Chareldine van der Merwe, Ingrid Jones en Shireen Crotz
Vrees is die vinger op die sneller wat gebruik word om die beskermingsinstinkte oor Afrikaans te aktiveer. Hoe meer die vreessneller gebruik word, hoe meer word denke en gesprekke gemanipuleer.
So het die TV-aanbieder, entrepreneur en stigter van Mikateko Media, Ingrid Jones, gesê tydens die 21ste Johan Combrink-gedenklesing wat sy die afgelope Donderdagaand by die Stias-konferensiesentrum in Stellenbosch gelewer het. Die geleentheid is aangebied deur die Vriende van Afrikaans.
Jones het taal ontleed as ’n instrument van mag wat ekonomiese, kulturele en opvoedkundige dominansie kan uitoefen. Sy het gewaarsku teen die manipulasie van vrees – vrees vir die verlies van taal, volk en vaderland wat mense verlam en gesprekke oor Afrikaans se toekoms beperk.
“Vrees is die vinger op die sneller wat ons beskermingsinstinkte aktiveer,” het sy gesê, en gevra waarom dieselfde vraag oor Afrikaans se oorlewing jaar na jaar herhaal word. Sy het die historiese wortels van die taal aangeraak, soos die eerste Afrikaanse tekste in Arabiese skrif en Gustav Preller se vroeë ondersoek na die taal se ontstaan, om te beklemtoon dat Afrikaans nog altyd ’n mengelmoes en ’n lewende organisme was.
........
Jones is nie iemand wat doekies omdraai nie. Wanneer sy oor Afrikaans en sy toekoms gesels, is dit met haar kenmerkende eerlikheid, passie en 'n tikkie humor. Vir haar is Afrikaans nie net 'n taal nie; dit is 'n storie, 'n identiteit, en 'n lewende, asemrowende entiteit wat aanhou ontwikkel, ongeag die uitdagings wat dit in die gesig staar.
...........
Jones is nie iemand wat doekies omdraai nie. Wanneer sy oor Afrikaans en sy toekoms gesels, is dit met haar kenmerkende eerlikheid, passie en 'n tikkie humor. Vir haar is Afrikaans nie net 'n taal nie; dit is 'n storie, 'n identiteit, en 'n lewende, asemrowende entiteit wat aanhou ontwikkel, ongeag die uitdagings wat dit in die gesig staar.
“Hou die vreesfaktor soos ’n wortel voor mense se neuse en hulle sal enige iets doen om oorlog toe te gaan. Vrees laat ons soos ’n koedoe vasgevang in die hoofligte staan. Lamgeslaan. In so ’n omgewing en samelewing waar vrees vir die verlies van volk, taal en vaderland soos stadigsypelende gif deur ’n drup in ons are gepomp word, in so ’n omgewing word die persoon of groep wat die utopiese veiligheid aanbied die nuwe helde. Totdat ons nie terugdruk teen die vreesindoktrinasie nie, gaan ons elke jaar dieselfde vraag vra: Gaan Afrikaans oorleef vir nog honderd jaar?”
Een van die belangrikste punte wat sy beklemtoon het, is dat Afrikaans nie net aan een groep mense behoort nie. "Afrikaans is nie net die taal van 'n sekere groep mense met 'n sekere kleur nie; dis die taal van almal wat dit praat en liefhet," het sy benadruk. Sy het die historiese konteks erken, maar dit ook duidelik gemaak dat die taal se toekoms in sy inklusiwiteit lê.
Ingrid Jones
Met haar tema, “Kom ons steek nuwe grense oor in Afrikaans”, het Jones die rol en relevansie van die taal deur haar veelkleurige lewenslens ondersoek – ’n lens gevorm deur 63 jaar van Afrikaans wees, persoonlike ervaring en professionele triomfe. Haar boodskap was duidelik: Afrikaans moet nie ’n taal wees wat krampagtig aan die verlede vasklou nie, maar een wat moedig vorentoe beur.
