Die Namafees vir ons, vir almal

  • 1

So ’n paar maande gelede hoor ek toe by een van die organiseerders van die Nama cultural fees, Ethelretha Isaacks, dat daar beplan word om fees te vier, die eerste van sy soort in Namibië. Die fees het die naweek van 24 tot 27 Mei in Keetmanshoop, Namibië, plaasgevind. Die doel was om die verskillende Khoegemeenskappe regoor Suider-Afrika te verenig.

Janetta Tseitseimo en Farah Diba Stuurman (my suster)

Namafees veldskoen-hemp

Ek was toe baie excited, want hier in Suid-Afrika is ons tog baie hard besig om terug te vat or te reclaim dit wat ons as Khoe verloor het: ons tale, identiteit, cultural practices, heritage, tradisies, rituele, dit wat ons uniek maak, want ons sê dat ons tog deel is van die plek genoemd Afrika, dat ons niemand se weggooikinders is, verstom en dom oor wie en wat ons is nie. Tradisies, rituele was so wreed van ons weggeneem, en vervang met die vreemde, meestal afbrekende beliefs soos Christianity en homophobia.

So die Namafees was dus hierdie amazing geleentheid om te kyk watter van die elemente nog bestaan, maar ook om te kyk dit wat ons tog ken, maar nooit geweet het waarvandaan dit kom nie.

Soos iemand eenkeer gesê het: dat iets soos taal en kultuur kan nooit dood terwyl die afstammelinge van dié wie dit gedoen het, dan nog steeds bly lewe nie. Dat dit wat eie is aan jou en jou mense nooit sterf nie, maar voortleef as die mense nog steeds lewe. Wat dan wel gebeur, is dat die tradisies, kultuur en taal weggesteek word en dan net iets benodig om dit weer wakker te maak.

Namafees-bewusmakingsoptog deur die strate

Soos ’n dooie karbattery moet dit “gespark” word en dai spark moet tog êrens vandaan kom en vir my was die fees  een van dai sparks.

Ons ry toe 14 ure in die bus en terwyl ons nou so ry, wonder ek tog hoeveel van ons Khoevroue en -mans wie vasgevang is in plekke soos Manenberg, Lavender Hill, Valhalla Park en Delft, wie dikwels sulke wrede dode sterf in die Kaapse courts van koloniale trauma, dit wat gebou was as weggooiplek vir Khoe- en slaaf-afstammelinge, weet dat ons voorouers se voetspore soos vingerafdrukke by “Home Affairs”, die land wat die bus nou ry, bedek.

Sal so ’n trip dan nie ’n verskil maak in hoe hulle hulself en ons mense sien nie?

Gekom in Keetmanshoop wat, soos baie Khoedorpies regoor Suid-Afrika, eienaardig vernoem is na mense wat nooit regtig die plekke besoek het nie, maar wel geld gegee het vir missionary werk om Christianity aan die Namas te gee, in hierdie geval die Duitse missionary Johann Keetman. En tog in die naam van die dorpie is “hoop” vir my toe die belangrikste deel van die naam.

Die oggend staan ek op en sowaar, deel van my voel asof ek nog nooit Suid-Afrika verlaat het nie - die mense klink soos my mense, die mense lyk soos my mense, die plek lyk soos ’n klein plattelandse of Bolandse dorpie. Ek kom by die stadion waar die fees gehou sal word, net om te voel ek is weer in Suid-Afrika. En ek het al gehoor dat ’n besoek aan Namibië laat jou voel jy is terug in Suid-Afrika, en hoe waar is dit tog nie? En tog kon ek nie die gevoel van huiswees deny nie. Mens kan dit eintlik nie beskryf nie.

Uitstalling van Khoe tradisionele medisyne

Die feit dat daar vir die eerste keer in 2018 so ’n sametrek plaasgevind het, is iets wat tog long overdue was.

Soos Gospert Kaffer met die video interview ook gesê het: dat dit was eintlik iets wat die voorouers al die tyd wou hê - kaptein Hendrik Witbooi en so aan - en hier is ons toe nou. En Namagroepe van regoor Suider-Afrika, van Botswana, Namibië en Suid-Afrika, vier fees met purpose.

Feeste is dikwels net vir fun, ’n lekker kuier met ander wat soos jy dink en wie common interests het, en ja, die fees wás dit, maar ook in die woorde van die feeswoordvoerder, Antonio Stuurman, was dit juis om Khoegroepe regoor Suider-Afrika te verenig deur die hernuwing van samewerking en vennootskap tussen Khoe in Namibië, Suid-Afrika en Botswana.

Jaydeen Jansen in traditional Namaklere

Ouma Katjito voor ’n Khoe matjieshuis

En tog hoe hartseer dat ’n paar dae voor die fees was daar gepraat oor die political motives van die fees, en die organisers het nogals baie flack gekry van ander groepe in Namibië. Iets wat ek nie kon verstaan nie. Want hier is tog ’n groep wie se stemme vir baie lank stil was en wie nou sê, kyk, ons is ook hier, ons was nog al die tyd hier. Ons het nêrens heen verdwyn nie en al wat ons julle nou vra, is om na ons te luister. En hoe similar is dit nie nou hier aan Suid-Afrika waar ons as Khoe dieselfde vra: net om na geluister te wil word.

Van links: Mercia Thomas, Antonio Stuurman (woordvoerder van die Namafees) en Greg Slatek

Aangekom by die stadium word ek gegroet deur die fees van verskillende kleure, want vir dié wat nou nie weet nie, die Nama communities het die ou Victoriaanse styl van rokke geneem en dit sowaar hul eie gemaak deur verskillende stukkies gekleurde lappies te vat en dit vas te werk in iets. En beide die vroue en die mans was geklee in hul beste Nama-rokke en -hemde spesiaal vir die geleentheid.

