het, reeds handdoek ingegooi het. Of minstens by die aanskoue van die koue, grillerige kasteelhuis. (…)

“Botes se lugkasteel oor ’n rustige, goedbetalende lewe as goewernante in Engeland, verander binne dae in ’n nagmerrie, maar opgee is min, en sorg vir ’n prettige leeservaring. Dis onverdunde, komplekse, maar ook skreeusnaakse Annelie Botes. Lugkasteel is ’n heerlike teenvoeter vir die stygende einde-van-die-jaar stresvlakke.”

Trisa Hugo begin haar resensie van Lugkasteel in Beeld (16 Januarie 2017) só: “Annelie Botes se rou eerlikheid waarmee sy haar lesers elke keer oorrompel dat hulle vra vir nóg, oorskry soms die perke wat ’n brose gemoed in ’n veilige omgewing kan hanteer. Miskien is dit juis dít wat haar boeke so van die rakke af laat vlieg. Mense assosieer met ’n donkerte in hulself wat hulle nie kan waag om uit te spel nie. Met Lugkasteel waag Botes selfs in donkerder poele van mens wees, daar waar ons veg vir ons eie oorlewing, waar ons trots gesetel is.”

Hugo sluit dan af: “Lugkasteel eindig vir my amper stomp, met die laaste stuk oor ’n verdere reis, waar Botes ’n amper bonatuurlike sinchronisiteit beleef. ’n Droom wat waar geword het. Dit voel amper of hierdie stuk óf te min óf te veel aandag gekry het, as ’n nagedagte. Soos met al Botes se boeke, prikkel dit egter die nuuskierigheid om meer te wil weet. Op dieselfde manier is die geheim oor haar en Hartlam uit Sabbatsreis in Lugkasteel opgeklaar.”

Annelie erken dat dit een van haar strewes is om ’n normale lewe te lei. “Ek wil baie graag soos ’n VLV-tannie leef. My ma was ’n formidabele VLV-tannie! Ek weet waar alles in my huis is en al het my huis baie detail, is alles georden – sodat dit ook in my kop georden kan wees.”

Annelie vertel dat die eerste boek wat “’n diep dreuning in haar derms gemaak (Beeld, 11 Junie 2001) (…) André P Brink se Oomblik in die wind (was). Ek was betreklik jonk toe ek dit gelees het, en dáár het ek die krag en poëtiese kwaliteite van Afrikaans vir die eerste keer baie hard met my hoor praat. Ek het die boek seker al tien maal gelees.”

Sy skryf in Rooi Rose dat wanneer sy omgekrap of ontnugter is, sy op die esteties-poëtiese Bybeltaal terugval, veral Jesaja, en die soetheid van die Grimm-sprokies.

Annelie het ook gewone toekomsdrome, soos om ’n opera in die La Scala-operahuis in Italië te sien. En om kaalvoet in die strate van Jerusalem te loop. En om eendag Tibet toe te gaan. “En ek wens ek kan net een keer alles oorboord gooi wat my VLV-ma my geleer het en ’n passievolle nag saam met Bjorn Borg hê!”

Annelie voel dat sy ’n verpligting teenoor haar lesers het. “Hulle koop my boeke en het ’n absolute reg om my te ken op ’n ander vlak as bladsyvlak. Dis vir my van gróót belang dat hulle sal weet ek is ’n mens net soos hulle, en beslis geen ikoon of onaantasbare wese nie. Ek lag en huil en skinder en vloek en bid nes hulle. Ek het ook ’n oortrokke bankrekening en sukkel ook met infeksies en ’n skommelende libido. My yskas is ook soms vuil en my beddegoed van tyd tot tyd pleitend vir ’n skoon oortrek. En wanneer ek dan so in alle windrigtings reis en op vreemde matrasse slaap en by onbekende tafels aansit, is dit doodgewoon ’n lewensreis na die doodgewone mense van die lewe.” (Kaapse Bibliotekaris, November/Desember 2003)

Verder skryf Annelie die volgende oor haarself: “Soms is ek só beterweterig en selfgesentreerd dat ek dit nie met myself kan uithou nie. Dan gooi ek leë bottels teen die garagemuur stukkend en praat in aaklige tale, sonder waardigheid of vroulikheid. Omdat ek ’n Kreef is, is ek by uitstek ’n huismaker en is verslaaf aan fyntuin maak. Al in die lewe waarvoor ek nie kans sien nie, is bergkranse klim en bungee-jumping. Ek is gek oor wollerige katte en geesryke boeke en is ’n telefoonslaaf. Ek het ’n gruwel in korrupsie en sal selfs die pous daaroor aanvat, al weet ek voor my siel ek gaan verloor. Die dinge wat my die meeste aantrek in die lewe, is kerse, reën, die ruising van die see en om in die middel van die nag wakker te word na ’n mooi droom. My grootste afkeure is as iemand dink ek is onnosel, as die bergwind waai en wanneer my hande taai is. En die vierde ergste is simpel grappe oor dom vrouens. Want ’n mens kry nie iets soos ’n dom vrou nie. As ek in ’n dier kon verander, wil ek ’n swart resiesperd of ’n pofadder wees. As ek vir die res van my lewe net een kossoort mag kies om te eet, sal dit sagte eiergeel op toast wees. As ek my lewe kon oorhê, sal ek net een ding verander. Ek sal báie meer op my instinkte staatmaak vir visie en oorlewing. Dis ek. Niks méér as dit nie. Maar ook niks mínder nie.” (Inligtingstuk van Tafelberg)

JB Roux is van mening dat Annelie Botes een van die gewildste skrywers in Afrikaans is. Annelie se reaksie hierop is: “Daar is by my géén besef dat ek besonder gewild of suksesvol is nie. Ek is net Annelie Basson van die Kammanassie naby Uniondale wat sedert kindsdae op woorde en stories dwaal. My storievertelvermoë, met die mond, is beter as my skryfvermoë, dink ek. Lesers verstaan my stories en kan daarmee identifiseer.

“Ek pak nooit bo-aardse onderwerpe aan nie en probeer nooit vanuit ’n hogere literêre stoel skryf nie. Nog minder hou ek my eenkant van my lesers. Hier kom jaarliks 100 stelle vreemde gaste by ons aan huis. Ek ontmoet hulle kaalvoet by die jaarthek en gee altyd ’n steggie of roosmaryntakkie saam wanneer hulle ná vier koppies koffie ry. Dis nou al 22 jaar en ek hou daarby dat ek géén celebrity is nie en gedra my ook nie só nie.” (Vrouekeur, 16 Desember 2016)

In 2018 word Kainsmerk, weer deur Penguin Random House, gepubliseer. Oor hierdie bundel kortverhale wat almal vroeër in tydskrifte verskyn het, sê Annelie aan AJ Opperman (Die Burger, 4 Januarie 2019): “Ek neuk altyd terug na die mens en sy broosheid. Die karakters in die verhale het almal ’n kainsmerk.

“Ons almal het dié merk wat ons probeer verbloem en waaroor ons nie praat nie. Daar is verkeerdhede en onvervuldhede in ons, maar tog maak ons dit almal. Die genade is aan ons kant. Toe het ek ‘kainsmerk’ gedink.”

Sy was eintlik op soek na iets anders toe sy op die idee in die Bybel afgekom het: “Ek is baie erg oor woordeboeke – dis amper ’n obsessie – en die Bybel as ’n literêre geskrif. Die taal is so mooi. Ek raak involved … nuwe woorde en wat dit beteken. Dikwels, as ek nie ’n titel vir iets kry nie, gaan soek ek in Jesaja of in die Bergpredikasie.

“Baie van my titels kom uit die Bergpredikasie. So sit ek eendag en ek lees weer van Adam en Eva en net daarna van die broers Kain en Abel. Kain het vir Abel doodgemaak en Kain kry toe ’n merk op sy voorkop en hy word ’n doellose swerwer. Toe sê God vir hom: Enigiemand wat vir Kain doodmaak oor die merk op sy voorkop, sal sewe maal gestraf word. En net daar het die titel na my gekom.”

Volgens Annelie is al die verhale in Kainsmerk om ’n “kern van waarheid” gebou: “Daar is niks in Kainsmerk wat eintlik onwaar is nie, maar ek meng die stories. ’n Storie moet ingekleur word. ’n Storie moenie net bene hê nie, hy moet vlees hê. So, uiteindelik is alles nie 100% akkuraat nie, maar niks in daardie boek het nie gebeur nie. Ek kan dit nie anders doen nie. Dit moet real wees.”

