Litnet

Sou graag verdere kommentaar hieroor ontvang.

Dankie

Mooi om hierdie lys uit te bou - gespierde mense gebruik gespierde tale. 

Tale wat met mekaar in aanraking kom, enersyds as gevolg van die feit dat verskillende tale sy aan sy in een gemeenskap gebruik word, en andersyds omdat sprekers van verskillende tale kennis opdoen van mekaar se tale, oefen op verskillende vlakke van taalbeskrywing (bv uitspraak, woordeskat, grammatika, betekenis) invloed op mekaar uit. Dit is ’n universele feit, wat met talle voorbeelde toegelig kan word. Wanneer twee tale om een of ander rede in wedywering met mekaar verkeer, soos in die geval van Engels en Afrikaans, as gevolg van politieke of ander faktore, is daar ’n verhoogde sensitiwiteit oor die mate van invloed wat (veral) van die sosio-ekonomies sterker taal uitgaan. Dit lei dikwels daartoe dat ooreenkomste wat duidelik sigbaar is, met agterdog bejeën word en in die geval van Afrikaans sonder meer as anglisismes gebrandmerk word.

Die vlakke van taalbeskrywing wat die duidelikste sigbaar is, is natuurlik die woordeskat en uitspraak, en daarom is ’n mens geneig om individuele woorde in die twee tale met mekaar te vergelyk en gevolglik as anglisismes te etiketteer, terwyl daar ’n veel groter invloed vanuit Engels op Afrikaans uitgaan op die (minder opsigtelike) vlakke van grammatika en uitspraak.

Engels en Afrikaans is beide Germaanse tale, en hulle kernwoordeskat stem dus in ’n groot mate ooreen (vgl die bekende voorbeeld “My pen is in my hand”), maar die klassieke tale Latyn (en dié se dogtertaal Frans) en Grieks het ’n sterk invloed op beide uitgeoefen, sodat Afrikaans en Engels dikwels ook woorde van klassieke herkoms deel. (’n Paar voorbeelde uit die teks van hierdie antwoord is “anglisistiese”, “feit”, “grammatika”, “universele”, “sensitiwiteit”, “sosio-ekonomies”, “individuele”, “klassieke”.) Wat algemene woordeskat betref, is Engels sekerlik in ’n veel groter mate deur die klassieke tale en (oa) Frans beïnvloed as ander Germaanse tale, soos Afrikaans en Nederlands. Maar klassieke leenwoorde wat in Afrikaans naas die Germaanse woorde gebruik word, verhoog dikwels (hoewel nie altyd nie) die beskrywingsvermoë van Afrikaans en onderskei betekenisse wat byvoorbeeld nie in Engels deur verskillende woorde uitgedruk word nie (vgl Afr “direksie”, “dirigeer”, teenoor Engels “direction” en “direct”). ’n Mens vind ook dat die styl (formeel/informeel) en register (tegnies/algemeen) ’n keuse tussen twee alternatiewe bepaal. In die vertaling van die Bybel laat ons ons dikwels ook deur hierdie riglyn lei. In die geval van Griekse, Latynse en Hebreeuse leenwoorde in die teks (“indringerwoorde” soos byvoorbeeld “tetrarg”, “denarius”, ea) word die betekenis wat uitsluitlik aan daardie woorde gekoppel kan word, en nie presies deur ’n moderne Afrikaanse woorde uitgedruk kan word nie, die maatstaf vir die insluiting van sulke woorde.

Laastens is dit miskien ook nodig om daarop te wys dat die herkoms van sommige vermeende anglisismes eerder aan die invloed van die klassieke tale en Frans op ouer vorme van Nederlands toegeskryf kan word as aan Engels. Neem maar net as voorbeeld die woord “sober”: In Middelnederlands kom die uitdrukking “Sijt sober ende waect” (“Wees matig en bly wakker”) reeds in 1348 voor, waar “sober” ontleen is aan die Frans “sobre”, uit ongeveer 1180, wat “matig’ en “deugsaam” beteken, en weer ’n ontlening is aan die Latyn “sobrius”: “nie dronk nie, matig, verstandig”. Die eerste optekening in Afrikaans hiervan kom voor in die Patriotwoordeboek van 1902, met die betekenis “matig”, “karig” en ook “nugter”. (Engels het hierdie woord in 1387 uit Frans oorgeneem, met slegs die betekenis “nugter”.) In die dagboek van Jan van Riebeeck is daar ’n groot getal sulke woorde wat hedendaags nie algemeen in Afrikaans gebruik word nie. 

