Litnet

Vermits dit bekend geword het dat die omstrede Jan Rabie & Marjorie Wallace Skrywersbeurs aan die bekroonde skrywer en digter, Valda Jansen, toegeken is, kan die beurskomitee gerus moeite doen om die riglyne waarbinne dié beurs toegeken word begryplik aan voornemende aansoekers te verduidelik.

Valda Jansen is die wenner van vanjaar se beurs (foto: verskaf)

Dit sou gepas wees omdat dié skrywersbeurs sedert sy eerste toekenning in 2010 aan die nou ontslape skrywer, André P Brink, in omstredenheid verval het omdat die toekenningsriglyne obskuur omskryf is en nie altyd (na bewering) konsekwent toegepas is nie.

Of kan die reëls van tyd tot tyd geplooi word om ’n bepaalde uitkoms binne ’n spesifieke konteks te voed? Dié vrae moet gevra word omdat ’n sekere persoon wat vertroud is met die keuringsproses laat val het dat ’n sekere aansoeker hom of haar “gebrek aan ’n inkomste” as motivering in ’n aansoek aangebied het.

Kort op die hakke van die dubieuse Brink-toekenning is die land se grootste skrywersbeurs in verdere omstredenheid gedompel omdat dit agtereenvolgens in 2015 en 2017 aan ’n bekende Afrikaanse skrywersegpaar toegeken is. Hulle is die vroulike digter, Ronelda S Kamfer (2015) en haar digterman, Nathan Trantraal (2017).

Die moontlikheid dat die skrywersbeurs in verdere omstredenheid sou verval omdat dit agteenvolgens aan ’n bekende skrywersegpaar toegeken is, moes tog by sekere lede van die beurskomitee opgekom het. Of het die sterkte van die aanbieding of motivering van hul onderskeie skrywersprojekte die deurslaggewende rol gespeel? Of was die agtereenvolgende toekenning van die beurs aan die getroudes blote toeval?

Die skrywersegpaar, Ronelda S Kamfer en Nathan Trantraal (foto's: verskaf)

Die aanvanklike objeksie in 2010 is gevoed deur ’n mening dat die beurs nie aan so ’n gevestigde skrywer toegeken moes word nie. Die Universiteit van Wes-Kaapland (UWK), wie se Departement Afrikaans-Nederlands die beurs administreer, het toe verduidelik dat dit binne die Rabie-Wallace-bepalings se reëls toegeken is.

Dié skrywersbeurs – ter waarde van R430 000 – word gefinansier uit die Rabie-Wallace-boedel.

Rabie en Wallace het hulle veral bemoei met Afrikaans as taal van ’n breë gemeenskap en reeds daarom was daar toe ’n gevoel dat die toekenning van dié beurs se testament gelees moet word binne die konteks van veral Rabie se taalpolitieke nalatenskap.

So is daar ook toe die beurs bekend geword het aanvaar, dat veral ’n jong en ongepubliseerde Afrikaanse skrywer wat opkomend is en die geld broodnodig sou hê, wat “ ’n Afrikaanse skryfkuns van ’n nie-akademiese aard” beoefen, die prys sou kry.

Belangriker nog moet dié skrywer (soos die reglement dit uitspel): “vry (wees) van die bekommernis(se) om ’n inkomste te genereer” oor die tydperk waarin die beurs toegeken word. Nog belangriker is dat die reglement geen melding maak dat ’n “gebrek aan ’n inkomste” enigsins as motivering aanvaar sou word nie.

Die verbasing en teleurstelling, veral by kunstenaars, joernaliste, digters, skrywers en ander openbare figure was groot toe Brink – wat toe al meer as vyftig jaar lank ’n gevestigde skrywer was en vermoedelik finansieel baie sterk was – dié beurs gekry het.