Oor die rede agter die samestelling van Kainsmerk sê Annelie aan Opperman dat baie mense nie haar tydskrifverhale lees nie: “Ek het net gevoel dat ek so baie stories geskryf het wat fraksioneel deur mense gelees is. Toe gaan kies ek stories wat klaar geskryf is. Ek moes hulle miskien net ’n bietjie uitkam. Ek wou die kortverhaalbundel saamstel en my oeuvre afsluit. Maar ek dink daar is nog een boek wat ek wil skryf,” stel sy haar aanhangers gerus. “Dalk hou ek vir die res van my lewe aan met skryf, maar ek wil dit nie meer onder druk doen nie.”

Riette Rust is die resensent van Kainsmerk op LitNet: “Soos met dié skrywer se romans Raaiselkind, Trippel sewe en Thula-thula wat onderskeidelik oor outisme, dobbelverslawing en kindermolestering handel, is die temas gewigtig. Die karakters kry uiteindelik insig in hul probleem en dikwels skyn genade deur.

“Swakhede, tekort, berou en verlies word belig. Temas wat onder die loep geneem word, sluit in vrouemishandeling, depressie, Alzheimersiekte, huwelikstagnasie, anoreksie, alkoholisme, afdanking, ongeletterdheid en die lewenslange nadraai wanneer ’n baba afgeteken word. Daar is ook ’n karakter met die vreemde obsessie volwassebaba-sindroom. (…)

“Botes skryf toeganklik; haar sterkpunt lê egter in dit wat nié daar staan nie. Sy gooi die leser elke nou en dan met ’n bom. Jy sal bereid moet wees om vinnig van emosie te verander. Van hartseer na fassinasie. Van skok na empatie. Woede word nie uitgesluit nie. Soos dit hoort, tipeer die dialoog en taalgebruik die karakters se ouderdom en hul komvandaan. Hulle sê ook dikwels meer as dit wat hulle uiter. (…)

“Die skrywer weet hoe om ’n spanningslyn styf te span, soos veral in ‘Die stil nag’ ervaar word. ’n Plaasaanval vind plaas en gebeure stuur op ’n knalslot af. Ook hier slaag die beeldspraak: ‘Dan is hulle (die inbrekers) binne, dan is die sand in die nekkie van die uurglas.’ (…)

“Nes die karakters, sal die meeste lesers van die broeiende verhale in Kainsmerk in hul menswees groei.”

In 2017 besluit Annelie en haar man Chris spontaan om ’n reis op ’n kanaalboot in Engeland aan te pak. So gesê en so gedaan – die reis het op die ou end 91 dae geduur en, soos Annelie dit aan AJ Opperman stel (Volksblad, 22 Oktober 2019), was dit “opwindend en vreesaanjaend” en het dit hulle tot “nuwe insigte” gebring.

“Jy moet weet wat jy kan deur staan. Moenie dinge aanpak en jou spaargeld gebruik en dan vir drie maande in ’n igloe in Ysland gaan bly and then you just can’t make it.”

Hulle reis het gedurende die Engelse winter gebeur en baie mense het hulle gevra of hulle dan nou simpel is om so iets in die winter aan te pak. En ook was Annelie se een kuit seer toe hulle die toer aangepak het. Hulle was nie die hele tyd net op die boot aangewese nie, maar kon darem afklim en nuwe voorraad gaan koop. “Ons het ook baie mense langs die pad teengekom; daar was ’n partytjie in ’n markiestent; ons het dikwels kerkdienste bygewoon en allerhande kulturele dinge gesien. Ek het ook toestemming gekry om in ’n kerk orrel te speel,” vertel Annelie aan Opperman.

“Die laaste dag van ons reis in Engeland was emosioneel toe Chris die boot op sy plek moes vasmeer. Ek het op die wal gestaan en aan die boot vasgehou. Dit het so onder my hand uitgegly soos hy weggevaar het. Dit was ’n aanpassing om weer in ons normale omstandighede te leef.”

Wat die tyd op die boot haar wel geleer het, is dat mense te “vinnig” leef: “Oor die wêreld heen gebeur dit. Jy vaar teen twee myl per uur op die kanaal. Alles kom stadig nader. Jy kan alles goed bekyk. Ons is amper tot stilte geruk. Jy hoor die voëls in die bome langs jou. Jy sien die wildsbokkies. Jy sien doer in die woud sit ’n ou dame ’n boek en lees. Die stadige verloop van tyd … Ons het mettertyd gevoel ons mis (in ons daaglikse bestaan) die essensie van die lewe.”

Alta Cloete (LitNet) skryf as volg oor Kammaland: “Min lesers staan neutraal teenoor Annelie Botes as skrywer. Jy is óf mal oor haar werk, óf jy lees dit glad nie. Vir die negatiewes is haar werk so persoonlik dat dit die leser ongemaklik maak. (…)

“Die oorgrote meerderheid van die Afrikaanse leserskorps wag gretig op elke boek van Annelie Botes. Hulle ken al haar vorige boeke en daarmee saam ook haar lewensverhaal. (…) Hulle weet van foute en dwaashede en impulsiewe optredes en die ellende wat dikwels daaruit voortgespruit het. Maar dit word Botes nie alleen vergewe nie; haar lesers het haar juis lief oor die eerlike menslikheid wat sy in haar werk openbaar.

“Die rede vir hierdie vergewensgesindheid en entoesiastiese aanhang is eintlik voor die hand liggend: Annelie Botes kán skryf. Sy is nie alleen ’n waagmoedige mens wat die lewe kaalhand aanpak nie; sy het ook die onteenseglike vermoë om haar ervarings op so ’n manier onder woorde te bring dat die leser ten diepste daarmee kan identifiseer. Kammaland is geen uitsondering nie. Ook hier neem Botes die werklikheid van haar lewe en maak ’n boeiende verhaal daarvan, met skryfwerk wat om die beurt (effens) skok, vermaak en ontroer. (…)

“Kammaland is die beskrywing van hierdie reis, maar dis bowenal die roerende beskrywing van die innerlike reis van twee mense wat al baie sakke sout saam opgeëet het. Die ruimte op die boot is min, die fisieke uitdagings is groot en soms is daar werklike lewensgevaar. En hulle is op mekaar aangewese. Die beskrywing van die verdieping van ’n veelbewoë en verwikkelde verhouding is so eg, so aards dat dit nie anders kan as om die leser diep aan te raak nie.

“Soos reeds gesê – Botes kán skryf. Die idilliese tonele van die Engelse herfs word so lewend geteken dat mens nie anders kan as om na jou foon te gryp en te begin google nie. (…)

“Ja, dis ’n opbouende boek wat jou laat wonder of jy dit nie dalk ook in jou het om ’n ongewone avontuur aan te pak voor dit te laat is nie. Daar is wonderlike oomblikke en wonderskone tonele wat jou na ’n idilliese bestaan sonder misdaad en morsjorse en magsbehepte politici laat verlang. Maar gaandeweg besef jy saam met die skrywer: van Suid-Afrika kan jy jou nie sommer losmaak nie. Ook in hierdie opsig het Botes die moed en die vaardigheid om die wroeging van menige reisende Suid-Afrikaner oop te skryf: Ons verwonder ons aan die veiligheid en die skoonheid en die dinge wat bowenal wérk waar ons ook al kom. Ons smag na die dae toe dinge in ons land ook (meestal) gewerk het, toe dinge (op die oog af) eenvoudiger was. Ons smag bowenal na die vryheid van ’n lewe sonder vrees, sonder hoë heinings, sonder diefwering en paniekknoppies en daaglikse misdaadverwante tragedies in die koerante. Ons maak planne om dit alles agter te laat en ’n nuwe lewe elders te gaan begin. Maar die meeste van ons besef uiteindelik ons het geen keuse as om te bly in die land van ons hartklop en ons bloed en ons murg nie. Suid-Afrika laat los jou nie so maklik nie.

“Kammaland is ’n boek wat jy nie lig gaan vergeet nie, want Annelie Botes weet hoe om emosies en ervarings te verwoord wat die gewone mens nie eens in sy privaatste gedagtes kan omskryf nie. As jy ’n Botes-fan is, is hierdie boek ’n moet vir jou. As jy nie van haar werk hou nie, kan dit juis die boek wees wat jou laat herbesin.”

