|
Opsomming
Werkswinkels van tegnologie-onderwysers in die verdere onderwys-en-opleidingfase (VOO) is internasionaal goed onderskryf as omgewings wat spesifieke risiko’s inhou, soos duidelik blyk uit hofsake wat verband hou met beserings en ander vorme van skade. Beroepsiektes spruit ook uit hierdie gevaarlike werksomstandighede. Wetgewing en regulasies bepaal dat veiligheidsbeheermaatreëls effektief geïmplementeer moet word om te verseker dat onderwysers se werksplekke veilig is. Dié navorsing het ten doel gehad om ’n regsraamwerk vir werkspleksekuriteit van VOO-tegnologie-onderwysers te skep en dan te bepaal hoe die moontlik gebrekkige implementering van veiligheidsregulasies bydra tot die afname in werkspleksekuriteit. ’n Kwalitatiewe, fenomenologiese studie is uitgevoer om dié navorsingsdoelwitte binne die konstruktivistiese navorsingsparadigma te bereik. VOO-tegnologie-onderwysers vanuit al vier distrikte in die Noordwes-provinsie is doelgerig gekies om aan semigestruktureerde onderhoude deel te neem. Hierdie artikel bespreek een opvallende tema wat uit die data gespruit het: Werkspleksekuriteit onder dié onderwysers word negatief beïnvloed omdat spesifieke sleutelrolspelers nie hulle professionele verantwoordelikhede nakom nie. Die grootste enkele faktor wat in hierdie studie uitgelig is, was die relatiewe afwesigheid van werkinspekteurs. Departementele amptenare wat nie die Riglyne vir Algemene Instandhouding van Onderwysfasiliteite (AI-riglyne) nakom nie, diensverskaffers wat nie aan die vereistes voldoen nie en sommige skoolbeheerliggame wat nie hulle regsplig nakom nie, is ook deur die navorsingsdeelnemers as bydraende faktore uitgewys. Op grond van die bevindings word aanbevelings gemaak, onder meer die Staat se nakoming van sy regsplig om veilige werksomgewings te verseker deur die daarstelling van ’n toegewyde inspektoraat vir VOO-tegnologiewerkswinkels. Werksomstandighede kan verbeter word deur effektiewe regulasies om beroepsbeserings en -siektes in VOO-tegnologiewerkswinkels te voorkom.
Trefwoorde: arbeidsverhoudinge; beroepsbeserings en -siektes; deliktuele aanspreeklikheid; fisiese infrastruktuur; hoërskoolwerkswinkels; onderwysersekuriteit; veiligheidsbeheermaatreëls; VOO-tegnologie-onderwysers; werkspleksekuriteit
Abstract
Failure to implement safety regulations: a workplace risk for FET technology teachers
The fundamental human rights of all South Africans, as entrenched in the Constitution of South Africa (1996), include freedom, human dignity, and equality. These fundamental rights also affect labour relations, as dealt with in section 23 of the Constitution. Over and above fair labour practices, the Constitution stipulates in section 24(a) that “everyone has the right to an environment that is not harmful to their health or well-being”. Literature shows that the level of employee well-being is directly connected to the fulfilment of their employer’s legal duties, including ensuring safe and healthy working conditions. Yet, despite the legal imperatives, some teachers still experience their workplaces as not conducive to their well-being.
The range of teacher workplaces in a particular high school can be extensive and can vary from normal classrooms to computer and science laboratories, art and music studios, gymnasiums, consumer study kitchens, sports fields, and technology workshops. The risks and hazards associated with each of these workplaces vary according to the specific activity or subject content requirements. This article limits its focus to the security of further education and training (hereafter FET) technology teachers. In technology workshops it is imperative that safety control measures be implemented effectively.
The purpose of safety control is to decrease or, ideally, eliminate a risk. Safety control in FET technology workshops is a legal duty that various stakeholders share. These stakeholders include the subject teacher, the head of the technology department (HOD) of the school, the school principal, the school management team, and authorities from different state departments. The research question this article deals with is how the most prominent stakeholders meet their respective legal duties to ensure teachers’ workplace security through the application of safety control measures. With this question leading the enquiry, the article firstly determined the legal and regulatory framework for safety measures, and the legal implications of non-compliance with these imperatives. Secondly, the level of success of the application of safety measures was determined, based on literature and a focused empirical enquiry, involving a number of educator participants closely involved in the practice of teaching in FET technology workshops.
