Agtergrond
Afrikaans Amptelik 100: Ons biblioteke, ver en wyd
Afrikaans se 100-jarige viering vind oor minder as 12 maande in Mei 2025 by die Taalmonument in die Paarl plaas. Hierdie Taalmonument-viering word georganiseer deur die Afrikaans Amptelik 100-beweging met die titeltema Afrikaans kom van vêr.
LitNet het oor hierdie 100-jarige vieringe berig en sy ondersteuning aan die Afrikaans Amptelik 100-beweging toegesê.
Benewens die tuis- en skoolomgewing is boeke een van die vrugbaarste voerare van ’n taal se voortbestaan. Hulle stimuleer nie net woordeskatontwikkeling nie, maar bied ’n breër blik op uiteenlopende kulturele kontekste en dien as mylpaalmerkers van taalevolusie oor tyd.
As bewareas van boeke is biblioteke daarom die gesaghebbendste rekordhouers van Afrikaans se veranderende zeitgeist.
Daarom, en in die aanloop tot die feesverrigtinge volgende jaar, gaan LitNet by ’n rits bibliotekarisse uit verskillende streke in die Wes-Kaap verneem om van hulle te hoor of, en indien wel, hoe Afrikaanse leesgewoontes oor die jare verander het. Hierdie onderhoudreeks word in samewerking met Kaapse Bibliotekaris aangebied.
Hierdie onderhoud met René Schoombee is die tiende aflewering oor ons biblioteke. René is voormalige hoofbibliotekaris by Durbanville Biblioteek.
Ons biblioteke: ’n onderhoud met René Schoombee
Hoe lank is jy al ’n bibliotekaris en sou jy ooit ’n ander loopbaan oorweeg?
René Schoombee
Ek is al vir meer as drie dekades in die biblioteekwese en my passie vir hierdie veld het eintlik reg aan die begin van my loopbaan ontwikkel, toe ek direk na graad 12 as ’n kinderbiblioteekassistent aangestel is by Rustenburg Openbare Biblioteek en deeltyds begin studeer het. My ervarings as waarnemende stadsbibliotekaris by Rustenburg Biblioteek, sowel as my jare by Rustenburg Laerskool as inligtingsfasiliteerder het my voorberei vir die verskeie uitdagings in die biblioteekwese.
My tydperk by Durbanville Biblioteek die afgelope drie jaar het my verder geleer van die groot impak wat ’n biblioteek op ’n gemeenskap kan hê, nie net as ’n plek waar boeke uitgeneem word nie, maar as ’n ware gemeenskapsentrum. Die transformasie wat ons bereik het – van breiprojekte vir liefdadigheid tot Lego-klubs, yoga, speletjiesoggende vir bejaardes en kunslesse – het hierdie biblioteek ’n nuwe lewe gegee.
Met my nuwe, opkomende rol as areahoof, sien ek uit om voort te bou op hierdie ondervinding en dieselfde energie en betrokkenheid aan ander biblioteke in die streek oor te dra.
Om ’n ander loopbaan te oorweeg het nie vir my sin gemaak nie – ek het gesien hoe biblioteke gemeenskappe versterk, en dit is iets waarin ek glo en waarvoor ek sal aanhou werk.
Waaroor is jy die trotsste as bibliotekaris?
Ek is die trotsste op hoe ons Durbanville Biblioteek getransformeer het in ’n sosiale kern wat mense van alle ouderdomme en agtergronde bymekaarbring. Om te sien hoe die biblioteek gegroei het van ’n plek waar boeke uitgeneem word na ’n plek waar werklik ’n verskil in die gemeenskap gemaak word – dít is ongelooflik bevredigend. Projekte soos die Raise a Village-inisiatief en ons talle aktiwiteite, soos die Lego-klub en ons dig- en musiekaande, het ’n hegte gemeenskapsgevoel geskep wat vir ons almal kosbaar is. Dit is werklik ’n voorreg om te sien hoe ons “dam vol eende” groei, en ek is ongelooflik trots om deel te wees van hierdie transformasie.
Die ou Durbanville Biblioteek in die Burgersentrum (1962)
Is bibliotekarisse gefrustreerde onderwysers?
