Litnet

...

As jy daarmee wag tot almal van wie jy dink dat hulle hulle daarmee moet vereenselwig, dit doen, gaan jy vir altyd wag.

...

Afrikaners wat enigiets verklaar, kom dadelik voor die vraag, veral uit eie geledere: Durf ons enigiets verklaar, ons wat die smet van apartheid dra?

Boonop, wat die mees onlangse verklaring betref: Weet ons wie “Afrikaners” is? Wie sluit dit in en wie sluit dit uit? Is dit nie maar die ou laertrekmentaliteit nie? En veral: Hoe kan enigeen in ’n demokratiese bedeling, waar een en elkeen stemreg het, uitgesluit voel?

Kom ons kyk eers na die werklikheid van Suid-Afrika as ’n multinasionale staat. Karlo Basta begin sy boek The symbolic state minority recognition, majority backlash and secession in multinational states (2021) met die volgende paragraaf (my vertaling):

Hierdie is ’n boek oor die funksionering en wanfunksionerings van ’n institusionele uitgeworpene: die multinasionale staat. Ons alledaagse politieke woordeskat het geen plek daarvoor nie. Ons dink aan die basiese politieke eenheid as die nasiestaat, ten spyte van die hardnekkige historiese voortbestaan van die multinasionale variant. Joernaliste, politici en, die mees neerdrukkende van almal, akademici, laat gewoonlik die terme nasie en staat heeltemal oorvleuel. Multinasionale state trek gewoonlik ons aandag eers as dit in krisis uitbars. Dan roep ons die “kunsmatige” en “tydelike” aard daarvan op (dink aan Irak, België of Bosnië) en bevestig só die opvatting dat dit steurende institusionele afwykings is, pleks van ’n prominente en, bowenal, normale kenmerk van moderne politiek is.

Volgens Basta is dit ’n normale verloop dat die meerderheidsgroep in beheer van die staat dit hanteer asof die staat homogeen is.

’n Onderhorige minderheidsgroep beywer hulle dan vir afwenteling van mag, wat geredelik toegestaan word as dit bestuurskundig sin maak (“die polities-ekonomiese storie” noem hy dit) en nie op simboliese wyse die onderhorige groep se andersheid erken nie.

...

Jy kan sê jy wou meer bruines daar gehad het, of meer rykes, of meer wynboere, of ten minste meer wat in die Suide gestudeer het, of meer slimmes. Maar jy het wat jy het en dit kan ook verander.

...

Dit lei tot verdere eise, toenemend van simboliese aard, wat gewoonlik tot ’n teenreaksie van die oorheersende groep lei. Dít versterk die onderhorige groep se aandrang op selfstandigheid en verswak die steun van gematigdes wat nie dieselfde mate van simboliese erkenning verlang nie.

Dan ontaard dit in konflik, of word vreedsaam geskik, afhangende van wedersydse toegewings op die terrein van politieke ekonomie, sowel as simboliek.

Hoe vergelyk Suid-Afrika met so ’n model? Eintlik stem dit treffend daarmee ooreen.

Sedert 1994 is Afrika-nasionalisme die heersende ideologie in Suid-Afrika. Dit beklemtoon die gesentraliseerde staat as vergestalting van die een identiteit. Soos die spreuk lui: “For the nation to live, the tribe must die.” Ander identiteite as “Suid-Afrikaners” is toevallig en ondergeskik.

Die beleid van transformasie – transformatisme soos Koos Malan dit noem – moet hierdie werklikheid skep. Derhalwe die aandrang dat alle instellings die demografie van die land in sy geheel moet weerspieël.

In die staatsdiens is dit lankal die geval. Wetgewing oor sogenaamde Swart Ekonomiese Bemagtiging en Billike Indiensneming dwing dit ook op groter werkgewers in die private sektor af. Maar wat van kulturele instellings soos skole en universiteite?

Ek vra kollegas in die portefeuljekomitee vir hoër onderwys of transformasie beteken elke fakulteit, elke departement, elke koshuis en elke vereniging op elke kampus en elke universiteit moet die bevolking as geheel weerspieël. Hulle antwoord: “Yes, and we are not apologetic about it.”

Die President en verskillende ministers herhaal gereeld dat hulle niks teen Afrikaans of Afrikaners het nie – Afrikaans mag net nie as ’n middel tot uitsluiting gebruik word nie.

Met ander woorde, hulle het niks teen Afrikaans of Afrikaners nie, hulle wil net graag sien dat daar geen instelling is waarin die taal en kultuur voortgebou word nie. Want sodra dit deur medium van Afrikaans werk, sluit dit ander mense uit en só kan dit nie aangaan nie.

Oor die politieke uitsluiting van Afrikaners kan mens debatteer: Ja, ons het stemreg, volgens Afrika-nasionalistiese aandrang op ’n gemeenskaplike kieserslys. Eintlik is die antwoord vir minderhede maklik: Word deel van die meerderheid.

...

Met ander woorde, Afrikaanse individue het toegang tot wetgewende vergaderings, maar Afrikaners as groep se boonste perk is hulle persentasie van die totale bevolking.

...

Met ander woorde, Afrikaanse individue het toegang tot wetgewende vergaderings, maar Afrikaners as groep se boonste perk is hulle persentasie van die totale bevolking. Die onderste perk word bepaal deur diegene wat die gedagte van ’n etniese stem verwerp. Dit kan nul wees.