In 2020 verskyn Annelie se derde bundel rubrieke onder die titel Voetstoots. In ’n onderhoud met AJ Opperman op Netwerk24 (27 Oktober 2020) sê sy oor die ontstaan van idees vir haar rubrieke: “Daagliks speel talle klein, skynbaar niksseggende konserte rondom jou af. Neem kennis. Bêre die foto’s en emosies in jou kop. Al wat jy moet doen, is om op te let wat rondom jou aangaan.

“Eerlikheid en selfoortuiging is baie belangrik met die skryf van my rubrieke. Daarom is dit belangrik dat jou oggend- en aandpraatjies altyd moet ooreenstem. En dit geld nie nét vir skrywers nie.”

Benewens haar rubriekbundels het Annelie ook romans en outobiografiese romans geskryf. Hieroor verduidelik sy aan Opperman: “Die een is nie makliker as die ander nie. Met fiksie moet ’n mens net veel meer navorsing doen en oortuig wees van wat jy skryf. Want jy moet die situasie voorstel asof dit die werklikheid is en die lesers moet dit gló.”

Toe sy begin het om rubrieke te skryf (2004), was die opdrag baie eenvoudig: die aantal woorde en ’n sperdatum en oor enige onderwerp: “Dis vir my toenemend moeilik om niefiksie te skryf. Ek het net een lewe en een emosionele platform waarvandaan ek my standpunte kan maak. Om ’n situasie oor en oor te beskryf, raak later soos die gedrup van ’n kraan, aldus Salomo.

“Ek skryf oor wat op my hart lê. Aktueel of nie-aktueel, ongeag. Kyk byvoorbeeld na ‘’n Huldeblyk aan tannie Lettie’ op bladsy 205 (van Voetstoots). Dis absoluut aktueel, maar dit lê nie op my hart as aktueel nie, maar as diep-diep emosioneel.”

Annelie het self die rubrieke wat in Voetstoots opgeneem is, uitgekies. Sy het dit sover moontlik in onderwerpe ingedeel – onder andere Kersfees, “doktersorders”, kapteinskap, aanhouer wen en Janusgesigte: “Dit het fyn dink gekos,” sê sy, “want dis onvermydelik dat sommige rubrieke sal oorvleuel. Hoewel dit nie chronologies ingedeel is nie, word die oorspronklike datum van elke rubriek aangedui.”

Oor die reaksie van haar lesers op haar boeke vertel Annelie aan AJ Opperman: “Die reaksie is meestal positief. Maar daar is lesers, gewoonlik naamloos, wat my soms in die briewekolomme uittrap dat die derms spat. Met die jare saam het ek geleer om dit van my te laat afrol.

“Máár, ek ontleed wat die negatiewe kommentaar sê en probeer dink of die persoon nie straks reg is nie. Wat my egter briesend maak, en altyd sal, is as kommentaarleweraars woorde in my mond lê wat glad nie in die spesifieke rubriek staan nie. Hulle besluit en vertolk self wat staan onder die gedrukte woorde, en plak dit dan op mý skoot neer.”

Op LitNet (26 November 2020) wil Deborah Steinmair by Annelie weet of die aanhalings uit ou Afrikaanse gedigte wat sy gebruik, deel is van haar binnegesprek en of sy dit gememoriseer het: “Daar is ’n musikaliteit in ou Afrikaanse gedigte. Dis selde dat ek ’n volle gedig memoriseer, maar sedert my hoërskooljare kan ek talle grepe in my slaap opsê. Alhoewel ek nie ’n kerkmens is nie, kan ek ewe veel Bybelgrepe resiteer. Op ’n keer wou ek by die Gryse geld leen. Toe sê hy botweg nee. En net daar in die kombuis slaan ek oor na die Klaagliedere van Jeremia (4:3) en sê vir hom: ‘Selfs ’n jakkals gee vir sy kleintjie die speen en laat hom drink ...’ Toe leen hy maar die geld vir my.”

Louise Viljoen van Jeffreysbaai skryf op LitNet (17 Desember 2020): “Die titel van Annelie Botes se bundel koerantrubrieke, Voetstoots, is besonder gepas. Volgens HAT beteken voetstoots onder meer ‘net soos dit is, met alle sigbare en onsigbare gebreke’ – en dit is dan ook hoe Botes se skrywes my opval – wat jy sien is wat jy kry, sonder pretensie of vertoon, kaalvuis en op die man af. Sy skryf jou kop óóp en laat jou na die elkedagse alledaagse kyk asof jy dit die heel eerste keer opmerk. Jy betrap jouself dat jy met haar saamstem, want wat sy skryf maak sin, en jy weet dis hoe dit behóórt te wees – in ’n perfekte wêreld.

“Botes is deurwinterd en deurleef, as skrywer en as mens, en dit wys in die emosionele intelligensie wat uit haar werk straal. Deur dieselfde ongetinte brilglase waarmee sy na haarself kyk, besigtig sy dit wat om haar is en verwoord dit vlymskerp – soms genadeloos en priemend reguit, maar altyd met deernis, want sy verstáán dat die mens feilbaar is. En dis hierdie bewustheid van feilbaarheid wat haar toelaat om ook tong-in-die-kies en met heerlike humor te skryf, want as jy nie vir jouself kan lag (en vingerwys) nie, wat bly oor? (…)

“Die oorgrote meerderheid van die 215 rubrieke in Voetstoots het my tot introspeksie gedwing. Moenie die fout maak om te dink dat die skrywes prekerig en beterweterig is nie. Die verteltrant herinner eerder aan vertellinge wat jou beste vriendin oor ’n pot tee met jou sal deel. Dit is (dankie tog!) ook nie stroperig nie. Dit is eerder eerlike relase en kommentaar deurspek met waarnemings, mymeringe, koesterdinge, lewenswaarhede, vermanings en ook humor. Miskien práát Botes se skrywes reeds met haar lesers omdat sy nie haar innerlike stem verontagsaam en stilmaak nie. (…)

“Botes laat haar nie stilmaak nie. Sy gesels al skrywend met haar leser oor letterlik alles en nog wat. Sy trek te velde, lewer sosiale kommentaar, dra vaandels en lê eiertjies by dosyne. Sy put inspirasie deur haar oë en ore oop te hou en wakker deur die lewe te gaan. Sy het ’n lewendige belangstelling in alles om haar. En hiermee identifiseer haar lesers. Hulle lees iets van hulle eie leefwêrelde en ervaringe in haar skrywes raak wat aan hulle ’n gevoel van bekendheid gee. Sy verwoord wat baie van ons dink en voel. Ons lag saam met haar, huil saam met haar, onthou saam met haar, word kwaad saam met haar en skud ons koppe saam met haar. Dankie tog sy skryf op die agterblad: ‘Ek sal skryf tot die potlood in my kop stomp word, of tot ek dood neerslaan. Want skryf is vir my ’n sielsding.’ Ek beveel Voetstoots, wat ’n hele 389 bladsye beslaan, heelhartig aan vir ’n besonderse leeservaring wat jou nie onaangeraak sal laat nie.”

Annelie se volgende (en soos syself later sê haar laaste) roman is Katvis wat aan die begin van 2023 uitgegee is. Dit word beskryf as ’n “aangrypende, skokkende en meesleurende verhaal oor ’n vrou wat in die kloue van ’n psigopaat beland en waarin aktuele kwessies soos mensehandel en seksuele mishandeling behandel word”. (Rapport, 22 Januarie 2023)

Trisa Hugo is die resensent in Rapport van 21 Mei 2023 en sy skryf as volg: “Hoe weet jy iemand is ’n goeie storieverteller? Wanneer alles dadelik sin maak wat tyd en ruimte betref, die karakters nie verwarrend is nie, en jy ook nie gedurig iets moet opsoek om die betekenis van woorde aan gebeure te koppel nie. Dit is goed as daar diepte is en dalk iets geleer kan word, terwyl dit terselfdertyd vermaak en/of boei. Wys eerder as vertel.

“So was al Botes se vorige boeke, en nou Katvis ook. Hier is ’n meesterverteller aan die woord.”