André Brink is 'n voormalige ontvanger van die beurs (foto: verskaf)

Gevolglik het wyle Zelda Jongbloed, destyds senior adjunkredakteur van Die Burger, ’n beroep op Brink gedoen om die beurs aan die beurskomitee terug te gee. Dit is nooit gedoen nie. Of Brink hom wel daaraan gesteur het, is ’n ander vraag.

Daar kan ook opnuut vrae gevra word oor wat die werklike rede vir die beurstoekenning aan Brink was.

Jongbloed en andere, wat Brink geïnkulpeer het dat hy in die geld rol, se gevolgtrekking oor spesifiek sy “rykdom” was waarskynlik verkeerd. Veral indien Brink se weduwee, Karina Szczurek, se uitspraak in haar memoire, The Fifth Mrs Brink korrek is dat hulle finansieel swaar gekry het in die tyd toe die beurs aan haar man toegeken is.

Daar was selfs ’n tyd toe hulle bang was hulle verloor hul huis, het sy in Maart 2017 in ’n onderhoud aan Die Burger gesê. Volgens Szczurek wou “niemand glo dat dié geld ons huis tot tyd en wyl gered het nie”.

Die vraag wat nou onwillekeurig by my opkom, is: het die beurskomitee (wat op daardie stadium bestaan het uit Steward van Wyk en die skrywers EKM Dido, Antjie Krog en die nou ontslape Chris Barnard) van Brink se beweerde finansiële verknorsing geweet? Was sy finansiële verknorsing enigsins ’n oorweging in die besluit om die beurs aan hom toe te ken? Of was meriete in Brink se uitgewerkte voorstel die enigste oorweging?

Oor die toekenning van die skrywersbeurs aan Trantaal in 2017, het  Tyrone Pretorius, rektor en vise-kanselier van UWK, in ’n verklaring in 2017 nogal heel ironies geskryf:

“Trantaal is wel nie ’n nuwe stem binne die literêre omgewing nie, maar soos met sy vorige werke sal ook dié een mense laat regop sit."

So daar kan dus aanvaar word, indien Pretorius se verklaring (wat na alle waarskynlikheid deur die Departement Afrikaans-Nederlands vir die rektor geskryf is) reg gelees word en so bedoel is, dat veral ’n jong en ongepubliseerde Afrikaanse skrywer wat opkomend is, die prys sou kon kry of moes gekry het.

Reeds daarom is dit nodig om te noem dat al die vorige ontvangers [Brink, SJ (Fanie) Naudé, Willem Anker, Kamfer en Trantaal] van die beurs nie-opkomende skrywers en ook glad nie nuwe stemme is nie. Dit sluit Jansen in, wat in 2016 met die roman Hy kom met die Skoenlappers (Human & Rosseau) gedebuteer het. Dit is in 2017 met die Jan Rabie-Rapport-prys vir die beste debuutwerkfiksiewerk bekroon.

SJ (Fanie) Naudé (foto: verskaf)

Dit laat dus nog meer vrae as antwoorde onstaan oor die riglyne waarbinne die beurs toegeken word.

Bogenoemde vrae is nodig omdat literêre pryse (of beurse) dikwels omstrede is omdat, ten spyte van die aansprake op die teendeel, dit meestal die belange, oordele en vooroordele van ’n klein groepie keurders (beurskomitees) verteenwoordig.

Dit is reeds om dié redes dat die beurskomitee hul stilte oor die omstredenheid rondom die beurs sedert 2010 moet verbreek en antwoorde op die talle vrae verskaf. Tot op hede het dié komitee hierin gefaal.

Indien dit nie gebeur nie, sal die beurs ongelukkig altyd ’n wrangsmaak in diegene se monde laat wat die Afrikaanse letterkunde hoog op prys stel.

 Lees ook: 

Jan Rabie & Marjorie Wallace Skrywersbeurs vir 2020 toegeken aan Valda Jansen

Jan Rabie Marjorie Wallace-skrywersbeurs 2020: ’n onderhoud met Steward van Wyk