Uiteraard is daar talle woorde in Afrikaans wat nie so ’n gemeenskaplike herkoms met Engels uit die klassieke tale deel nie, en eenvoudig blatante anglisismes is wat geen bykomende betekenis- of styl/register-onderskeid tot ’n bestaande Afrikaanse woord kan voeg nie, soos “ejeksie”, “persuasie”, “impudensie” ea, en moet dus vermy word. Ons moet ons dan ook deur die register van die Bybelteks laat lei by die keuse tussen alternatiewe wat wél moontlik is. Dit is nie altyd ’n maklike taak nie, en daarom verg dit ook noukeurige beoordeling van sulke alternatiewe.

Met vriendelike groete
Ernst Kotzé

Ek stel belang in hierdie probleem vanuit 'n psigolinguistiese perspektief. As sulks is my idees nie noodwendig taalkundig korrek nie.

Nie so lank gelede het George Carlin gekom met die konsep van "soft language". Ek vertaal dit as "dwaaltaal" - my term. Dit kan gedefinieer word as taal wat die impak van die oorsponklike term of verswak, of mens laat afdwaal van die oorspronklike betekenis van die konsep.

Die voorstelle lyk na 'n interessante manier om hierdie probleem aan te spreek.

Die beste voorbeeld is:
Jy stel 'n feit. OF Jy konstateer 'n feit. Lg stelling is tipiese dwaaltaal.

Die probleem is m i baie meer kompleks as die vervanging van taalvreemde terme. Mens kan nie die rol van die neurologiese struktuur van die brein ignoreer nie. Net so ook nie die rol van gewoonte, en die neiging om woorde te begin verkort om hulle makliker as spreektaal te gebruik. Angus se voorbeeld dat "Vis-en-tjips-winkel" 'n baie beter uitdrukking is, as die woord "visenaartappelskyfierestourant" is 'n uistekende voorbeeld.
Vanuit 'n sosiaal-sielkundige perspektief gaan dit buiten die leksikale of denotatiewe betekenis ook oor die konotatiewe betekenis en emosionele lading wat woorde dra. Hierdie punt is heel moontlik buite die veld van hierdie LitNet-stuk.

In die tegnologie (oeps! is daar dalk 'n woord met meer spiere?) is dit myns insiens verkieslik om te hou by meer "internasionale" woorde wat in die vakgebied verstaan word, bv "transformator" ipv "omvormer", "generator" ipv "opwekker", "transistor", "tiristor". "Beeldradio" het ook al geswig voor "televisie". Wat van "video", "cd" ("laserskyf" het dit nie gemaak nie) en "dvd"? Destyds is gepoog ("probeer") om "komper" ipv "rekenaar" (in die geval het Germanië geseëvier!) op ons af te dwing (nie "forseer" nie. Gelukkig het hulle nie "komputer" voorgehou nie, wat net bewys dat taal sy eie loop neem.)
Oor die algemeen moet gewaak word daarteen om nie te puristies ("behep met suiwerheid"?) te wees nie. Goggas soos "ek doen" (sonder voorwerp), wat taalkundig (in die geval liewers as "grammatikaal") nie sin maak nie.
'n Woord soos "opinie" (afkomstig uit Latyn) is vir my al net so ingeburger as "mening" en het soms ander betekenisse en nuanses ("skakerings"?)
Die saak is dus nie so eenvoudig nie. Waar moontlik moet pretensieuse ("vertonerige"?) en wollerige woorde vermy word.

Sommige mense het 'n fassinasie (is behep?) met wollerige woorde ...