Jones, ’n trotse boorling van Bonnievale, het haar loopbaan as onderwyser en dosent in Afrikaans en kommunikasiekunde begin ná haar studie aan die Universiteit van Wes-Kaapland. Haar liefde vir taal en literatuur is versterk deur haar betrokkenheid by die Swart Afrikaanse Skrywersvereniging. As redakteur het sy haar kreatiewe visie laat skyn by bekende tydskrifte soos Destiny, Afropolitan, die kostydskrif Koe’sister, asook die korporatiewe tydskrifte van Ackermans, Mango, FastJet en SAL. Sy was ook assistentredakteur van Sarie.
Buiten haar redaksionele rolle is Ingrid ’n kreatiewe entrepreneur en medeskrywer van die boek Beyond the blue, wat op die lewens van vissersvroue fokus. Sy was ook die skrywer van die Artscape- en Suidoosterfees-koproduksie ’n Plekkie in die son ... Mitchells Plain se mense, die kurator van projekte soos “The lockdown recipe storytelling book” en “Our stories hold our cure”, en vir vyf seisoene deel van die paneel vroue wat die kykNET-geselsprogram Tussen ons aangebied het.
Haar lesing was nie net ’n terugblik op haar indrukwekkende loopbaan nie, maar ook ’n oproep tot aksie. Sy het haarself voorgestel as “vlees en been en verstand”, die vergestalting van 63 jaar van Afrikaans wees, wat nou, 63 jaar na Johan Combrink se DLitt-graad in 1962, oor die taal se toekoms besin.
.........
Jones het die lesing begin met ’n kernvraag: “Wil ons net ’n Afrikaans hê wat steeds na die verlede hunker, of ’n taal wat baanbrekend vorentoe beur?”
............
Jones het die lesing begin met ’n kernvraag: “Wil ons net ’n Afrikaans hê wat steeds na die verlede hunker, of ’n taal wat baanbrekend vorentoe beur?” Sy het gewys op die ironie van die angs oor Afrikaans se voortbestaan, terwyl die taal steeds in boekwinkels en skole, op feeste, televisie en selfs op TikTok floreer. Sy het die sukses van die Stilbaai Boekefees en die sluiting van Vrye Weekblad as kontraste gebruik om te illustreer hoe Afrikaans gelyktydig ’n bloeityd én ’n identiteitskrisis beleef.
Jones het ook gefokus op hoe Afrikaans vir jonger geslagte relevant kan bly. In ’n wêreld waar Engels dikwels as die taal van vooruitgang en internasionale sukses gesien word, moet Afrikaans sy plek vind as ’n taal wat jonk, energiek en aanpasbaar is. Dit beteken om dit meer sigbaar te maak in musiek, film, digitale media en populêre kultuur. "As ons wil hê ons kinders moet Afrikaans waardeer, moet ons dit op ’n manier aanbied wat vir hulle cool is," het sy met ’n vonkel in haar oog gesê.
Ingrid Jones aan die woord
Geïnspireer deur kosboekskrywer Elmarie Berry se optimisme oor nuwe platforms, het Jones voorgestel dat Afrikaans se voortbestaan nie afhang van die behoud van ou formate nie, maar van die omarming van vernuwing. Sy het TikTok se #AfrikaansTok as voorbeeld genoem, waar jongmense kreatiewe, onverskrokke Afrikaans gebruik om boekgroepe te stig, en gedigte en musiek te skep. “Hulle maak nie verskoning dat niemand buite ons grense hulle verstaan nie,” het sy gesê. “Hulle bou nuwe loopbane.”
Sy het die verskillende “Afrikaanse” uitgelig: die “suiwer-ras-ideoloë” wat die taal in sy vermeende reinheid wil bewaar, die “bittereinders” wat anglisismes verwerp, en die lewendige, diverse stemme van Kaapse Afrikaaps, rymkletsers en kunstenaars soos Refentse en die Temple Boys. Vir Jones is die vraag nie óf Afrikaans sal oorleef nie, maar wátter Afrikaans ons wil laat voortleef – ’n taal wat almal insluit en uitdaag, of een wat in nostalgie stagneer.