The legal framework for workplace security is an extensive network that includes the Constitution, as mentioned, a number of relevant education-specific statutes, and a considerable array of regulations. The most notable common law principles are those of delictual liability, mostly related to the liability of the State as employer.
A literature search on the workplace security of teachers as well as technology education at secondary schools highlighted that in South Africa, research on technology education at high schools has been conducted to a lesser extent than internationally. Although the local researchers focused mainly on professional security and the teacher’s duty of care, none of them studied FET high school teachers’ workplace security. We therefore believe that this study could contribute to a deeper insight into the workplace security of FET technology high school teachers, resulting in an increased awareness of the responsibility of state departments, institutions and individuals to ensure such security.
This article reports on a qualitative, phenomenological study carried out to achieve the research objectives within the constructivist research paradigm. FET technology teachers (civil, mechanical, and electrical technology) from public high schools in the four districts of the North-West province formed the population. The schools under investigation are situated in both urban and rural areas and specialise in technical skills training. The study commenced after gaining permission from the relative authorities to conduct the empirical study. All ethical research requirements were adhered to. The purposive sampling method was employed to include those educators most knowledgeable about the topic under investigation and thus able to address the research question properly. On average six teachers per district were involved, but the exact number was in proportion to the size of the district. To understand the phenomenon under investigation fully, the researchers attempted to include schools from all four districts.
Open-ended questions for interviews were drafted to explore FET technology teachers’ perceptions of the application of safety control measures in technology facilities, and how it influenced the educators’ workplace security at their high schools. Schools were visited to conduct face-to-face, semi-structured interviews. Each interview was recorded, transcribed, and analysed. Each interview was coded separately, starting with a priori codes (pre-designed based on the interview questions) and identifying emerging codes from the raw data.
To ensure the reliability of the study, Lincoln and Guba’s (1985) reliability criteria model was used. Firstly, member checking was used to ensure credibility. Secondly, transferability as criterion was addressed by applying purposive sampling and providing a detailed description of the phenomenon, which enable readers to make decisions on how and whether findings can be transferred to their own contexts. The criterion of trustworthiness was met by including, inter alia, verbatim quotes from the participants in the analysis to corroborate the eventual findings. Confirmability as a fourth criterion was ensured by the researcher who acted as a research instrument by not allowing personal bias to compromise the study.
This article reports on one central theme from the wider study to ensure depth for the analysis. This led to a deeper understanding of how the most prominent stakeholders meet their respective legal duties to ensure teachers’ workplace security, through the application of safety control measures.
The research findings indicated that a number of distinct factors contributed to workplace insecurity amongst FET technology teachers, most notably that several key role players did not fulfil their professional responsibilities. In the case of movable infrastructure, this neglect had led to uninspected faulty machinery and non-compliance regarding certificates of compliance (COCs) of existing and newly acquired machinery. Furthermore, the implementation of health and safety regulations by tasked Department of Basic Education (DBE) officials to ensure safe workplaces was seriously lacking. Challenges regarding the supply of funding from school governing bodies and the DBE for maintenance of machinery and safeguarding of workplaces were also identified. Works inspectors refrained from scheduled inspections of machinery, immovable school infrastructure like classrooms constructed from asbestos-containing materials, and buildings damaged by earthquakes.
This article further highlighted that sufficient legal determinants exist to regulate the workplace security of FET technology teachers. However, the effective implementation of these legal determinants is lacking. The single biggest factor contributing to workplace insecurity in this study was undoubtedly the relative absence of relevant works inspectors and record-keeping as per regulations. Every sphere of workplace security is influenced by such absence, departmental officials’ non-adherence to the Guidelines for General Upkeep and Maintenance of Education Facilities, 2018 (GU&M Guidelines), non-compliant service providers, and some school governing bodies (SGBs) that do not fulfil their legal duties.
For workplaces to be safe and free of hazards, it is imperative that officials conduct continual risk assessments to implement effective solutions. In the light of inadequate inspections by works inspectors, the school management teams and SGBs are legally bound to play a leading role in ensuring that workplace security is a priority in their schools. These bodies also have to ensure that sufficient funding is available for maintenance of machinery, the purchase of specialised personal protective equipment, and that workplaces are safe through proper financial management of school funds. SGBs should acquire the services of professional service providers and an approved inspection authority (AIA) to ensure that all regulations in the Occupational Health and Safety Act 130 of 1993 (OHSA) are adhered to. This is especially important where claims are made and proof of adherence to OHSA regulations is required in cases of occupational injuries, diseases or other forms of harm to teachers or learners.
