Foto’s van Leon Albert Oosthuizen: verskaf
Leon Oosthuizen praat met Naomi Meyer oor alles wat Suid-Afrikaners nie van die trekklavier weet nie – en oor Wêreldtrekklavierdag op 6 Mei.
Leon, ek hoor dis amper Wêreldtrekklavierdag. So. Is dit die soort musiek wat op 'n Saterdagmiddag op sekere radiostasies speel?
Dit ook! Snaaks hoe baie nasies oor die wêreld heen die trekklavier met hul volkseie musiek assosieer, en plaaslik kan ons met trots na boeremusiek verwys.
Wêreldtrekklavierdag vind jaarliks plaas onder die vaandel van die Internasionale Konfederasie van Trekklavierspelers (CIA). Dis interessant om te sien hoe ander lande dit ook vier. As hulle maar boeremusiek kon speel!
Die akkordeon is eintlik ’n familie van instrumente wat ons trekklavier insluit, en dan is daar chromatiese en diatoniese knopakkordeons met verskeie variasies, soos die Russiese bajan en garmon, Switserse orrel, Stiermarkse harmonika, Baskiese Trikiti, Sloweense, Ierse en Cajun-modelle. Die konsertina en bandoneon behoort ook tot die vryrietinstrumentfamilie. Al die akoestiese variante is uniek in voorkoms en klank – geen wonder soveel volkere omarm die akkordeon nie.
...........
Die akkordeon is eintlik ’n familie van instrumente wat ons trekklavier insluit, en dan is daar chromatiese en diatoniese knopakkordeons met verskeie variasies, soos die Russiese bajan en garmon, Switserse orrel, Stiermarkse harmonika, Baskiese Trikiti, Sloweense, Ierse en Cajun-modelle. Die konsertina en bandoneon behoort ook tot die vryrietinstrumentfamilie. Al die akoestiese variante is uniek in voorkoms en klank – geen wonder soveel volkere omarm die akkordeon nie.
..............
Deesdae is daar ook elektroniese modelle.
So om jou vraag te beantwoord, die trekklavier het nie perke nie en speel enigiets van klassiek tot jazz tot verskeie volksmusiekstyle, soos:
- Latyns – norteño in Mexiko, vallenato in Colombia, gaucho, forró en sertanejo in Brasilië
- Alpyns – Oostenryk, Switserland, Slowenië
- Balkan – Serbië, Bosnië, Kroasië en Noord-Masedonië
- Noord-Europa – Finland, Pole
- Louisiana, VSA – zydeco en cajun
- Lesotho – famo
- Kelties – Skotse kontreidanse en ceilidhs
- Franse kafee
- Duitse Oktoberfest
- Oos-Europa – Belarus, Oekraïne en Rusland, insluitend klezmer en sigeunermusiek
- Argentinië – chamamé.
Voeg die bandoneon by en die tangowêreld van Argentinië en Uruguay ontvou. Voeg die konsertina by en Engelse en Ierse tradisionele musiek kom na vore.
Nou hoe weet jy dan so baie van die akkordeon – vertel asseblief 'n bietjie van jou eie agtergrond.
Ek het in Stellenbosch grootgeword met die klavier, koor en kadetorkes.
Dit was eers tydens ’n tweejaarverblyf in Engeland dat ’n trekklavier by ’n verjaardagpartytjie in my hande gestop is met die versoek: Speel asseblief “Happy birthday”! Ek moes uiteraard die versoek van die hand wys, want dit was op daardie stadium ’n wildvreemde instrument.
Op besoek aan Parys en Brussel is ek deur die lewendige klanke van die trekklavier oorreed om self die instrument te leer speel.
Terug in Suid-Afrika het ek begin les neem, die een graadeksamen na die ander deur Trinity College London voltooi, begin optree, en alteljee-opnames maak.