Dit bring mens by die vraag: Wat hét Afrikaners vandag? As jy alles wat individuele Afrikaners besit, bymekaartel, is dit nogal indrukwekkend. Grond, aandele op die effektebeurs, bestuursposisies in groot korporasies, ongenoteerde maatskappye, noem maar op.

Maar elkeen van hierdie Afrikaner-grondeienaars, -aandeelhouers, -werknemers en -eienaars kan enige dag met iemand anders vervang word. Dit wil sê, die Afrikaner as gemeenskap het baie min. Wat daar is, is oor die afgelope 30 jaar opgebou.

Dit werk so: Die welvaart wat in ’n staat opgebou word, kom op twee maniere tereg: Een deel beland in die sakke van burgers wat die geld gebruik of herbelê, en een deel beland by die staat wat (teoreties) infrastruktuur en ’n staatsdiens opbou en in stand hou. Dan is daar ook ’n inkomstestroom soos wat individue en besighede elke jaar belasting betaal.

Wie die staat oorneem, ontvang daarmee die infrastruktuur, staatsdiens en inkomstestroom. Dit is in werklikheid wat die ANC in 1994 van Afrikaners as oorheersende groep oorgeneem het. Omdat Afrikaners so knus in beheer van die staat was, was daar nie Afrikaner-grond nie en Afrikaner-besighede het oor hulle voete geval om iets anders te word.

Uit die deel wat in (Afrikaner-) burgers se sakke beland het, moes iets opgebou word – dis nou as Afrikaners iets wou hê. Vir ’n groot persentasie Afrikaners was dit oorbodig, want hulle het veilig in hulle persoonlike welvaart gevoel. Indien nie, het hulle die land verlaat.

Die ander het instellings opgebou: ’n burgerregtebeweging, ’n welsynsorganisasie, ’n universiteit, ’n tegniese kollege, ’n dorp met ’n eie bank en oorspronklike inheemse regeringstelsel, ’n netwerk van buurtwagte, kultuurbewegings, ’n politieke party, en so kan mens aangaan.

Behalwe die politieke party het die instellings moeite gedoen om buite die partypolitiek te beweeg. Die sake wat vir hulle ondersteuners (diegene wat al die aksies met hulle bydraes finansier) belangrik is, het hulle bevorder. Politieke kwessies is op ’n regsgrondslag hanteer.

In Karlo Basta se terme het hulle volgens die politieke ekonomie gewerk en die simboliek eers laat staan. Deurlopend het elkeen van die instellings wat hiermee besig was, gepoog om die steun van bruin Afrikaanssprekendes te kry, met wisselende mates van sukses.

Wat ek in my deeltjie van dié proses agtergekom het, is dat bruin identiteit een van die ingewikkeldste konsepte in die Suid-Afrikaanse samelewing is. Net wat benaming betref: Sommige ken geen ander woord vir hulleself as kleurlinge of coloureds nie; ander beskou dit as vloekwoorde. Sommige dring aan op hulle Khoe- en San-agtergrond, of hulle is Griekwas.

In sy boek The lie of 1652 kom Patric Tariq Mellet tot die gevolgtrekking dat Camissa Africans die beste benaming is. Camissa verwys na Tafelbaai. Dit is ’n goeie boek en almal wat in geskiedenis belangstel, behoort dit te lees.

Die punt is: Nie elke bruin mens, nie eers elkeen wat Afrikaans praat, sit en wens hulle was eintlik Afrikaners nie. Dit kan gebeur dat Afrikaners en bruin mense toenemend na mekaar groei en later ononderskeibaar sal word. Dit kan ook anders gebeur. Die toekoms sal leer.

...

As die eerste Afrikaner dié van die Boererepublieke was, en die Tweede Afrikaner dié van die Republiek van Suid-Afrika, dan is die Derde Afrikaner besig om sigself te konstitueer.

...

Maar die werklikheid is dat die gedeelte van die Afrikaners wat (apolities sover hulle kon) instellings opgebou het, nou meen dat politieke aksie nodig is. Dit is as’t ware die geboorte van die Derde Afrikaner.

As die eerste Afrikaner dié van die Boererepublieke was, en die Tweede Afrikaner dié van die Republiek van Suid-Afrika, dan is die Derde Afrikaner besig om sigself te konstitueer. Dit is eintlik wat die “Afrikaner-verklaring” is: die Derde Afrikaner wat sy bestaan konstateer.

As jy daarmee wag tot almal van wie jy dink dat hulle hulle daarmee moet vereenselwig, dit doen, gaan jy vir altyd wag. Jy kan sê jy wou meer bruines daar gehad het, of meer rykes, of meer wynboere, of ten minste meer wat in die Suide gestudeer het, of meer slimmes. Maar jy het wat jy het en dit kan ook verander.

Die Derde Afrikaner kan nie die voortgang van die Tweede Afrikaner na sigself ontken nie. Tog kan dit op bestaansreg aanspraak maak, want dit bestaan. Dit kan nuwe instellings skep wat met die regering en met ander groepe kan praat.

Die mees grondliggende stelling moontlik, is: “Ek is.” Dit is die wese van hierdie verklaring. Soos Jan van Melle se hoofkarakter sê na alles om en in hom verander het: “Ek is Bart Nel en ek is nog hy.”

Kyk en lees ook:

Die Afrikaner Verklaring: Saambou of laertrek?

Persverklaring: Die Afrikaner Verklaring

Oor die "Afrikaner-deklarasie": Ons hou van partytjies

Ons is nie almal so nie – ’n reaksie op die sogenaamde "Afrikaner Verklaring"

Afrikaner, wie is jy?