Want dié is tog nie net lappe nie. Dit vertel die storie van wie ons tog is. Soos iemand sou sê, dit is ook ons wapenuitrusting teen die wêreld en remind ons dat ons kom van sekerlik die mees kreatiewe mense op die aarde. Want dis slegs die Namamense in die wêreld wat hierdie klein stukkies lappies bymekaar sou sit en dinge so mooi sou maak.

En tog sou ek later besef dat dit nie net Namamense se lappies is nie, maar dat eintlik behoort die lappies aan al ons Khoemense. Dat ons almal kan praat van ouma wat lappieskombers gemaak het of lappieskombers gehekel of gebrei het.

Maar wat jou eerste vang, is die reuk van al die amazing kosse in die lug. Nou ek is mos ’n vleisman, so ek sal immers straight gaan na waar dit gebraai word. En nie net vleis was te koop nie, maar daar was ook soveel ander stalletjies, soos waar mens jou naam op ’n T-shirt kan sit wat sê jy’s trots Nama, waar jy Namaklere vir kinders kan koop, gemmerbier op tradisonele manier kan kry, maar ook donkievleis kan eet.

Nou as daar een iets is wat ek nog nooit geëet het nie, was dit donkievleis, en ek het nou al gelees van die donkie-en-rooiwyn pairing events wat baie popular is in Namibië en hierdie sou nou die eerste keer wees wat ek die donkie sou eet. En as niemand my sou gesê het nie, sou ek self nie geweet het dat dit donkie was nie.

Een van die mees interessante dinge was beslis die different panel discussions. Ek het self op ’n panel gesit en dit was genoem “Cross-boundary Khoe language reclamation”, ’n sessie wat gepraat het van wat ons in Namibië, Suid-Afrika en Botswana kan doen om vir ons Khoetale te baklei.

Wat interessant was, was hoe ’n Khoe-oom van die Richtersveld in Suid-Afrika, wat vlot is in die Khoekhoetaal, gesê het hoe kan dié wie nie die taal kan praat nie, wel sit op sulke platforms en praat oor die taal.

Daar was ook gesprekke oor reclamation van KhoeSan identity asook oor die genocide van Namas en die Herero’s en reparasie-eise teenoor die Duitse regering.

Ongelukkig is dit iets wat ek gemis het, maar dit sou beslis interessant gewees het om te hoor van die Nama en Herero genocide, want om nooit te vergeet dat die genocide van Khoegroepe eerste hier in die Kaapkolonie begin het en tog vandag is almal doodstil van die genocide van die Khoegemeenskappe? Wat ook interessant was, was dat iemand gesê het dat ons nie mense se bydrae tot dié moet uitskryf nie, veral iemand soos Ida Hoffman, wat van die eerste mense was wat die genocide en reparations na vore gebring het.

Daar was ook sessies oor culture in die 21st century, asook hoe om indigenous intellectual property te beskerm.

Wat ook baie amazing was, was die cultural village met die ǀhari-oms of matjieshuise en hoe mense in sirkels daar gesit het, terwyl teater of sing of poetry gedoen was. Dit was sekerlik een van die hoogtepunte van die fees om so baie van ons Khoe te sien hulself geniet terwyl stories vertel word in ons Khoetaal. Sowaar asof ons terug in tyd gaan en sien hoe ons mense hulself geniet.

Daar was sowaar net ’n wonderlike gevoel van saamwees by die fees, en vir my was van die uitstaanpunte beslis om te hoor hoe families, jonk en oud, met mekaar praat in die Khoekhoetaal wat ek sukkel om te leer hier innie Kaap, veral omdat daar so min speakers is, maar ook dat elemente van ons Khoekulture sowaar voortgeleef het in Namibië, en wat ons nou kan doen om dit terug te bring Suid-Afrika toe, hoe kan ons op kleiner skaal sulke feeste het in Khoe communities regoor Suid Afrika.

Weer eens ǃGâi Gaeb of baie geluk aan die organisers. Julle kan sowaar trots wees op wonderlike werk wat julle gedoen het. Dit het vir my soveel hoop gegee en ek sien uit na nog meer amazing Nama cultural feeste in 2018, sowaar ’n fees vir almal wat ons Khoetaal, -kultuur en identity wil celebrate.

Lees ook

Khoekhoegowab, ti ǂnīsasib

Wie is ons sonder ons tale?

Ont-taling

Indigenous “Khoisan” languages: an interview with Menán du Plessis

!Xun Bible translation: an interview with Masenyani Baloyi

Die Khoekhoegowab-tale en Afrikaans

  • 1

Kommentaar

  • Frederick Pier

    Ek is verheug oor hierdie inisiatief om die taal en kultuur van ons mense ten toon te stel vir ons jonger geslagte. Ons taal en kultuur moet behoue bly.
    Daar is egter een vraag wat wel nie beantwoord word nie en let wel dis nie uit disrespek dat ek die vraag vra nie.
    Die taal wat ons praat is dit Khoe-taal of ’n Khoe-taal? Moet dit – of is dit korrek – as dit Khoekhoegowab heet, of is dit nie dalk Namagowab nie? Is dit ook nie Namadamaragowab in stede van Damaranamagowab nie?
    Baie dankie

  • Reageer

    Jou e-posadres sal nie gepubliseer word nie. Kommentaar is onderhewig aan moderering.


     

    Top