Litnet

In verlede week se Vrye Weekblad het daar uit die pen van Deborah Steinmair ’n nogal felle aanslag op Willem Anker se veelbekroonde roman Buys verskyn. Die bron van haar misnoeë is ’n onvriendelike resensie van Red Dog (my Engelse vertaling van Anker se roman), in die Times Literary Supplement (TLS), geskryf deur ene George Berridge.

Berridge maak erg kapsie teen wat hy sien as ’n ongeoorloofde nabootsing van Cormac McCarthy se Wilde Weste-roman Blood Meridian, alhoewel hy toegee dat “Anker himself encourages the link, asking in the acknowledgments that if a reader happens to ‘stumble across the remains’ of McCarthy or Samuel Beckett, it should be treated as ‘the homage of a scoundrel’."

Berridge maak nietemin veral beswaar teen enkele passasies in Red Dog wat baie na is aan passasies in Blood Meridian. Hy haal een passasie aan: eers McCarthy se oorspronklike, dan Anker se weergawe soos deur my vertaal. Hulle is inderdaad na aan mekaar, dog geensins verbatim nie.

Die agtergrond: Ek het Buys as ‘t ware uit die vuis vertaal, dws sonder enige voorkennis van die bronne wat daarin opgeneem is. Maar toe ek en Willem die vertaling deurtrap, het hy aan my genoem dat daar enkele passasies is wat hy vertaal en aangepas het uit Blood Meridian. Ons het een van die passasies nageslaan en vergelyk met my vertaling terug na Engels. Vir my as vertaler was dit bloot ’n interessante oefening: Hier is ’n vertaling van ’n vertaling – hoe verskil dit van die oorpronklike? Soos ’n mens sou verwag, was daar beide ooreenkomste en verskille, en ek het die vertaling in my oorspronklike vorm gelos. Willem het wel vir my gevra of ek dink daar kan ’n probleem met kopiereg wees, en as ek reg onthou, het ek gesê ek kan my dit nie voorstel nie: Dit is nie ’n verbatim kopie nie, en daar is ’n erkenning van bronne agter in die boek.

Dus, toe die Britse uitgewer my nader, namens ’n resensent van die TLS, om navraag te doen oor die vertaalproses, het ek sonder om te skroom of twee maal te dink, die proses verduidelik. In my onskuld (naïwiteit?) het ek nog gedink die resensent sou dit ook sien as ’n interessante aspek van vertaling, sekerlik nie as ’n vorm van plagiaat nie. Nou ja, meneer Berridge het toe sy bommetjie laat ontplof: “an ungainly form of imitation” noem hy dit, “[which] certainly raises some discussion about the nature and justification of plagiarism”. Let wel: hy is versigtig om dit nie plagiaat te noem nie.

Ek het Berridge se nydigheid toegeskryf aan die feit dat hy ’n groot McCarthy-entoesias is, en waarskynlik geïrriteerd was deur wat vir hom gelyk het na ’n aanmatigende aanspraak op ooreenkoms met sy lieflingskrywer (bv die aanhaling van Rian Malan op die agterflap wat die boek “The Afrikaans equivalent of Cormac McCarthy” noem). En daar, het ek gedink, sal dit eindig: ’n ongunstige en aanvegbare resensie van een grommige resensent.

Maar nou wil Deborah Steinmair weet: “Lees Afrikaners dan nie die TLS nie?” Die antwoord is ja, wel, maar ons vergaap ons nie oopmond aan alles wat dit kwytraak nie. Steinmair, daarenteen, laat haar lei deur George Berridge (sy het nie McCarthy gelees nie en, sover ek kan aflei, ook nie Red Dog nie). Haar opskrif, wat sy ons vertel sy self gekies het, lui: “Willem Anker se Red Dog en die kulkuns van die letterdief”. So ’n opskrif verseker dat selfs iemand wat nie die res van haar betoog lees nie, sal omblaai onder die indruk dat Willem Anker ’n kuller en ’n dief is. En hoe goed sy ook al die res van haar aantygings verskans (niemand wil beskuldig word van laster nie, en sy seil baie na aan die wind), is dit ook die indruk wat haar kolom in sy geheel agterlaat. Ja, daar is baie “ons is tog almal so”-praatjies (“Om te lees is om te steel” – regtig?), en ja, “die kuns is ’n kloof vol eggo’s”. En “plagiaat is ’n harde histeriese woord” wat sy maar net sagkens laat val soos ’n poep in die konsistorie, want sien, “Die werklikheid is egter nooit so eenvoudig nie”, en daar is so ’n ding soos laster. (Selfs Berridge, soos ons gesien het, trap suutjies rondom die p-woord.) Maar wat, volgende Steinmair, is die “werklikheid” dan, as dit nie plagiaat is nie?

