Litnet

Ria Olivier en Gerda Odendaal

.........

Standaardafrikaans het nie noodwendig tot stand gekom om sommige sprekers van die taal uit te sluit nie. In die praktyk het dit egter vir baie mense die betekenis van “wit” Afrikaans geword en is dit op verskeie vlakke problematies.

..........

Standaardafrikaans het nie noodwendig tot stand gekom om sommige sprekers van die taal uit te sluit nie. In die praktyk het dit egter vir baie mense die betekenis van “wit” Afrikaans geword en is dit op verskeie vlakke problematies.

Dié netelige kwessie ten opsigte van “Standaardafrikaans” is die afgelope week onder die vergrootglas geplaas tydens ’n paneelbespreking wat deur die Taalkommissie (TK) van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns aangebied is.

Die seminaar in Pretoria is vir die eerste keer as ’n hibriede TK-seminaar  aangebied waartydens mense regdeur die land ook via die internet kon inskakel en deelneem.

Die gesprek met 'n paneel kundiges is gelei deur Heindrich Wyngaard, voorsitter van die Afrikaanse Taalkommissie se adviespaneel. Die deelnemers was Ria Olivier van die Afrikaanse Taalraad, Rudolf Stehle van Netwerk24, en Gerda Odendaal, mederedakteur van die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT).

Odendaal het gesê haar verhouding met Standaardafrikaans is gekompliseerd. Sy het Standaardafrikaans gedurende haar skooljare en aanvanklike studiejare as ’n gegewe beskou. Dit is voorgehou as hoe Afrikaans moet lyk wanneer dit reg gebruik word. Eers later in haar lewe het sy krities daarna begin kyk.

In haar latere studiejare het sy tot die besef gekom dat taal nie in isolasie bestaan nie. Sy het begin vrae vra oor Standaardafrikaans, hoekom dit lyk soos dit lyk en wat die omstandighede is waaronder dit tot stand gekom het. Vandag word alle variëteite van Afrikaans in die WAT opgeneem.

Rudolf Stehle het ook met Standaardafrikaans grootgeword en dit as vanselfsprekend aanvaar dat dit is hoe Afrikaans geskryf en gepraat moet word.

Ria Olivier, wat net soos die res van die paneel grootgeword het met Standaardafrikaans, het gesê “Afrikaans” is nie vir haar gelyk aan “Standaardafrikaans” nie. Sy het geleer Afrikaans is ’n huis met baie wonings en was bevoorreg om die warmte van daardie verskillende wonings te ervaar.

.........

Ria Olivier, wat net soos die res van die paneel grootgeword het met Standaardafrikaans, het gesê “Afrikaans” is nie vir haar gelyk aan “Standaardafrikaans” nie. Sy het geleer Afrikaans is ’n huis met baie wonings en was bevoorreg om die warmte van daardie verskillende wonings te ervaar.

..........

Volgens Gerda Odendaal is standaardtaal eintlik ’n uitvindsel van die Middeleeue. Dit het tot stand gekom as gevolg van die boekdrukkuns toe daar ’n behoefte ontstaan het aan massakommunikasie op skriftelike vlak om eenvormigheid te kry wat in boeke gepubliseer word.

“Op ’n kliniese vlak kan dit beskou word as ’n kommunikasiemiddel tussen die verskillende variëteite van ’n taal.”

Nie net ten opsigte van Afrikaans nie, maar regoor die wêreld is dit algemeen dat diegene wat die mag gehad het en in bevoorregte posisies was, besluit het hoe die standaardtaal moet lyk, het Odendaal gesê.

“Die geskiedenis wys die konteks waarbinne standaardtale tot stand gekom het en dit geld nie net vir Standaardafrikaans nie maar regoor die wêreld.”

In die proses is sekere mense uitgesluit van die standaardtaal en was daar nie gelyke verteenwoordiging van die verskillende variëteite nie. Dit lei tot ’n onewe magsbalans in die standaardtaal.

Odendaal sê ten spyte van die nadele het Afrikanernasionalisme ook voordele ingehou vir die ontwikkeling van Standaardafrikaans en mens wil dit nie wegvat nie.

“Dit was nie noodwendig ’n geval van doelbewuste uitsluiting van ander of kwade gevoelens teenoor mense nie. Dit is egter belangrik dat daar nou, in ’n ander tydvak, met nuwe oë gekyk word hoe die standaard van die taal vandag lyk.”

Olivier sê wat vir haar vandag belangrik is, is dat die breër Afrikaanse gemeenskap saam eienaarskap van die taal sal neem. Om dit reg te kry moet ander variëteite  ook erken word as deel van die standaard. Sy sê dit kan nie lukraak gedoen word nie. Dit sal moontlik wees slegs as die standaardiseringsproses inklusief is en deur almal wat die taal praat, omarm word.

.........

Olivier sê wat vir haar vandag belangrik is, is dat die breër Afrikaanse gemeenskap saam eienaarskap van die taal sal neem. Om dit reg te kry moet ander variëteite  ook erken word as deel van die standaard. Sy sê dit kan nie lukraak gedoen word nie. Dit sal moontlik wees slegs as die standaardiseringsproses inklusief is en deur almal wat die taal praat, omarm word.

...........

Daar word dus al hoe meer gekyk na die “herstandaardisering” van Afrikaans en die proses wat daarvoor gevolg moet word.