Botes skryf die storie uit die hoofkarakter Marja se perspektief in twee tydlyne. Sy is getroud met Gerhardus, ’n skatryk man, maar ’n narsis. Sy aanvaar ’n pos as gastehuisbestuurder in Mavlear in die Oos-Kaap. En weer loop sy haar trompop teen nog ’n “wreedaard”. Hierdie man het ’n paar skuilname en dit is waar die titel vandaan kom: “Die skep van ’n vals identiteit op aanlyn platforms om ander te lok, bedrieg of mislei.”

Hugo gaan voort: “Hierdie man is duidelik versteurd, maar Botes skryf slim en gee nie voor om ’n kenner van sielkunde te wees deur hom te diagnoseer of te klassifiseer nie. Sy gebruik eerder die karakter Marja, wat ’n doel stel om deur Unisa sielkunde te studeer sodat sy mense en hul afwykings beter kan verstaan. (…)

“In die tweede tydlyn herleef Marja haar stryd om oorlewing in haar kinderjare in die armoedige buurt Forest Hill. Sy onthou haar oupa Hans anders as haar ma en ouma – vir haar was hy die oupa wat met haar gesels, pleks van die suiplap, soos haar pa ook was. (…)

“Katvis is ’n roman oor menswees in al sy verskriklike fasette, maar die karakters se optrede en reaksies op mekaar vertel die storie. Tipies Botes is die vertelling rou en eerlik – deur haar rubrieke en verhale is lesers immers gewoond daaraan om blootgestel te word aan die binnekamers van haar hart en huis. Katvis volg dié suksesresep en die leser raak intens betrokke by die mense van Forest Hill, waar Marja se ma, Selina, ’n leidende rol in die gemeenskap speel en Marja die waardes leer wat nodig is om in hierdie wêreld te oorleef. (…)

“Botes laat die leser nadink oor norme en waardes en die basiese behoefte aan aanvaarding en erkenning. Deur haar karakters leer ons hoe sagtheid en warmte ’n verskil kan maak aan die hardste mens. Ons sien hoe daar goedheid in rampokkers is, hoe gemeenskapsleiers uit alle vlakke van die samelewing kom.

“Hoe weet ons wanneer gedragsafwykings te wyte is aan geestesongesteldhede? Waar eindig aanvaarding en waar begin ’n gemeenskap se verantwoordelikheid om kinders te beskerm? Kan kinders uit uiterste armoede wegbreek as daar genoeg rolmodelle en motivering is? Terwyl Botes ’n spannende verhaal vertel, gee dit vir lesers stof tot nadenke. (…)

“Katvis word sterk aanbeveel vir alle lesers wat hou van ’n goeie, pretensielose storie met ’n snaarstywe spanningslyn, en vir almal wat iemand ken wat al deur uitvissing geraak of deur ’n gewetenlose persoon uitgebuit is.”

In Maart 2023 is Annelie se regterbeen in die Greenacres-hospitaal in Gqeberha geamputeer nadat sy gangreen in die tone van haar regtervoet gekry het en komplikasies met ’n aaromleiding ingetree het. Sy is huis toe ná die operasie, maar het sodanig verswak dat sy in die Aurora-rehabilitasiesentrum opgeneem is. Hulle kon egter nie die nodige mediese behandeling toepas nie en op 19 April is Annelie terug na Greenacres.

Haar man, Chris, het aan Clara Dorfling gesê: “Sy was naar en wou nie eet nie. Sy het heelwat gewig verloor en haar wond het ook nie na wense herstel nie. Dit is ’n uitdagende tydperk vir ons, maar ons doen wat ons kan. Dit is nie maklik om te sien dat jou lewensmaat verswak is nie.” (Netwerk24, 20 April 2023)

Terwyl sy in die hospitaal was, is sy vir nierprobleme en blaasinfeksie behandel en sy was ook weer onder die mes in verband met die aaromleiding. Sy het daarna só goed herstel dat sy op 29 April sou huis toe gaan. Sy is egter weer in die Aurora-sentrum opgeneem om onder meer fisioterapie te ondergaan.

Op 1 Mei 2023 is Annelie terug na die hospitaal se hoësorg-eenheid met ’n ernstige infeksie. Vanuit die Aurora-rehabilitasiesentrum het Annelie met Cara-Lee Dorfling gesels (Netwerk24, 1 Junie 2023): “My jongste boek, Katvis, sal my laaste boek wees. ’n Mens skryf nooit met die doel dat dit jou laaste boek is nie. Ek het nooit gedink dié boek sou die lig sien nie. Ek was reeds in my derde jaar van ontsaglike pyn toe ek die manuskrip in Oktober 2022 aan die uitgewer gestuur het.”

Annelie het uit haar hospitaalbed met Dorfling gepraat oor die vorige drie jaar se “hel van pyn” wat sy ervaar het: “Hoewel divertikulêre siekte reeds vroeër by my gediagnoseer is, het ek in 2019 op een van my skryftoere ook erge pyn in my blaasarea ervaar.

“Na verskeie ondersoeke, waar skynbaar geen fout gevind is nie, is daar oplaas vasgestel dat hierdie pyn deur ’n fistel veroorsaak is. Dit behels onder meer ’n abnormale verbinding tussen die kolon en die blaas, wat tot gedurige, ernstige infeksie lei.

“Ek kon nie so aangaan nie,” het Annelie verder vertel. “Ek kon nie loop nie, want dit voel daar sit ’n moerse turksvy tussen my bene. Ek kon nie slaap, ek kon nie omdraai nie. Dit was ’n proses van ontsaglike pyn wat nooit ophou nie.” Dit was gedurende hierdie tyd dat sy dit oorweeg het om ’n einde aan alles te maak. Maar gelukkig het ’n ginekoloog kort daarna sy vermoede van ’n fistel bevestig.

Voordat Annelie vroeg in Mei weer na Aurora is, het sy egter oplaas medisyne gekry wat haar infeksie beheer. “Met dié medisyne het ek geen infeksiepyn meer gehad nie. En langtermynplanne is onderweg vir die behandeling van die fistel.”

Dan praat Annelie oor haar man, Chris, se omgee en versorging: “My doel is nou om vir Chris goed te wees. Hy was al so goed vir my. Hy het my der-derduisende kilometers in hierdie land rondgery terwyl ek lê en slaap omdat ek die aand moet optree. Ek het net besluit, as ek die tien jaar wat kom, oorleef, moet dit tien gelukkige jare saam met Chris wees. Dit is wat ek begeer.

“Dit het my ook laat besluit dat Katvis my laaste boek is. Kortverhale en rubrieke sal ek nog skryf. Rubrieke is vir my suiwer plesier, dit het te doen met die elke dag se lewe. As ek dalk eendag nog ’n boek sou skryf, sal dit ’n ‘stout’ boek wees. Al die stories wat ek al ooit aangehoor het – die mense sal brul soos hulle lag. Alles ware stories, dit sal ek dalk die een of ander tyd wil skryf.”

Annelie is teen die einde van Junie uit die hospitaal ontslaan en sy is terug huis toe. Op 26 Junie skryf sy op Facebook: “Dié amputasie was die donkerste nag van my lewe. Niks kan as voorbereiding geld op die verskrikking en gevolg van ’n amputasie nie. Die dag (daarna) het al begin breek toe ek my regterhand uitsteek om te voel of my been nog daar is. Dit kán mos nie weg wees nie. My kosbare been waarmee ek hopscotch gespeel het. Netbal. Fietsry. Pophuise bou. In die plaasdam swem. Langs die leivoor hardloop om te keer dat my mooi papierbootjies nie wegdryf nie. In die troupaadjie afstap. By die doopvont staan. Maar toe ís my been weg. Stomp af, hoog bokant die knie. Dis net ’n dikverbinde bal wat daar sit. Ek het begin huil soos ’n wolf in die winter.”