Deur die jare het die trekklavier my geneem na ’n Nederlandse jazzseminaar en die Skotse kontreidanssomerskool in St Andrews. Ek was bevoorreg om in 2019 ’n spesiale internasionale toekenning te verwerf by die PIF Akkordeon-prysgeleentheid in Italië. ’n Hoogtepunt was om as internasionale akkordeonkunstenaar op te tree by die Fifa-wêreldbekertoernooi in Katar in 2022. In 2023 het ek geruime tyd in die VSA deurgebring by die World of Accordions Museum in Superior, Wisconsin met sy meer as 2 500 instrumente.
Tegniese vraag: Hoe lees mens die trekklavier se musiek? Is dit soos om klavier te speel ... maar net op mens se bors? Hoe werk dit prakties?
Trekklavierbladmusiek bestaan! Dit lyk op die oog af soortgelyk aan klaviermusiek, aangesien daar ook ’n regterhand en linkerhand betrokke is met note in die deskant en bassleutels.
’n Noot in die bassleutel kan óf ’n enkelnoot wees óf ’n akkoord, afhangende van die rigting van die nootstam en die akkoordbeskrywing. Die trekklavier het ook eiesoortige dinamiese moontlikhede met die blaasbalk en klankregisters, so van die notasie is uniek aan die instrument.
Dit is belangrik om jou instrument te ken ten einde te weet watter knop om te druk, want daar bestaan verskeie bassisteme en meer as 30 verskillende diatoniese akkordeonknopsisteme.
Wat is vir jou die interessantste aspekte van akkordeonspeel of van die instrument?
Enigiets is moontlik met die trekklavier – dit is veelsydig, karaktervol, kleurvol en aanskoulik.
.............
Enigiets is moontlik met die trekklavier – dit is veelsydig, karaktervol, kleurvol en aanskoulik.
..............
Dit wek verskillende assosiasies by mense op afhangend van hoe dit gespeel word. Vir party mense is die trekklavier besonder romanties; vir ander is dit ’n ontvlugting na ’n ander land of laat dit hul juis tuis voel met eie volksmusiek.
Dit laat mense glimlag; dit is gesellig.
Mense van verskillende agtergronde herken dikwels die akkordeon as deel van hul kultuurerfenis, en daarom is die akkordeon ’n ideale instrument om ’n mengsel van mense mee te vermaak.
Ek moes hier bo ook gevra het: Dink jy nie 'n trekklavier het 'n sekere “beeld” nie, en 'n akkordeon ook? Die akkordeon klink dalk soos 'n Franse straatkafee, en atmosferiese deuntjies wat hier gespeel word. Watter kleur en klank en atmosfeer kan die akkordeon alles skilder?
Stereotipes rondom die trekklavier mag dalk oor tyd ontstaan omdat die instrument herhaaldelik in ’n bepaalde konteks beleef word. Die woord “trekklavier” herinner onwillekeurig aan boeremusiek, maar “akkordeon” span die net wyer in die konteks van al die ander lande en genres waar die trekklavier en variante daarvan aangewend word.
Die trekklavier kan die wysie speel, hy kan begelei, hy kan soos ’n orkes klink, hy kan verskillende soorte klanke voortbring, hy kan ritme gee, hy kan unieke karakter verleen. Die akkordeon kan vrolik wees, dramaties wees, onheilspellend wees. Hy kan woema gee. Hy kan jou herinner. Hy kan jou waarsku. Hy kan jou laat droom. Hy kan jou terugbring aarde toe. Hy kan jou laat swewe.
............
Die trekklavier kan die wysie speel, hy kan begelei, hy kan soos ’n orkes klink, hy kan verskillende soorte klanke voortbring, hy kan ritme gee, hy kan unieke karakter verleen. Die akkordeon kan vrolik wees, dramaties wees, onheilspellend wees. Hy kan woema gee. Hy kan jou herinner. Hy kan jou waarsku. Hy kan jou laat droom. Hy kan jou terugbring aarde toe. Hy kan jou laat swewe.
............
Hoekom moet daar iets soos Wêreldakkordeondag wees? Wat moet mense op hierdie dag uitvind?