Ek dink daar is wel ’n verwantskap, want beide beroepe draai om ’n liefde vir kennis en die begeerte om ander te help leer en groei. Maar bibliotekarisse het ’n unieke rol wat verder strek as onderrig alleen. Ons fokus nie net op die oordra van kennis nie, maar ook daarop om ’n ruimte te skep waar mense onafhanklik kan ontdek en leer op hul eie tempo.
Vir my is een van die grootste vreugdes in die biblioteekwese om mense se belangstelling in lees en leer aan te wakker, en dit op ’n manier wat hulle selfvertroue en hul eie ontdekkingsdrang versterk. So, ek sou sê, nee – bibliotekarisse is nie gefrustreerde onderwysers nie; ons is passievolle mentors wat die “gids langs die pad” is en geleenthede skep vir elke individu om hulle eie unieke leerreis aan te pak.
Wat is die tans gewildste Afrikaanse genres en titels?
Afrikaanse lesers is tans lief vir ’n verskeidenheid genres, van historiese en romantiese fiksie tot jeug- en spanningsverhale. Hier is van die gewildste genres en boeke wat tans in die kollig is:
Historiese fiksie: Boeke met historiese temas en karakters het lesers se verbeelding aangegryp, veral Albert Blake se Jopie Fourie, wat die lewe van die beroemde rebel en held uitbeeld en diep insig bied in Suid-Afrika se geskiedenis. Hierdie werk het lesers regdeur die land geïnspireer.
Romantiese spanningsverhale: Chanette Paul se Anoniem is ’n uitstekende voorbeeld van hoe ’n sterk spanningsverhaal gemeng met romanse lesers hulle naels aan die kou kan hou. Paul se talent om komplekse karakters en onverwagsheid te skep, maak haar een van die geliefste skrywers in Afrikaans.
Jeugfiksie: Jaco Jacobs, bekend vir sy vermoë om jong lesers vas te vang, is steeds baie gewild. Sy nuutste werk, Monsterhare, bring weer daardie kombinasie van humor en avontuur wat jong lesers na sy boeke terugbring.
Spanning en familiegeheime: Erla Diedericks se Swyg bied ’n dwingende spanningsverhaal wat diep in familiegeheime delf en het ’n groot aanhang by liefhebbers van intense, emosionele leesstof.
Ligte drama en menslike verhale: Madelein Rust se Bessie se hangkasbiblioteek het ook ’n besondere plek in die harte van Afrikaanse lesers gevind. Dié storie oor ’n vrou wat met boeke en herinneringe deur haar hangkas ontsnap, is vol nostalgie en warmte en bied iets besonders vir lesers wat van karaktergedrewe verhale hou.
Kon jy oor die jare ’n verandering in lede se Afrikaanse leesgewoontes waarneem?
Ja, daar is ’n paar opvallende veranderinge in lede se Afrikaanse leesgewoontes oor die jare. Hier is ’n paar tendense wat ek waargeneem het:
Digitale lees: Meer lede gebruik digitale platforms en e-boeke om in Afrikaans te lees. Dit sluit in om aanlyn biblioteke en lees apps te gebruik, wat dit vir hulle makliker maak om toegang te verkry tot ’n wye verskeidenheid Afrikaanse boeke.
Gesinslees: Gesinsaktiwiteite rondom lees het toegeneem, met meer ouers wat die belangrikheid van lees aan hul kinders oordra. Dit sluit in om saam boeke te lees of deel te neem aan leesprogramme. Inisiatiewe soos die 1000 Stories Voor Skool-projek dra by om ouers te motiveer om kinders aan die lees te kry.
Sosiale media en gemeenskappe: Die gebruik van sosiale media om boekbesprekings, aanbevelings en leesuitdaginge te deel, het ook toegeneem. Dit help om ’n gemeenskap van lesers te skep wat mekaar aanmoedig om meer te lees. BookTok speel ’n groot rol ten opsigte van leesbevordering, selfs al handel dit grootliks oor ligte leesstof.