Koos Holzhauzen slaan die spyker op die kop! Jy kan 'n taal standaardiseer en bearbei soos jy wil, maar hy gaan sy eie gang. As jy vir Riemvasmaak se mense sê die dispuut oor hulle grondgebied is eintlik 'n geskil, sal hulle wil weet waar die pampoen is.

Ek dag ons was verby die era van anglisismejag. Heelwat van die Romaanse woorde (nie Engels nie) wat in die lys deur Germaanse woord vervang word, is natuurlik verrykend, maar dit hang altyd van die nuanse af. In die natuurwetenskappe kan ons nie sonder Romaanse woorde klaarkom nie.

Ons kan wel klaarkom sonder die gedrogwoord 'oorsig' wanneer ons 'toesig' bedoel. Die Afrikaanse media behoort hulle in dié verband te skaam.

Ek skryf 'n boek. Ek poog om ontslae te raak van alle woorde van Romaanse (Latyn) oorsprong. Dit is 'n nabootsing van Engels wat internasionaal (we^reld-wyd) geword het. Dit vernietig die beginsel en begrip van Moedertaal dink/+/doen of ook dink☯doen. Hoekom praat mense in ander tale nie van Vadertaal nie. In die ma se baarmoeder hoor die wordende-Baba "fetus" slegs die ma se pratery. Dit vorm die wBaba se toekomstige taal-ordening en taal-gebruik as kind en later groot-mens (volwassene). As sy dikwels woorde van 'n ander taal taal los-weg gebruik, skep dit wan-orde "chaos" wat die ongebore baba se deinkery verwar. Later, reeds as kleuter, begin hy☯sy geweldadig raak. Die letter-teken ☯ word die Sjinese YinYang "simbool" genoem wat reeds meer as 2000 jaar gebruik word. Dit volg uit die wyse Sjinees Confucius (ongeveer 2500 jaar gelede) se mymeringe. (Hy het in dieselfde tydvak as Salomo geleef. Ons eie beskawing verbrokkel omdat ons kinders van vele kleure aan "rewolusies" (herorderinge) bloot gestel word.

Ek stem 100 persent saam, Chris! Behalwe dat dit onmoontlik is om daardie woorde te elimineer, berus dit op valse aannames oor die herkoms van Afrikaans.

Myns insiens kan mens nie blindweg 'n keuse maak ten gunste van die Germaanse vorm teenoor die Romaanse vorm nie. Soos prof. Ernst Kotze hierbo aangedui het, het die Romaanse vorm wat met die eerste oogopslag soos 'n ekwivalent vir die Germaanse vorm lyk, soms 'n ietwat ander betekenis. In daardie opsig brei dit die woordeskat uit.

Neem maar die voorbeeld van vier konsepte wat in Engels alles met die woord "number" weergegee word. Afrikaans het vier woorde vir die vier konsepte: nommer, syfer, getal en aantal. Dis 'n mengeling van woorde van Romaanse en Germaanse herkoms. "Nommer" dui nooit 'n hoeveelheid aan nie; dis bloot 'n element in 'n reeks -- bv. soos op jou kar se nommerplaat, jou foon of jou huisnommer in 'n straat. Daarteenoor het "syfer" te make met geld of ander groothede, "Getal" het te make met telbare items of mense. "Aantal" is vir dieselfde konsep, maar waar die getal onbepaald is. Die punt is, mens wil tog nie enige van hierdie konsepte by die venster uitgooi ter wille van 'n weersin in òf Romaans òf Germaans nie.