Daar volg weer ’n magdom metaforiese veralgemenings (“Die aardbol is ’n dorp”) wat wil-wil lyk asof daar dan eintlik niks mee verkeerd is om na ’n ander skrywer se werk in jou boek te verwys nie. Maar dan spring ons na die gevallestudies: Maeterlinck se skaamtelose diefstal van Eugène Marais se navorsing oor miere; Darryl Bristow-Bovey en Cynthia Vongai se “kleptomaniese oefeninge”, en Melanie Grobbelaar se heelhuidse vertaling van ’n Kanadese gedig. En in die konteks van hierdie uitgelese geselskap gooi sy dan “niemand minder nie as Willem Anker” in.

Wat impliseer Steinmair dus eintlik? Dat Red Dog ook so ’n “kleptomaniese oefening” is? Maar nee, sy “wil nie die jaloerse tante wees wat ongenooid by die doop opdaag” nie – “Maar as almal stilbly, gáán ek sekere vrae vra.” Ja, tante, vra maar.

Eintlik vra sy nie vrae nie; sy maak aantygings, gebaseer op haar eie interpretasie van George Berridge se resensie. Volgens haar wys hy “sterk ooreenkomste met [...] Blood Meridian uit, in storielyn en karakter sowel as sekere tonele wat feitlik woord vir woord ooreenstem”. (Wat is “feitlik”? Anker se 65 woorde bevat 10 wat ook in McCarthy voorkom.)

Berridge wys wel op sekere ooreenkomste (“sterk ooreenkomste”? – weer eens ’n kwessie van opinie) met McCarthy se karakter Judge Holden uit: “Like Judge Holden … Buys is a skilled orator and manipulator, and stands 7 feet tall.” Maar, beter dalk as Berridge, weet Steinmair tog dat Buys ontleen is aan die geskiedenis: orator, manipuleerder, 7 voet en al, nie aan McCarthy nie. (En ja, Anker “steel” Lichtenstein se beskrywing van Buys verbatim, met volle erkenning.) En – soos ons maar nog ’n keer kan sê – Buys/Anker is baie openhartig oor “diefstal” van ander mense se werk: “As he plunders mission stations and cattle kraals, so he plunders the texts of others far and wide to tell his own tale.”

En dit bring ons by die myns insiens onvergeeflikste aspek van Steinmair se betoog: Sy verswyg die feit, wat Berridge self noem, dat Anker in sy “Acknowledgements” eksplisiet erkenning gee aan sy gebruik van McCarthy en Beckett. Dit maak tog die hele verskil tussen verwysing/toespeling/intertekstualiteit en plagiaat. Want die brandpunt op die einde is die vraag of Willem Anker oneerlik te werk gegaan het in sy gebruik van sy bronne, anders is daar geen punt in Steinmair se argument nie. En sy wil dit nie trompop sê nie, maar ek glo dat enige relatief oningeligte persoon wat haar rubriek (of selfs net haar opskrif) lees, gelaat sal word met die indruk dat “niemand minder nie as Willem Anker” ’n plagiaris is. Dit is ’n gruwelike implikasie, hoe goed ook al verskans in mooi beelde en lofbetuigings vir Anker se skryfkuns.

En van lofuitinge gepraat: Gegewe Willem Anker se ongelooflike behendigheid met taal, soos Steinmair demonstreer, hoekom sou hy wou steel, leen, of wat ook al by ander skrywers, behalwe as ’n onderdeel van ’n komplekse geheel? Hy is meer as daartoe in staat om sy eie roman te skryf.

Lees ook:

kykNET-Rapport Boekpryse 2015: Commendatio vir Buys deur Willem Anker

Buys door Willem Anker: boekbespreking

LitNet Akademies-resensie-essay: Buys deur Willem Anker