So ’n dag bied ’n geleentheid vir rolspelers en ondersteuners om saam te kom en die trekklavier te vier en te geniet. Die trekklavier is uniek omdat dat daar soveel geleer kan word van ander kulture en musiekstyle wêreldwyd deur middel van die instrument. Wêreldakkordeondag skep ook ’n geleentheid om inligting te deel oor die instrument wat gewoonlik nie alledaags bekombaar is nie. Dit spoor mense aan om te eksperimenteer met die trekklavier, nuwe komposisies aan die lig te sien en iets nuuts met die akkordeon te ervaar.
Daar is baie om te vertel oor die trekklavier in Suid-Afrika. ’n BMus-graad kan byvoorbeeld deesdae behaal word by die met die trekklavier as gekose instrument. Die Kaapstad Eisteddfod sluit ook hierdie jaar vir die eerste keer die trekklavier in sy program in.
Die kersie op die koek is dat ’n Duitse akkordeonorkes, LJAO, Suid-Afrika in Oktober gaan besoek. Kapenaars het baie om na uit te sien!
Vertel asseblief ook van die ander konsert – die Rainbow Box-konsert. Lyk my die akkordeon is toe al die tyd 'n instrument wat oor demografiese grense kan musiek maak ...!
Dit is min dat ons breë Suid-Afrikaanse trekklaviererfenis belig word. Paul Simon het met sy Graceland-album in 1986 sommige aspekte van die Sotho’s se famo-trekklavierstyl vasgevang. Johnny Clegg het ook dikwels die konsertina in ’n tradisionele Zoeloe-styl gespeel tydens sy optredes. Boeremusiek en klassieke musiek word ook nooit by dieselfde geleentheid gehoor nie.
Met Rainbow Box op 3 Mei by die Alma Café, Mowbray kan die gehoor op een verhoog sien hoe Suid-Afrikaanse trekklavierspelers van verskillende agtergronde hul instrument speel. Ek gaan die verhoog deel met Ralikoriana koete Masholu (Sotho), wat famomusiek speel, Mahamba, oftewel Mr Dreams (Xhosa), wat tradisionele musiek van die landelike Oos-Kaap speel, en Loren Ehlers, die eerste tersiêre akkordeonstudent in 30 jaar in Suid-Afrika.
Kaartjies (R200) is per e-pos beskikbaar by bookings@almacafe.co.za.
Julle hou binnekort konsert by die Drostdy-teater in Stellenbosch – wie tree daar op, wat kos die kaartjies en wat gebeur daar?
Dit begin om 13:00, wanneer ’n heerlike Sondag-maaltyd geniet kan word met Avec Mari van Marilou Marais Ferreira as spysenier. Kroegfasiliteite is ook beskikbaar.
Terselfdertyd gaan daar ’n ekspo wees met uitstallings en stalletjies – van ’n kwasiakkordeonmuseum en instrumente en onderdele te koop, tot skaars trekklaviermusiekalbums, inligting oor die restourasie, herstel en stem van trekklavierinstrumente, akkordeononderrig, trekklavierkunstenaars, pottebakkery, wyne, en gratis Skotse-dans- en tangolesse.
Om 15:00 vind die konsert plaas waar 10 top trekklavierspelers saamspan om ’n verskeidenheid kwaliteitakkordeonmusiek op te tower. Die gehoor kan uitsien na ’n unieke musiekervaring met Suid-Afrikaanse volksmusiek, Argentynse/Uruguayaanse tango, Skotse kontreidans, Alpynse musiek, Franse kafee, woordmusiek, langarm, kabaret en klassieke musiek. Daar gaan ook vir die eerste keer ’n plaaslike akkordeonorkes optree.
Die gehoor kan uitsien na optredes van Monika Stuchlik van Zamar en kinders, Loren Ehlers, André van Vuuren, Babette en Olga, MJ Brooks en vriende, Neil Paulse, Mr Dreams, Ralikoriana koete Masholu en Louis Verwey. Ek tree ook op. En dis nie al nie.
Nicole Holm gaan as seremoniemeesteres die leisels vashou.
Teatergangers kry ook ’n volledige programboekie met kosbare akkordeoninligting.
Kommentaar
Goeiedag! Ek wil my trekklavier, nog in baie goeie toestand, verkoop. Wie kan ek kontak in dié verband?