Een van die vrae wat tydens die seminaar na vore gekom het, was waarom Standaardafrikaans lyk soos wat dit lyk. Odendaal sê die politieke problematiek van die standaard maak dit noodsaaklik dat daar gekyk sal word of al die wonings van die taal inderdaad in gedagte gehou is toe daar besluit is hoe die standaard moet lyk. “Dit wat skeefgetrek is in die verlede moet reggestel word.”

Herstandaardisering beteken nie daar word weggedoen met ’n standaard nie, sê Odendaal. “Ons sê kom ons staan net krities teenoor hoe hierdie standaard wat ons vandag het, gevorm is. As ons voel daar is ’n skeefgetrekte beeld, wil ons graag hê dat meer gemeenskappe inspraak sal hê om ook ander woorde en variëteite in te sluit as deel van die standaard.”

Voorbeelde daarvan is die byvoeging van woorde uit Oranjerivierafrikaans en Kaapse Afrikaans in die Afrikaanse woordelys en spelreëls, soos wat reeds gebeur. “Dit is vir my die regtrek van die standaard, om ook ander variëteite deel te maak van die standaard,” sê Odendaal.

Die benaming Standaardafrikaans is vir baie Afrikaanse mense problematies omdat dit by sekere taalgebruikers die indruk skep dat hulle taalgebruik nie op standaard is nie.

Olivier sê die term Standaardafrikaans pla haar ook. Dit impliseer dat die ander variëteite van die taal substandaard is. Sy wonder of die term Algemene Afrikaans nie dalk ’n beter benaming is vir gestandaardiseerde Afrikaans nie.

Die taalonderrigportaal VivA beskryf Algemene Afrikaans as die vorm van Afrikaans wat die wydste voorkom deur moedertaalsprekers. “Dit is die gesproke en geskrewe Afrikaans van moedertaalsprekers aan die begin van die 21ste eeu, wat oor die algemeen te lees en te hoor is in die hedendaagse hoofstroommedia.”

Odendaal stem saam dat daar Afrikaanse mense is wat uitgesluit voel van die taal. Daarom word daar vrae gevra oor die naam Standaardafrikaans en moet daar krities gekyk word hoekom daar mense is wat voel dat hulle niks te doen wil hê met Standaardafrikaans nie. “Taal word nie ter wille van taal gestandaardiseer nie. Taal is in die eerste plek daar vir die mense wat die taal praat.”

Conrad Steenkamp van die Afrikaanse Taalraad het verwys na die stigmatisering van sommige variëteite van Afrikaans en soms neerhalende verwysings daarna. Hy wou weet hoe verander mens daardie houdings teenoor Afrikaans.

Steenkamp sê die probleem is nie hoe mense praat nie, maar die voorskriftelikheid van hoe hulle “veronderstel is” om te praat. “Engels sit met dieselfde kwessie en het meer as een standaard.”

Odendaal sê wanneer die verskillende variëteite op skool behandel word, behoort dit as volwaardige Afrikaans behandel te word en nie net as “iets oulik” of “snaaks” nie. Sy sê dit gaan nie net oor wát aangebied word nie, maar ook hóé dit aangebied word. Almal moet aan al die variëteit blootgestel word as deel van die leerplanne op skool.

Suléne Pilon, voorsitter van die TK en 'n taalkundige by die Universiteit van Pretoria se Departement Afrikaans, het die gesprek afgesluit met ’n opsomming van die TK se huidige gedagtes rondom Standaardafrikaans.

Sy sê die TK het amptelik toegetree tot die gesprek rondom die standaardisering of herstandaardisering van Afrikaans. “Daar is ’n behoefte aan die demokratisering van Standaardafrikaans en om moontlik die term Standaardafrikaans te vervang met Algemene Afrikaans.”

Hierdie demokratiseringsproses word volgens Pilon nie net deur ’n klein groepie mense uitgedink en afgedwing nie. Dit is ’n inklusiewe proses. Die TK se adviespaneel is saamgestel uit belangstellendes van die breë Afrikaanse taalgemeenskap wat ook verteenwoordigend is van verskillende belangegroepe.

Standaardafrikaans word in die AWS van 2017 beskryf as die komplekse resultaat van taalverandering en wysigings oor ’n tydperk van meer as 100 jaar. 

Die standaardvorm van 2017 lyk volgens die AWS allermins soos die standaardvorm wat in 1917 deur die toenmalige Spelling-Kommissie van die Woordelijs-Kommissie beskryf is. Standaardafrikaans is volgens die AWS “die dinamiese, lewende produk van kontak tussen die verskillende variëteite wat in die Afrikaanse taalgemeenskap in den brede gebruik word”.

Pilon sê vir sommige mense beteken die term Standaardafrikaans wit mense se Afrikaans wat ander variëteite van die taal uitsluit.

Daarom is die term op verskeie vlakke problematies. “Sosiolinguisties behoort dit (Standaardafrikaans) gelykwaardig aan alle ander niestandaardvarieteite gestel te word,  maar die term standaard op sigself doen ernstig afbreuk aan hierdie ideaal,” het Pilon gesê.

Lees ook:

Lesing: Die herstandaardisering van Afrikaans

’n Reaksie op Gerda Odendaal se lesing tov die herstandaardisering van Afrikaans