Haar persoonlike reis, van die 1976-opstand teen Afrikaans as onderdrukkende medium tot haar latere omarming daarvan in die media, het haar lens gevorm. “Ek is lankal nie meer kwaad oor wat my aangedoen is in die naam van Afrikaans nie,” het sy gesê. “Ek onthou, maar kwaad is ’n kiem wat smoor. Kwaad en vrees kan nie my lewe lei nie. Ek wil deel van die oplossing wees, ’n gesamentlike oplossing. Vir my is die kwessie watter Afrikaans jy wil laat voortbestaan. Kwaad en vrees kan nie my lewe lei nie.”
Jones het ook na haar eie bydrae verwys: boeke soos Beyond the blue en ’n Plekkie in die son wat gemarginaliseerde stemme verhef, en haar selfpublikasie-onderneming wat nuwe skrywers in Afrikaans bemagtig. Sy het die gevestigde uitgewerswêreld uitgedaag om plek te maak vir alle stemme, en haar frustrasie uitgespreek oor die gebrek aan uitnodigings om in besluitnemende rade te dien ondanks haar uitgebreide ervaring.
In haar slotpleidooi, met verwysing na Harlan Cloete se woorde oor “die gewig van die verlede, die trek van die toekoms, die vorentoe beur van die hede”, het Jones gevra vir ’n Afrikaans wat eties, inklusief en vooruitdenkend is. Sy het ’n pleidooi gelewer vir beter boeke vir skole, ’n fokus op gesondheid, werk en gelykheid eerder as blote feeste, en ’n “mense eerste”-benadering. “Vergeet dat ek bruin is, onthou dat ek vaardig is,” het sy gesê, en aangedring op ’n aktiewe rol in die vorming van Afrikaans se toekoms.
Vir Jones is daar geen twyfel dat Afrikaans ’n toekoms het nie, maar daardie toekoms sal afhang van hoe goed ons die taal laat groei en aanpas. Dit gaan oor buigsaamheid, om die verskillende dialekte, aksente en invloede te vier, eerder as om ’n puristiese benadering te volg. Sy is ’n groot voorstander van ’n meer natuurlike, vloeiende Afrikaans wat regtig deur sy mense besit en gebruik word.
.........
Vir Jones is daar geen twyfel dat Afrikaans ’n toekoms het nie, maar daardie toekoms sal afhang van hoe goed ons die taal laat groei en aanpas. Dit gaan oor buigsaamheid, om die verskillende dialekte, aksente en invloede te vier, eerder as om ’n puristiese benadering te volg. Sy is ’n groot voorstander van ’n meer natuurlike, vloeiende Afrikaans wat regtig deur sy mense besit en gebruik word.
...........
Uiteindelik het sy ’n oproep tot aksie gerig: "As jy omgee vir Afrikaans, gebruik dit! Moenie wag vir ander om dit vir jou te bewaar nie." Vir haar is die oorlewing van die taal in die hande van sy sprekers, nie net akademici of taalbeleidmakers nie, maar gewone mense wat dit elke dag gebruik, deel en uitleef.
Met hierdie woorde het sy ’n saadjie van hoop en energie geplant. Afrikaans is nie op pad uit nie, dit is op pad vorentoe, maar net as ons bereid is om saam te beweeg.
Ingrid Jones se lesing was ’n viering van Afrikaans se veerkragtigheid, maar ook ’n uitnodiging om die taal te herontdek, nie as ’n relik van die verlede nie, maar as ’n lewendige, grensverskuiwende krag vir die toekoms. Haar stem, gewortel in ervaring en passie, is ’n baken vir ’n taal wat kan gedy as dit durf om nuwe grense oor te steek.
Lees ook:
VVA Ommietafelgesprek: Hoekom ’n musiekloopbaan in Afrikaans?
Ingrid Jones se inperkingsresepte word ’n kookboek en tydskrif: ’n onderhoud