In die tegniese wêreld illustreer die gebruik van beide die Romaanse en Germaanse woordeskat die voordele ook mooi. Koms ons neem 'n paar konsepte rondom beurtkrag: Breedweg word die toestel waarmee krag in 'n kragstasie opgewek word 'n generator genoem. Dieselfde geld vir die eenheid wat jy aanskaf om in tye van beurtkrag vir jou elektrisiteit by jou huis of besigheid te verskaf. Dis ook 'n generator, gewoonlik aangedryf deur 'n petrol- of dieselenjin. "Enjin" is Romaans. Die hele eenheid word 'n generatorstel genoem. Dis 'n mengeling van Romaans en Germaans. "Kragopwekker" -- die Germaanse vorm -- is nie verkeerd nie. Maar die verkorte vorm "opwekker" is vir ingenieurs gewoonlik nie aanvaarbaar nie. Dis omdat in 'n generator in 'n kragstasie -- meer presies 'n alternator genoem (ook Romaans) -- daar 'n toestel is wat 'n opwekker genoem word. Dis Germaans. As jy jou noodkrag van batterye (Romaans) af kry, moet jy dit van gelykstroom omskakel na wisselstroom (220). Daarvoor gebruik jy 'n wisselrigter. Dis die omgekeerde proses van 220 V-krag omsit na gelykstroom om 'n battery te laai. Daarvoor word 'n gelykrigter gebruik. Beide "wisselrigter' en "gelykrigter" is Germaans. Beurtkrag is die resultaat van lasafwerping. Laasgenoemde is die tegniese handeling wat, as dit vir verskillende gebiede om die beurt gedoen word, tot beurkrag lei. (In teorie kan mens lasafwerping sonder beurtkrag hê.) Die terme "lasafwerping" en "beurtkrag" is Germaans.

Ek hoop bogenoemde is 'n duidelike illustrasie dat mens in Afrikaans nie sonder die een of die ander kan klaarkom nie; jy het beide die Germaanse en Romaanse vorme nodig.

Myns insiens is die grootste uitdaging by die opname van woorde uit ander tale nie die herkoms nie, maar die spelwyse. Gelukkig weet ons dat mens "generator" in Afrikaans uitspreek en nie as "djenneryter" nie. Maar hoe gemaak met 'n Engelse woord soos "happy"? Myns insiens is daar 'n plek daarvoor in Afrikaans. Spel jy dit dan as "happy", "happie", "hêppie", of "hêppy"? Baie se eerste reaksie sou wees dat mens die oorspronklike Engelse spelling moet behou. Maar met die toenemende opname van Engelse woorde kan dit 'n onhoudbare situasie word. Want dan is jy besig om die betreklik eenvoudige en betreklik logiese spelwyse van Afrikaans te besoedel met 'n veelheid van niestandaard-spelwyses.

Ek sien te dikwels die woord "konsep" in die kommentaar. Dit smaak nie vir my na gespierde taal nie. Wat het van "begrip" gework?

Chris is reg. Ek kon in my tweede paragraaf hier bo net so wel "begrip" in plaas van "konsep" gebruik het.

Maar nie uit die oog te verloor nie, is dat die woord "begrip" volgens HAT drie moontlike betekenisse het, waarvan net een 'n sinoniem is vir "konsep" -- ironies die woord waarmee HAT hierdie betekenis van "begrip" verduidelik.

Maar mens moet darem ook nie "konsep" uit die taal probeer weer asof dit anglisisties is nie. Dis 'n Romaanse alternatief in sekere gevalle (soos met "begrip" hier bo), maar in ander gevalle is dit betreklik uniek en onvervangbaar. So is dit in die geval van "die voorlopige formulering van 'n dokument", soos in konsepwet, konsepverslag en konsepkontrak".

En ook nie buite rekening te laat nie is die afleidings soos "konsepsie", "konseptueel", "konseptualiseer", "konseptualisasie" en "konsepsioneel". Sonder 'n begrip van die woord "konsep" is hierdie woorde nie juis sinvol nie.

Laastens, die uitspraak is natuurlik van kardinale belang, met die klem op die laaste lettergreep, die "-sep" van "konsep". Met die klem op die eerste lettergreep is dit 'n liederlike anglisisme!

Ek stem met Ronnie Seeber saam. By Eskom het ons dikwels internasionale woorde soos "generator", "transformator", "tiristor", "transistor" gebruik, maar wisselrigter eerder as "inverter". 'n Advertensie op RSG vir sonkrag is tipies deurspek van mengeltaal soos bv."grid" i.p.v. kragnet.