Nou lê daar nog vir Annelie minstens twee kolonverwante operasies voor wat eers heeltemal moet genees voordat sy kan begin dink aan ’n prostese. Maar, soos haar lesers al vir Annelie leer ken het, bly sy positief en skryf verder: “Maar die Israeliete het veertig jaar deur die woestyn geploeg en op Sy manier het God hulle gelei tot in Kanaän. Hy sal my en die waterdruppelman (soos sy na Chris, haar man, verwys nadat hy vir haar water in die hospitaal gevoer het) ook lei tot by die melk en heuning wat vir ons oor is.” (Die Burger, 27 Junie 2023)

Publikasies

Publikasie	Trippel sewe
Publikasiedatum	1995 2007
ISBN	1874901392 (sb) 9780624045076 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Queillerie Kaapstad: Tafelberg
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	De Beer, Erika: Haal hom van die rak af en begin lees. Beeld, 23 Maart 1996 Harper, Susanne: Roman oor dobbel in ou dae waarsku weer. Beeld, 2 Julie 2007 Verslawing: ’n verhaal van oorwinning. Volksblad, 23 Oktober 2007

 

Publikasie	Ribbokvoete
Publikasiedatum	1995
ISBN	0799322334 (sb)
Uitgewer	Pretoria: Van der Walt
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Geen

 

Publikasie	Klawervier
Publikasiedatum	1997 2004
ISBN	0624036049 (sb) 0624042286 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Tafelberg
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	ATKV-Prosaprys 1998
Vertalings	Duits 2002 Berg der verlorenen Träume vertaal deur Andrea Zapf Nederlands 1999 Klavertje vier vertaal deur Riet de Jong-Goossens Engels 2005, 2012 Mountain of lost dreams
Resensies en besprekings	Hambidge, Joan: Dié vinnige uitasem-plaasroman en familiesage is “vreemd”. Rapport, 25 Januarie 1998 Liebenberg, Louise: Die Kammanassie verewig in prosa Wasserman, Herman: Die genre van die plaasroman van Dertig word hiermee nie bevraagteken. Die Burger, 14 Januarie 1998 Wybenga, Gretel: “Klawervier” ’n roman wat met drif geskryf is. Beeld, 5 Januarie 1998

 

Publikasie	Die trousseaukis en ander stories
Publikasiedatum	1998 2008
ISBN	0624036855 (sb) 9780624046509 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Tafelberg
Literêre vorm	Kortverhale
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Cilliers, Stoffel: Swaarkry wat dan versterk. Volksblad, 16 September 2008 Die trousseaukis en ander stories Le Roux, Marina: Kwellings en komplekse kry hier beslag. Rapport, 3 Januarie 1999 Roux, Jaybee: Kis vol skitterende verhale bevestig Botes se verteltalent. Beeld, 22 September 2008 Van Manen, Mariette: Tydskrifverhale kan wel vakmanskap en insig toon. Die Burger, 30 September 1998 Wiid, Herman: Annelie Botes se “storieskatkis” laat leser met gevoel van hoop. LitNet, 21 Oktober 2008

 

Publikasie	Raaiselkind
Publikasiedatum	2001 2007 2018
ISBN	0624040100 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Tafelberg
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Nederlands 2003 Raadselkind vertaal deur Riet de Jong-Goossens Engels 2003 Riddle child
Resensies en besprekings	Blom, Bettie: Raaiselkind – Annelie Botes. Roekeloos, 8 Maart 2008 Cilliers, Cecile: “Raaiselkind” boeiende blik op outisme. Beeld, 2 Julie 2001 Meijers, Erik: Raadselen en autisme. 8weekly, 12 Junie 2003 Rautenbach, Elmari: Grense van uithouvermoë beproef. Volksblad, 23 Julie 2001 Van Zyl, Dorothea: Outisme kundig uitgebeeld. Die Burger, 25 Junie 2001 Visser, Hannes: Annelie Botes se “Raaiselkind” nou ’n rolprent Vorster, Petronell: Raaiselkind: in gesprek met Annelie Botes. afrikaans.com, 26 Maart 2018 Wybenga, Gretel: Goed nagevorste roman oor raaiselagtige toestand. Rapport, 15 Julie 2001

 

Publikasie	Nawelstring
Publikasiedatum	2002
ISBN	0799329711 (sb)
Uitgewer	Pretoria: LAPA
Literêre vorm	Kortverhale
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Briers, Doks: Tydskrifverhale met ’n lang rakleeftyd. Volksblad, 4 Maart 2002 Cilliers, Cecile: Boeke. Beeld, 8 April 2002 Crous, Marius: Die naelstring word dikwels ’n strop. Die Burger, 22 April 2002 Van Zyl, Pieter: Kortverhale oor waardes, verhoudings. Die Burger, 23 Maart 2002

 

Publikasie	Broodsonde
Publikasiedatum	2006 2014
ISBN	0624044424 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Tafelberg
Literêre vorm	Sketse
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Cilliers, Cecile: Leesbare tweede lewe van koerantrubrieke. Rapport, 27 Augustus 2006 Loots, Mariana: Plek vir vele in skrywer se ark. Die Burger, 23 September 2006

 

Publikasie	Sabbatsreis
Publikasiedatum	2007 2013
ISBN	9780624045106 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Tafelberg
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Annelie Botes se Sabbatsreis. My kop op ’n blok, 21 April 2008 Coetzee, Cari: Botes leer haarself aanvaar in “Sabbatsreis”. Die Burger, 20 Augustus 2007 Lidia: Leopard’s Leap leesmedalje: Sabbatsreis deur Annelie Botes. LitNet, 2 Augustus 2007 Roux, Jaybee: Droewig, eksentriek en vol kinkels, deur onverwoesbare vrou. Beeld, 26 September 2007 Sabbatsreis – Annelie Botes Van Coller, Hennie: ’n Helende vaart na die hel toe en terug. Rapport, 16 Augustus 2007

 

Publikasie	Thula-Thula
Publikasiedatum	2009 2011
ISBN	9780624046851 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Tafelberg
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Botes, Annelie: In reaksie op die briefwisseling oor Thula-thula. LitNet, 1 Februarie 2010 Cloete, Henry: Trane vloei oor teistering. Volksblad, 17 Julie 2009 Dapper leser afgryslik vasgenael. Die Burger, 25 Julie 2009 Die prys van stilte Ley, Marga: Onthou jy die ooms se pap, nat soene? Beeld, 3 Oktober 2009 Rautenbach, Elmari: Die VLV-tannie oor ons skandelike bloedsport. Rapport, 5 Junie 2009 Roux, Jaybee: Skrik vir g’n niks. Volksblad, 10 Augustus 2009 Rust, Riette: Thula-thula is ontstellend, maar eenvoudig ’n móét. LitNet, 3 September 2009 Stander, Solette: Annelie Botes thula nie oor bloedskande. LitNet, 5 November 2009 Trane oor molestering. Rapport, 22 Julie 2009 YouTube: Voorlesing deur Johann Nel uit Annelie Botes se “Thula-thula”

 

Publikasie	Duiwelsbrood en ander kort en lang stories
Publikasiedatum	2010
ISBN	97807993 (sb)
Uitgewer	Pretoria: LAPA
Literêre vorm	Sketse en kortverhale
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Cilliers, Cecile: Duiwelsbrood. Die Burger, 5 Julie 2010 De Beer, Alette: Duiwelsbrood en ander kort en lang stories die moeite en trane werd. LitNet, 20 Julie 2010 “Duiwelsbrood” sal jou honger stil totdat volgende boek verskyn. Volksblad, 6 Julie 2010

 

Publikasie	Tabernakel
Publikasiedatum	2011
ISBN	9780624
Uitgewer	Kaapstad: Tafelberg
Literêre vorm	Sketse
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Roux, JB: Botes skryf met haar siel ontbloot. Volksblad, 1 Februarie 2011 Rust, Riette: Botes se rubrieke telkens ouwêrelds en vol humor. Die Burger, 7 Februarie 2011 YouTube-video: Annelie Botes oor Tabernakel (Deel 1) YouTube-video: Annelie Botes gesels oor Tabernakel (Deel 2)

 

Publikasie	Swart op wit
Publikasiedatum	2013
ISBN	9780992176464 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Naledi
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Comestor, Johannes: Annelie Botes: Swart op wit. LitNet, 19 Julie 2013 Spoormaker, Mariska: Annelie “stukkend” na nee vir boek. Die Burger, 16 Oktober 2012 Steyn, Pieter: Swart op wit. Volksblad, 11 Julie 2013 Swart op wit Ullyatt, Gisela: Annelie Botes-onderhoud: “Die spies deur jou eie hart”. LitNet, 23 Julie 2013 Ullyatt, Gisela: Geen grys gevoel oor Swart op wit. Beeld, 5 Augustus 2013 Van Niekerk, Annemarié: Daai gesprek, en daarná. Rapport, 8 Julie 2013

 