It is recommended that the DBE establishes a system specifically for technology teachers to be medically surveyed annually for diseases associated with their work environments as listed in the Compensation for Occupational Injuries and Diseases Act 130 of 1993 (COIDA). Such health assessments or medical surveillance processes would assist with the early detection of occupational diseases like hearing loss or lung diseases that may be caused by hazardous work environments in FET technology workshops. The system would also ensure that medical records of employees are recorded for potential claims for compensation under the COIDA.
Some teachers were uninformed about common-law principles relating to delictual liability. The ramifications attached to such ignorance and the role of school authorities to increase knowledge amongst teachers should be further investigated. Lack of workplace security due to hazardous workplace conditions and infrastructure, lack of support from SGBs, and uncommunicative subject advisory services, had a detrimental effect on the educational practices and morale of the teachers who participated in the study. There is an urgent need for key role players responsible for workplace security to be held accountable by education authorities in cases of non-compliance with legislation and regulations.
Due to schools being affected by the sudden and unforeseen outbreak of infections associated with the period during and after the COVID-19 pandemic, several appointments with schools had to be rescheduled, which caused some disruption in the data generation programme. Travel restrictions prevented adding a comparative international or even interprovincial component to the empirical research. The volume of data generated in the specific province in South Africa was, however, more than adequate to gain a deeper understanding of the phenomenon.
This study showed that future research could be conducted by involving more FET technology high schools in South Africa, also from other provinces, in order to gain a deeper and wider understanding of the phenomenon. From a psychological point of view, occupational stress of FET technology teachers in the South African context may be studied to identify and manage the specific factors that contribute to psychological insecurities of FET technology teachers. With regard to infrastructure, an international comparative study could be made of earthquake policies and school regulations in countries with high seismic activity, as well as countries with similar challenges regarding the use of asbestos or asbestos-containing materials in education facilities, potentially leading to diseases such as asbestosis amongst teachers.
Keywords: delictual liability; FET technology teachers; high school workshops; labour relations; occupational injuries and illnesses; physical infrastructure; safety controls; teacher security; workplace security
1. Konteks
Die fundamentele menseregte van alle Suid-Afrikaners word in die Grondwet van Suid-Afrika (1996) verskans. Dié regte sluit onder meer in vryheid, menswaardigheid en gelykheid. Volgens Grogan (2017:4) en Rossouw (2016:23) het hierdie fundamentele regte ’n direkte uitwerking op arbeidsverhoudinge. Arbeidsverhoudinge word spesifiek in artikel 23 van die Handves van Regte behandel, wat onder meer die reg op billike arbeidspraktyke (artikel 23(1)) uitlig. Daarbenewens bepaal die Grondwet in artikel 24(a) dat elkeen die reg het “op ’n omgewing wat nie skadelik vir hul gesondheid of welsyn is nie”. Rossouw (2016:77) is van mening dat die mate van werknemerwelstand direk verband hou met die nakoming van die werkgewer se wetlike pligte. Een van die hoofpligte van werkgewers is om te verseker dat werksomstandighede veilig en gesond is (Grogan 2017:62). Rossouw (2016:80) voeg by dat sommige onderwysers steeds hulle werksplekke ervaar as nie bevorderlik vir hulle welstand nie, ondanks die wetlike vereistes.
Die werksplekke van hoërskoolonderwysers is omvangryk en kan wissel van gewone klaskamers tot rekenaar- en wetenskaplaboratoriums, kuns- en musiekateljees, gimnasiums, verbruikerstudiekombuise, sportvelde en tegnologiewerkswinkels. Die risiko’s en gevare verbonde aan elk van hierdie werksplekke verskil volgens die spesifieke aktiwiteit- of vakinhoudvereistes soos uiteengesit in die Nasionale Kurrikulumverklaring (NKV) van die Departement van Basiese Onderwys (DBO) (2015). Hoewel leerderwelstand nou gekoppel is aan die vlak van veiligheid wat vir werkswinkels gestel word, is die fokus van dié artikel beperk tot die sekuriteit van tegnologie-onderwysers in die verdere onderwys-en-opleidingfase (VOO). In tegnologiewerkswinkels is dit noodsaaklik dat veiligheidsbeheermaatreëls, soos hier onder bespreek, effektief geïmplementeer word.