Hanlie, as jy 'n besigheid het, moet jy maar seker maar die ding hardloop. Sakeondernemings word bestuur.

Claire, daar's geen nodigheid om te gril nie. "Solvabiliteit" hang af in watter verband jy die woord gebruik. In sekere gevalle is hy die beste woord en in ander gevalle ongewens.

In ekonomieverband het "solvabiliteit" tog 'n plek. Dis baie naby aan die finansiële woord "solvent" en in sekere gevalle kan dit 'n sinoniem vir "solvent" wees. Dit dui hoofsaaklik op 'n besigheid se vermoë om sy skulde te betaal. Jy mag dalk weet dat 'n firma aan wie jy jou produkte wil verkoop sukkel om sy skuldenaars te betaal. Dan kan jy vir jou gespreksgenoot sê: "Ek het groot bedenkinge oor die firma se solvabiliteit en gaan liefs nie met hom besigheid doen nie. Ek sou nie verbaas wees as hy een van die dae heeltemal bankrot is en as insolvent ('n regsterm) verklaar word nie." Woorde soos "kredietwaardigheid" en "betaalvermoë" kan natuurlik ook gebruik word, maar het miskien nie heeltemal die formele konnotasie wat "solvabiliteit" het nie. Dit dui op swak kredietwaardigheid en betaalvermoë weens die firma se finansiële posisie en nie sommer net weens algemene swak bestuur nie.

As vertaling vir die Engels "solvability" in die volgende voorbeeldsinne deug "solvabiliteit" oor die algemeen nie en is "oplosbaarheid" die beter woord: (a) Die oplosbaarheid van koeksoda in koue water is maar swak; die water moet ten minste louwarm wees; (b) Die oplosbaarheid van hierdie probleem lê by die gesindheid van die partye teenoor mekaar.

Die grondwoord in "solvabiliteit" is "solver" en kom uit Oudfrans, wat dit op sy beurt van Latyn gekry het. Die oerbetekenis is "om los te maak". Woorde in Afrikaans met hierdie grondwoord kom uit Nederlands en/of Engels wat dit albei uit Frans gekry het. En ons het 'n hele paar woorde wat in die handel hul oorsprong in hierdie grondwoord het, nl. solvent, solvensie, insolvent en insolvensie. Ons beskou hulle tog nie as vreemd nie.

Die woord "solvabiliteit" kom in leidende vertalende en verklarende woordeboeke voor (sien bv. Pharos se Sakewoordeboek en ook hul Afrikaans-Engels / Engels-Afrikaans-woordeboek. Ook Pharos se onlangse uitgawe van die Tesourus van Afrikaans bevat die woord.

Ek het altyd groot vertroue in die vele woordeboeke, bv. vertalende en verklarende woordeboeke, ook vakwoordeboeke en bg. tesourus. Hulle is gewoonlik saamgestel deur slim en kundige mense. Taalkundiges en vakkundiges het 'n groot rol gespeel by die keuse van vakterme. Dit sou vir my 'n kwade dag wees as ons hul leiding ignoreer. Dis natuurlik nie te sê dat ons nie nuwe woorde, waar nodig, kan skep nie. Die woordeboeke moet groei soos taal en tegnologie groei!

So, "solvabiliteit" is maar net nog 'n Romaanse woord wat ons taal verryk.

Ek voel verder dat selfs die "konsep" op sigself, meestal vervang kan word met gedagte, ontwerp, uitsig, ens. afhangende van die verband, bv wetsontwerp.

Ja-nee, on sake the bedryf is soveel beter as om 'n besigheid te hardloop, al wil ons graag dat ons besighede moet hardloop en nie gedryf word nie 😉

Bestaan daar 'n sinoniem vir "passie"?

Is daar nie 'n beter woord in Afrikaans as "ekwivalent" nie, asseblief?

Ekwivalent = gelykvormig.

Gelykvormige driehoeke, uitruilbare begrippe, ens.

compromise = om te skik / skikking.

Ai, ek verlang al jare 'n tesourus in Word. Kan NWU of Pharos nie 'n plan maak nie?