Publikasie	Lugkasteel
Publikasiedatum	2016
ISBN	9781770229297 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Penguin Random House
Literêre vorm	Sketse
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Hugo, Trisa: Boekonderhoud: Lugkasteel deur Annelie Botes. LitNet, 30 November 2016 Hugo, Trisa: Botes delf in donker poele. Netwerk24, 17 Januarie 2017 Lombaard, Ruchelle: Lugkasteel (Annelie Botes). Tydskrif vir Letterkunde, 2017 Nel, Ronel: Boek van die maand: Lugkasteel. Rooi Rose, 16 Januarie 2017 Roberts, Maryke: Lugkasteel deur Annelie Botes, ’n resensie. LitNet, 22 Februarie 2017 Salzwedel, Ilse: Boek van die maand (resensie); Lugkasteel deur Annelie Botes. Maroela Media, 22 November 2016

 

Publikasie	Kainsmerk
Publikasiedatum	2018
ISBN	9781776093038 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Penguin Random House Suid-Afrika
Literêre vorm	Kortverhale
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Botha, Danie: Kainsmerk deur Annelie Botes: ’n FMR-resensie. FMR, 21 November 2018 Botha, Lucille: Boeke om onder die kersboom te sit. Netwerk24, 17 Desember 2018 Oor hosannas en ontberings. Die Burger, 25 November 2019 Opperman, AJ: Botes keer altyd terug na die broosheid. Netwerk24, 2 Januarie 2019 Rust, Riette: Kainsmerk deur Annelie Botes: ’n resensie. LitNet, 9 Maart 2019

 

Publikasie	Kammaland
Publikasiedatum	2019
ISBN	9781776094158 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Penguin Random House
Literêre vorm	Sketse
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Botes, Annelie: Annelie Botes se reis na Kammaland [uittreksel]. Netwerk24, 7 Oktober 2019 Botes se idilliese reis voer Mosselbaaiers mee. Mossel Bay Advertiser, 18 November 2019 Botha, Danie: FMR-resensie: Kammaland deur Annelie Botes. LitNet, 22 Oktober 2019 Cloete, Alta: Resensie: Kammaland deur Annelie Botes. LitNet, 14 Januarie 2020 Kammaland Kammaland – Annelie Botes Opperman, AJ: Annelie Botes en haar man “kán nog harde bene kou” ná kanaalbootreis. Netwerk24, 19 Oktober 2019 Opperman, AJ: Botes kry nuwe insigte ná bootreis. Volksblad, 22 Oktober 2019 Steyn-Bezuidenhout, Christa: Kanaalreis inspirasie agter Annelie Botes se boek. Maroela Media, 21 Oktober 2019 Van Wyk, Hannes: Hannes van Wyk gesels met Annelie Botes oor Kammaland op Kwêla Voges, Remona: Skrywersonderhoud: Annelie Botes oor Kammaland. LitNet, 31 Januarie 2020

 

Publikasie	Voetstoots
Publikasiedatum	2020
ISBN	9781776095247 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Penguin Random House
Literêre vorm	Rubrieke
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Annelie Botes ryg ’n kleurvolle lappieskombers van 16 jaar se stories in Voetstoots nou beskikbaar Botha, Lucille: “Skryf is beter as om vir ’n baas te werk”. Netwerk24, 20 November 2020 Green, Phyllis: Graffiti aanlynkuier met Annelie Botes Opperman, AJ: Annelie Botes gee 3de bundel rubrieke uit. Netwerk24, 27 Oktober 2020 Pasverskyn: Voetstoots deur Annelie Botes. LitNet, 27 November 2020 Steinmair, Deborah: Deborah Steinmair en Annelie Botes gesels oor Voetstoots. LitNet, 26 November 2020 Viljoen, Louise (JBay): Voetstoots deur Annelie Botes: ’n resensie. LitNet, 17 Desember 2020 Voetstoots – Annelie Botes

 

Publikasie	Katvis
Publikasiedatum	2023
ISBN	9781776095360 (sb)
Uitgewer	Kaapstad: Penguin Random House
Literêre vorm	Roman
Pryse toegeken	Geen
Vertalings	Geen
Resensies en besprekings	Green, Phyllis: Eksklusiewe uittreksel uit Annelie Botes se laaste boek. Netwerk24, 3 Junie 2023 Hugo, Trisa: Hope drama bied ook stof tot nadenke. Rapport, 21 Mei 2023

 

Artikels oor Annelie Botes

• Annelie Botes
• Annelie Botes moes beslis die prys kry. Volksblad, 23 Desember 2021
• Annelie Botes praat oor moeilike pad wat vir haar voorlê. Die Burger, 27 Junie 2023
• Author Annelie Botes stands by racist comments. Mail & Guardian, 26 November 2010
• Botes deel idees prontuit. Volksblad, 27 Augustus 2013
• Botes se ondersteuners samel R10 500 vir haar in. Die Burger, 5 Februarie 2011
• Botes veg vir erkenning van die tydskrifverhaal. Die Burger (datum onbekend)
• Botha, Magdel: Annelie Botes, skryf-geïnspireerd gebore. The Writers College, 5 Oktober 1998
• Brits, Elsabé: Ope brief aan Annelie Botes: “Jy praat onsin”. Volksblad, 8 Julie 2017
• Bruwer, Ruan:
  • Annelie Botes kap terug oor stortvloed kritiek. Volksblad, 18 Julie 2017
  • Ja, mense wíl oor die dood praat. Netwerk24, 4 Julie 2019
• Burger, Kobus: Om die seer in ’n boek oop te gooi
• Comestor, Johannes: Pierre de Vos braak gal teen Annelie Botes. LitNet, 29 Julie 2013
• Dorfling, Cara-Lee:
  • Annelie Botes heelwat beter, gaan dalk gou huis toe. Netwerk24, 28 April 2023
  • Annelie Botes weer in hospitaal na amputasie. Netwerk24, 20 April 2023
  • Skrywer Annelie Botes eindelik op herstelpad na “hel van pyn”. Netwerk24, 31 Mei 2023
  • Skrywer Annelie Botes terug in hospitaal weens infeksie. Netwerk24, 9 Mei 2023
• Du Plessis, Leané:
  • Botes sê dankie vir die R10 000 wat ingesamel is. Beeld, 7 Februarie 2011
  • Skrywersgroep samel geld in vir Botes. Die Burger, 16 Desember 2010
  • Webwerf wil sorg Annelie kry haar geld. Beeld, 16 Desember 2010
• Green, Willemien: Ewe tuis met pen en pan. Volksblad, 25 April 2020
• Hambidge, Joan: Oor Annelie Botes. LitNet, 7 Desember 2010
• John, Philip: Scriba sonder agenda: Onderhoud met Annelie Botes. Ons Angeltjie, 30 Junie 2001
• Jongbloed, Zelda:
  • Botes “verneder” ná prys nie toegeken is nie. Die Burger, 10 Desember 2010
  • Gee Annelie ’n kans op ’n nuwe begin. Die Burger, 20 Desember 2010
• Keogh, Janice: Storm om Annelie Botes ná uitlating. Volksblad, 30 November 2010
• Kotze, Beatrice: Hierdie bydraes inspireer my telkens [brief]. Netwerk24, 14 Maart 2022
• Malan, Marlene: Storm ná onderhoud. Rapport, 1 Desember 2010
• Memela, Sandile: Botes deserves her award. Sowetan, 14 Desember 2014
• Muller, Christal-Lize: Annelie praat kaalvuis oor “bom”. Volksblad, 12 Julie 2013
• Myburgh, Melt:
  • Die lekkerste en slegste boekbekendstellings ooit. LitNet, 29 April 2020
  • Heupvuur-vrae aan Annelie Botes, skrywer van Thula-thula. LitNet, 7 Augustus 2009
• Navorsing vir “Raaiselkind” storie van sy eie. Die Burger, 31 Maart 2001
• No award after “racist remarks”
• Norval, Roline:
  • Annelie sê haar nuwe pennevrug maak nuwe wêreld oop. Die Burger, 12 Desember 1999
  • ATKV Bekroon Botes met prosaprys vir “Klawervier”. Die Burger, 30 Maart 1998
• ’n Onderhoud met Annelie Botes
• Opperman, AJ: Dié klassieke stories huppel weer. Die Burger, 31 Mei 2018
• Prins, Jo: Skrywer terug uit die “wildernis”. Beeld, 7 Julie 2013
• Retief, Hanlie: Rowe af, weg met die lieg. Rapport, 22 November 2010
• Roux, JB: ’n Skrywersrebel. Vrouekeur, 16 Desember 2016
• Schoeman, Vera: Annelie Botes nie vervolg nadat houe oor brakkie val. Die Burger, 3 Oktober 2003
• Skrywers vloek nie, karakters wel. George Herald, 9 Maart 2017
• Spoormaker, Mariska: Annelie Botes wonder of sy nog wil skryf. RSG, 21 Junie 2023
• Swart op wit – Annelie Botes
• Tempelhoff, Elise: Net perde kan luister. Beeld, 24 Mei 2003
• Ullyatt, Gisela: Annelie Botes-onderhoud: “Die spies deur jou eie hart”
• Van der Berg, René-Jean: “Mooi woorde sou niks beteken”. Rapport, 20 Desember 2010
• Van Rooyen, Elsa: Gaste laat hul toesluit om boek beter te begryp. Die Burger, 26 April 2001
• Van Zyl, Pieter:
  • Botes se boek oor outisme slaag op verhoog. Die Burger, 1 April 2003
  • Kortverhale oor waardes en verhoudings. Die Burger, 23 Maart 2002
  • Nuwe juwele kom uit Botes se pen. Die Burger, 25 Junie 2002
  • Wenroman op die planke. Die Burger, 5 Maart 2003
• Vet is in die vuur oor Annelie. Die Burger, 29 November 2010
• Viljoen, Tonie: Simbiose tussen liefde, dissipline vorm kinders. Netwerk24, 26 Februarie 2022
• Von Meck, Anoeschka: Skrywer Annelie Botes in Knysna. Knysna Herald, 11 Julie 2017
• Writer loses award for not linking black people. IOL, 9 Desember 2010
• Wyngaard, Heindrich: “Skuif” sal nie help nie. Volksblad, 3 Desember 2010