2. Fokus
VOO-tegnologie-onderwysers het ’n verskeidenheid werksomgewings vergeleke met ander onderwysers. Dit is egter nie net hulle werksomgewings wat verskil nie, maar ook die wetlike bepalings wat hulle bind (Oosthuizen 2022:01). Die werksplekke van plaaslike en internasionale VOO-tegnologie-onderwysers is reeds omvattend in navorsing as gevaarlik beskryf, soos ook duidelik blyk uit verskeie hofsake wat verband hou met beserings en ander vorme van skade. Sommige gevalle van beserings in oorsese skoolwerkswinkels is uitgelig in Stetson v Los Angeles Unified School District et al. SC103258 (2010) en Hudson v Lansingburgh Central School District 27 A.D.3d 1027 (2006). Hofsake in Suid-Afrika wat verband hou met onderwysers wat in hulle werksplekke beseer is, is byvoorbeeld dié van Jacobs v Chairman of the Governing Body of Rhodes High School and Others (7953/2004) [2010] ZAWCHC 213; 2011 (1) SA 160 (WCC) (4 November 2010) en Strauss v MEC for Education Western Cape Province (9684/03) [2006] ZAWCHC 41; 2007 (4) SA 127 (C) (8 September 2006). Een saak wat verband hou met beserings wat in ’n werkswinkel opgedoen is, is dié van Van der Merwe v Tom Naudé, 1995 (Saaknommer: 6801/94). Dié saak is egter aangehoor vir skade aan ’n leerder terwyl hy ’n VOO-onderwyser met instandhoudingswerk gedurende skoolure gehelp het. Die kwessie van skadevergoeding is buite die hof geskik, maar hierdie ooreenkoms is later deur die Hooggeregshof van Suid-Afrika as ’n skikkingsakte beveel (Kruger 2003:132). Daar is tans geen gerapporteerde hofsake in Suid-Afrika wat spesifiek gehandel het oor beserings of siektes wat deur VOO-tegnologie-onderwysers opgedoen is nie. Hierdie artikel fokus op laasgenoemde vraagstuk.
Behalwe beserings kan beroepsiektes uit gevaarlike werksplekomstandighede spruit en ’n verhoogde risiko inhou vir die welstand van VOO-tegnologie-onderwysers. Wetgewing vereis dat veiligheidsbeheermaatreëls geïmplementeer word om te verseker dat dié onderwysers se werksplekke veilig is. Hierdie maatreëls word getref as antwoord op risiko’s wat moontlik ongelukke of skade in die werksplek kan meebring. Die doel van veiligheidsbeheer is om risiko’s te verminder of, ideaal gesproke, uit te skakel. Veiligheidsbeheer in tegnologiewerkswinkels is ’n wetlike plig wat verskeie belanghebbendes deel. Hierdie belanghebbendes sluit in die vakonderwyser, die hoof van die tegnologiedepartement (hierna departementshoof) van die skool, die skoolhoof, die skoolbestuurspan, en owerhede van verskillende staatsdepartemente (Oosthuizen 2022:2).
In die lig van die bostaande fokus hierdie artikel op die volgende navorsingsvraag: Hoe kom die belangrikste belanghebbendes hulle onderskeie wetlike pligte na deur die toepassing van veiligheidsbeheermaatreëls om die werkspleksekuriteit van onderwysers te verseker? Met dié vraag wat die ondersoek rig, bepaal hierdie artikel eerstens die regs- en regulatoriese raamwerk vir veiligheidsmaatreëls asook die regsimplikasies van die nie-nakoming van dié bepalings. Tweedens word die mate van sukses van die toepassing van veiligheidsmaatreëls bepaal deur ’n literatuuroorsig en ’n gefokusde empiriese studie wat onderwyserdeelnemers betrek het wat nou betrokke was by onderrigpraktyk in VOO-tegnologiewerkswinkels.