Verhoogde bewustheid van Afrikaanse skrywers: Daar is ’n groeiende belangstelling in die werke van Afrikaanse skrywers, met meer bekendheid vir hul bydraes tot die literêre wêreld. Boekbekendstellings by ons biblioteek plaas die fokus op ons talentvolle skrywers.
Durbanville Biblioteek vandag
Hoe dink jy kan biblioteke bydra tot die hervestiging van ’n leeskultuur?
Biblioteke kan ’n belangrike rol speel in die hervestiging van ’n leeskultuur deur hul omgewing gebruikersvriendelik te maak. Biblioteke is nie net meer lees- en leersentrums nie – dit is sosiale bymekaarkomplekke:
1. Programme: Biblioteke kan spesifieke leesprogramme en uitdagings aanbied, met programme soos die 1000 Stories wat jong lesers aanmoedig om vroeg te begin lees. Dit kan ook aktiwiteite soos poësie- en musiekgeleenthede insluit wat fokus op die uitruil van idees en kreatiewe uitdrukkings, wat mense se belangstelling in die literêre wêreld aanwakker.
2. Samewerking met skole: Deur saam te werk met skole kan biblioteke lesings en werkswinkels aanbied, wat die liefde vir lees bevorder en leerders se vaardighede verbeter.
3. Sosiale media-gebruik: Biblioteke kan sosiale media-platforms gebruik om lesers se stories en ervarings te deel, sodat die gemeenskap betrokke kan raak en saam kan groei.
4. Skep van ’n aantreklike omgewing: Die vestiging van aantreklike ruimtes in die biblioteek, soos leeshoeke of kinderspeelareas, kan motivering bied om te lees en meer tyd in die biblioteek deur te bring.
Watter impak dink jy het die internet op die biblioteekwese gehad?
Die internet het ’n diepgaande impak op die biblioteekwese gehad deur toegang tot inligting uit te brei met digitale bronne soos e-boeke en aanlyn tydskrifte, wat dit makliker maak vir gebruikers om te vind wat hulle nodig het. Biblioteke het aangepas deur nuwe digitale dienste aan te bied en bibliotekarisse te transformeer van tradisionele boekbewaarders na informasiespesialiste wat gebruikers help om die enorme hoeveelheid aanlyn inhoud te navigeer. Hierdie verskuiwing het ook gemeenskapsbetrokkenheid bevorder deur interaktiewe programme en sosiale media, terwyl gebruikers se verwagtinge oor die spoed en toeganklikheid van hulpbronne ook toegeneem het. Boonop bied biblioteke nou opleidingsessies aan om digitale vaardighede te verbeter, wat verseker dat hulle relevant bly in ’n digitale wêreld.
Op watter maniere dink jy kan biblioteke hulleself herdefinieer om relevant te bly?
Biblioteke kan hulleself herdefinieer deur multifunksionele ruimtes te skep wat nie net lees en navorsing ondersteun nie, maar ook as kreatiewe sentrums funksioneer. Dit kan insluit werkswinkels vir digitale vaardighede, sogenaamde maker spaces met 3D-drukkers en ander tegnologiese hulpmiddels, en selfs doelgeskepte ruimtes vir kuns en musiek. Deur samewerking met plaaslike kunstenaars, entrepreneurs en skole kan biblioteke gemeenskapsprojekte en geleenthede aanbied wat diversiteit en kreatiwiteit bevorder. Verder kan hulle ook fokus op dienste soos aanlyn konsultasies met bibliotekarisse en die ontwikkeling van interaktiewe apps wat lesers verbind en hulle aanmoedig om deel te neem aan leesuitdaginge en programaanbiedinge.
Wat is jou gunsteling openingsin uit enige Afrikaanse boek wat jy al ooit gelees het?
Maak reg om te hardloop
As ek sê: “Nou”
Uit: Kaalwoorde/Verlatenkloof deur Ané Kotze
Hoe dink jy gaan Afrikaans lyk en klink teen 2125?
Ek glo dat ons meer moderne woorde en uitdrukkings sal sien, terwyl die hart van die taal steeds sy unieke klank en uitdrukkings sal behou. Dit sal ’n taal wees wat die stories en ervarings van ons mense vasvang, terwyl ons verbintenis aan ons kultuur en geskiedenis nooit sal verdwyn nie.