Artikels deur Annelie Botes

• Aan woordjies het ek mos ’n broertjie dood. Netwerk24, 30 Augustus 2022
• Afrikaans se afsterwe is nog myle ver weg. Volksblad, 5 Augustus 2015
• Almal van ons het maar ons verslawinkies. Volksblad, 17 September 2014
• As aanraking van ’n kat dan dít kan beteken. Volksblad, 10 Desember 2014
• As ek net alles wat verbrou is só kon regstel. Netwerk24, 15 Februarie 2022
• As elkeen net sewe pitte in die aar stoot. Volksblad, 15 Mei 2013
• As iets jou volskoot uit die bloute tref. Volksblad, 15 April 2015
• As jy sou weet jy het net sewe dae oor … Volksblad, 11 September 2013
• As kunstenaar in jou siel praat, moet jy luister. Volksblad, 15 Julie 2015
• As medemense vergeet genade is ’n verpligting. Netwerk24, 22 November 2022
• As mense ’n blouapie wil stenig … Volksblad, 21 Januarie 2015
• As ou skuld se tandjie aan jou maag bly knaag. Volksblad, 16 Oktober 2013
• As wet van saai en maai aan ’t werk is. Volksblad, 11 Desember 2013
• Berou oor opgaarstof van die lewe. Volksblad, 13 Maart 2013
• Blye uitweg ná horries oor skuimende bok. Volksblad, 14 Mei 2014
• ’n Bôrdinghuis hoog in die Switserse Alpe. Volksblad, 20 Augustus 2014
• Buurmanskap kan jou lewe baat of skaad. Netwerk24, 18 Januarie 2022
• Daar is tog baie beter woorde as net “lekker”. Netwerk24, 10 Januarie 2023
• Daardie dae was skaapboud armmanskos. Volksblad, 13 Februarie 2014
• Daarom plant ek vandag ’n geelhoutboom. Netwerk24, 22 Februarie 2022
• Dankbaar vir ’n huis sonder bloekombome. Netwerk24, 12 Mei 2022
• Dawie wys ons wat is vasbyt en toewyding. Netwerk24, 4 Januarie 2022
• Delila het vir Simson dúúr gekos. Volksblad, 23 Januarie 2103
• Die Bangor-opsie sal gaaf wees vir ons. Die Burger, 3 Maart 2014
• Die bitterheid van selfsug vloei soos gal. Netwerk24, 29 November 2022
• Die blybitter vlug van die wegneemvoël. Volksblad, 24 Junie 2015
• Die brandstof in kort mense se leë tenks. Netwerk24, 31 Mei 2022
• Die dag toe ’n liedjie ’n gedig geword het. Netwerk24, 15 Maart 2022
• Die dodelike patrone uit ’n masjiengeweer. Volksblad, 5 Februarie 2015
• Die erfporsies wat ons kinders ons skuld. Volksblad, 3 Junie 2015
• Die geeste wat waak tussen boeke se blaaie. Netwerk24, 11 Oktober 2022
• Die kant wat in lewensgeveg behoort te wen. Volksblad, 16 April 2014
• Die klein tjippie wat ’n wêreld kan verander. Netwerk24, 19 Oktober 2021
• Die kuns om ’n papierbootjie stewig te bou. Netwerk24, 11 Oktober
• Die lewe sal sy eie belasting van elkeen eis. Netwerk24, 16 Augustus 2022
• Die mode van moord as vorm van vermaak. Volksblad, 13 Februarie 2013
• Die seën van ’n kind by jou Kersfeestafel. Volksblad, 19 Desember 2012
• Die seisoene glip so vinnig by ons verby. Netwerk24, 12 Oktober 2021
• Die vertroue wat mens en dier verbind. Netwerk24, 10 Mei 2022
• Dis die agteros wat die wa om die draai trek. Netwerk24, 1 Maart 2022
• Dis hoekom die motorwag se skouers hang. Netwerk24, 26 Julie 2022
• Dis hoekom ek die gryse die huis belet het. Volksblad, 31 Julie 2013
• Dit is ’n sonde om kinders só te brandmerk. Netwerk24, 8 Maart 2022
• Ek laat my nie fnuik deur advertensies. Netwerk24, 13 September 2022
• Elke dag word elkeen van ons een dag ouer. Netwerk24, 12 Julie 2022
• Elke huis het ’n geskiedenis. Volksblad, 26 November 2014
• En my beursie raak nie so gou dun nie. Volksblad, 12 Desember 2012
• Fluitjieblasers het ’n kardinale rol om te speel. Netwerk24, 23 Augustus 2022
• Gaan sit op jou stêre en tik jou eie storie. Volksblad, 19 Augustus 2015
• Gee my sport sonder angs of geweld. Netwerk24, 26 April 2022
• ’n Glimlag bly in enige taal verstaanbaar. Netwerk24, 7 Maart 2023
• ’n Glimlag om doodsengel se angel te trek. Volksblad, 9 Julie 2014
• Graadeentjies van vandag is môre se rotse. Netwerk24, 17 Januarie 2023
• Gram vir gram tap superslim winsjag ons arm. Volksblad, 2 April 2014
• Grootmense skuld kinders groot drome. Volksblad, 17 April 2013
• Gunsteling-kos uit ons kinddae vir Kersfees. Volksblad, 8 Januarie 2015
• Helende kragte van die beskeie ou ysblikkie. Netwerk24, 24 Januarie 2023
• Herinneringe aan ’n boek oor Blommeland. Netwerk24, 24 Mei 2022
• Het dié les alle stakers kleintyd dan ontgaan? Netwerk24, 15 November 2022
• Hoe hoog ’n kerrieboom in 50 jaar…? Netwerk24, 20 September 2022
• Hoë rentekoers en papperige wyn uit ou papsak. Volksblad, 10 April 2013
• Hou Kersdag ook die brose in jou gedagte. Netwerk24, 20 Desember 2022
• ’n Hunkering na weleer se langpadreise. Netwerk24, 19 Julie 2022
• In pajamas en pantoffels gou Pick ’n Pay toe. Volksblad, 24 Julie 2013
• In Taiwan slaap onderwysers nié op vloer. Volksblad, 18 September 2013
• Israeliete van 2023 moet met moed aanstap. Netwerk24, 3 Januarie 2023
• Jong mense se taai stryd om in die resies te bly. Volksblad, 30 April 2014
• Kan velddiere en mense in harmonie bly: Netwerk24, 13 Desember 2022
• Kerkkamerade wat vals sweer, konkel en lieg. Volksblad, 29 Januarie 2014
• Kerkvaders kan hul tyd beter bestee. Volksblad, 6 Februarie 2013
• ’n Kersoggend wat ons nooit sal vergeet nie. Netwerk24, 31 Januarie 2023
• Kneusplek van dié lentedag eindelik gesond. Netwerk24, 6 September 2022
• Knip vroue se getjierie-tjierie op bidure kort. Volksblad, 27 November 2013
• Knyp die dooie knoppies uit die gemoedstuin. Netwerk24, 25 Oktober 2022
• Kwaadstokers doen ons land geen guns nie. Netwerk24, 30 November 2021
• Laat, o laat die kindertjies na My toe kom. Volksblad, 18 Februarie 2015
• Laat ons met sagte oë na mekaar kyk. Netwerk24, 1 Februarie 2022
• Lank gelede se viering van Valentynsdag. Netwerk24, 14 Februarie 2023
• Liefde is drie dinge onder een sambreel. Netwerk24, 2 Augustus 2022
• Maniere om 100 dae-hoes te bekamp. Volksblad, 30 September 2015
• Mans nie so doof vir vroue se noodkrete. Volksblad, 3 April 2013
• Meer seëninge om te tel as wat ons dink. Netwerk24, 21 Februarie 2023
• Mens kan teen donderweer nie tjorts nie. Volksblad, 28 Mei 2014
• Moenie kla nie, geniet veerkrag terwyl jy kan. Netwerk24, 14 Junie 2022
• Nog hoop aan die kom vir ongeletterdes. Volksblad, 1 Oktober 2014
• Noutevrees in ingehokte vliegruimte. Volksblad, 30 Oktober 2013
• Nuwe vors van tuin hakkelaar net soos Moses. Volksblad, 10 Junie 2015
• Om aan te slof sonder enige lugkastele… Volksblad, 16 September 2015
• Om baas van selfoon te wees, nie andersom. Volksblad, 1 Mei 2013
• Om dooies te eer is ’n teken van beskawing. Netwerk24, 19 April 2022
• Om jou kind vir ’n wyle te kan herberg. Netwerk24, 27 September 2022
• Om nooit te vergeet om nie te vergeet nie. Volksblad, 16 Januarie 2013
• Om te probéér is en bly die beste geweer. Volksblad, 14 Oktober 2015
• Ondeundheid vandag beskou as misdaad. Volksblad, 4 Maart 2015
• Ons drome is ’n skilderdoek van ons siele. Volksblad, 18 Maart 2015
• Ons is betalers van die lewe se duur skoolgeld. Volksblad, 28 Augustus 2013
• Ons Kersfees hóéf nie droef te wees nie. Netwerk24, 21 Desember 2021
• Ons klou nog vas aan goeie gekookte kos. Netwerk24, 5 Julie 2022
• Ons leef tussen verskroeide kindertjies. Netwerk24, 8 November 2022
• Ons móét ons brood op die water werp. Netwerk24, 28 Desember 2021
• Ons moet ons kruisies met wysheid trek. Netwerk24, 26 Oktober 2021
• ’n Ontmoeting om vir ewig en altyd te onthou. Netwerk24, 14 Junie 2022
• Ontnugtering wag by grafte ook oor Kersfees. Volksblad, 15 Januarie 2014
• Ook in Pase is elkeen op eie Damaskuspad. Volksblad, 27 Maart 2013
• ’n Oomblik op reëndag in ’n kloosterkerk. Netwerk24, 25 Januarie 2022
• Op 65 leer ek van voor af om weer die pad te loop. Netwerk24, 28 Maart 2023
• Opdraandes is daar om ons leef-fiks te hou. Netwerk24, 14 Maart 2023
• Oujaarsaand piep nou nog net die SMS’e. Volksblad, 9 Januarie 2014
• Ouma Tikkelil het gesterf en is begrawe. Volksblad, 30 Januarie 2013
• Pelgrimstog op die rug van ’n ander vrou. Netwerk24, 11 April 2023
• Plattelanders se sonderlinge verbintenisse. Netwerk24, 23 November 2021
• Pleks ons dan eerder mekaar se harte steel. Netwerk24, 14 Desember 2021
• Plig voor plesier enigste suksesresep. Volksblad, 29 Oktober 2014
• Pornografie is ’n ondier wat liefde verniel. Volksblad, 1 April 2015
• Reddermoeder is toe eintlik ’n dubbelagent. Volksblad, 14 Augustus 2013
• Rekenskap oor vals skinderpyle se tsoenami’s. Volksblad, 20 Februarie 2013
• Rooikappie reis deur Namibië vir kankerstryd. Volksblad, 24 April 2013
• Saluut aan ’n fynbeskaafde sokkerskare. Volksblad, 25 Junie 2014
• Sê-nou-maar is ’n reis vol dagdromery. Volksblad, 15 Oktober 2014
• Seëninge uit vlam van ’n kersstompie. Netwerk24, 28 September 2021
• Siekwees een van dáárdie manlike geite. Volksblad, 26 Junie 201
• ’n Singbak se oggendlied vol vergifnis. Volksblad, 2 September 2015
• Sit ook my as in ’n bottel vir ’n lang seereis. Netwerk24, 12 April 2022
• Skemer-blues, weeklaag en die grysland. Volksblad, 9 Januarie 2013
• Skoolstelsel werk, danksy kos, biblioteke. Volksblad, 20 Mei 2015
• Skud net die rooiste appels vir mekaar af. Netwerk24, 21 September 2021
• ’n Smagting na roem en geluk kan jou insluk. Netwerk24, 17 Mei 2022
• Só is elke mens se vlerkspan reeds afgemeet. Netwerl24, 14 September 2021
• Só is testament van die lewe maar geskryf. Volksblad, 6 Maart 2013
• Soms is swyg nie die regte antwoord nie. Volksblad, 18 Julie 2017
• Soms liasseer ons iets in die verkeerde laai. Netwerk24, 1 November 2022
• Soms loop die lewe duister draaie met ons. Netwerk24, 9 November 2021
• Soos Absalom in die takke van die akkerboom. Volksblad, 5 Desember 2012
• Soos duif met afbeen na drie weeshasies kyk. Volksblad, 7 Januarie 2015
• Spaanse omelet maak onthougoed los. Netwerk24, 28 Junie 2022
• ’n Spier-engel, Psalm 23 en skaapkaiings. Netwerk24, 18 Oktober 2022
• Spoorsny op Goed en Guns se pad. Volksblad, 19 Junie 2013
• Stand van huis weerspieël jou siel se stand. Volksblad, 12 April 2013
• Talente hoort nie onder ’n maatemmer nie. Volksblad, 22 Julie 2015
• ’n Tiemiekerk in die heilige kruietuintjie. Netwerk24, 6 Desember 2022
• ’n Troeteldier kan diep in jou hart vasgroei. Netwerk24, 28 Februarie 2023
• Troos op grou dae as jy na jou ma verlang. Volksblad, 29 Mei 2013
• Tussen hand en mond val pap op die grond. Netwerk24, 16 November 2021
• Tydskrif se lysie van moenies vir toeka se dames. Volksblad, 6 Augustus 2014
• Veg altyd terug met Churchill se ware woorde. Volksblad, 15 Januarie 2014
• Verkeerde woord spel vrot gevolge. Volksblad, 2 Oktober 2013
• ’n Verlange na die stilte voor tegnologie. Netwerk24, 2 November 2021
• Verskil tussen eiewaan en bou van goeie naam. Volksblad, 23 Julie 2014
• Vind vrede vir huweliksrusies op tuinbank. Volksblad, 27 Februarie 2013
• Waar is dae van pophuise, modderkoekies. Volksblad, 12 November 2014
• Ware essensie van elke mens se Noorderster. Volksblad, 12 Maart 2104
• Wat gaan in grafskenders se koppe aan? Netwerk24, 21 Junie 2022
• Wat het my by Ouma Kolie se kombuis te stop? Netwerk24, 3 Mei 2022
• Wil om bo te kom lê in elke enkeling self. Volksblad, 26 Februarie 2014
• “Word wakker!” wil ek vir al die vet mense gil. Netwerk24, 4 April 2023

Hierbo word net ’n keur van Annelie Botes se rubrieke in die koerante aangetoon.

Annelie Botes se ATKV|LitNet-Skrywersalbum is oorspronklik op 2016-01-25 gepubliseer en is nou volledig bygewerk.

Bron:

• Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN)

Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir die doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.