Die eerste belanghebbende is die onderwyser wat vir die werksplek (die tegnologiewerkswinkel) verantwoordelik is. Die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993) bepaal dat werknemers die verantwoordelikheid het om redelike sorg te dra vir hulle eie gesondheid en veiligheid (artikel 14(a)). VOO-tegnologie-onderwysers het daarom die plig om hulle werkgewers te verwittig van bedreigings ten opsigte van hulle eie gesondheid en veiligheid verbonde aan die werk wat hulle verrig, hetsy hierdie bedreigings masjinerie of enige artikels of gevaarlike stowwe (bv. stof, toksiese dampe of chemiese middels soos verf, verdunners, brandstof) is (artikel 13(a)). Die tweede belanghebbende – die departementshoof, of andersins die gesondheids-en-veiligheidsbeampte – het die verantwoordelikheid om enige gevare aan die skool se gesondheids-en-veiligheidskomitee te vermeld. Die skoolhoof as derde belanghebbende is gewoonlik die voorsitter van hierdie komitee. Die veiligheidsverteenwoordiger van die skoolbestuurspan, as die vierde belanghebbende, dien ook op dié komitee. Die NKV van die DBO (2015:14) bepaal dat die skoolbestuurspan kennis moet neem van die uitwerking van VOO-tegnologiewerkswinkels op skoolbegrotings. Die skoolbestuurspan moet ook ’n plan gereed hê vir voorkomende en deurlopende instandhouding van masjinerie en voorsiening maak vir defekte aan toerusting. Verouderde toerusting moet ook uitfaseer en vervang word. Die gesondheids-en-veiligheidskomitee moet minstens een maal elke drie maande vergader (artikel 19(4)) en elke aanbeveling aanteken wat aan die werkgewer gemaak word (artikel 20(2)). Die betrokke departementele owerhede moet dan verwittig word van die bevindinge van die komitee.
Die reg op beskerming van die gesondheid en veiligheid van werknemers sowel as aanspreeklikheid van werkgewers teenoor hulle werknemers word in die Wet op Arbeidsverhoudinge (66 van 1995) vervat (Rossouw 2016:12). Benewens die gedeelde verantwoordelikheid om die beskerming van gesondheid en veiligheid in VOO-tegnologiewerkswinkels te verseker, kan onderwysers steeds bykomende uitdagings teëkom betreffende die versekering van hulle eie werkspleksekuriteit. Volgens Oosthuizen (2022:03) kan sodanige uitdagings bydra tot gebrekkige werkspleksekuriteit onder VOO-tegnologie-onderwysers en kan dit ook ’n aanduiding wees van onvoldoende implementering van departementele veiligheidsbeheermaatreëls.
’n Literatuuroorsig oor werkspleksekuriteit van onderwysers asook tegnologie-onderwys by hoërskole het getoon dat minder navorsing oor tegnologie-onderwys by hoërskole in Suid-Afrika gedoen is as internasionaal. Hoewel Els (1994), Jurgens (2018), Kruger (2003), Maeko (2014) en Oosthuizen (2011) navorsing gedoen het oor die sorgsame toesighoudingsplig van tegnologie-onderwysers in Suid-Afrika, kon geen navorsing oor werkspleksekuriteit van VOO-tegnologie-onderwysers ten tyde van dié studie gevind word nie. Navorsing oor die professionele sekuriteit van onderwysers in Suid-Afrika fokus op dosente in hoër onderwys (Bothma 2015), grondslagfase-onderwysers (Keating 2011), graad R-onderwysers (Rossouw 2014) en laer- en hoërskoolonderwysers (Bartlette 2013; Rutherford 2009). Dit is ook belangrik om te beklemtoon dat daar duidelike verskille is tussen werkspleksekuriteit en professionele sekuriteit, nieteenstaande sekere ooreenkomste tussen dié konsepte.
Alhoewel die meeste van die bogenoemde onderwysregnavorsing op professionele sekuriteit en die onderwyser se sorgsame toesighoudingsplig gefokus het, het geen studie ondersoek ingestel na werkspleksekuriteit van VOO-onderwysers nie. Weens die toename in moontlike risiko’s en gevare in VOO-tegnologiewerkswinkels (Oosthuizen 2011:1–5) is navorsing oor werkspleksekuriteit van onderwysers nodig – ’n leemte wat hierdie artikel probeer oorbrug.
3. Sleutelbegrippe
3.1 Werkspleksekuriteit en -veiligheid
Enersyds word sekuriteit gedefinieer as “a state of protection against physical, social, mental, financial, political, emotional, occupational and psychological circumstances” (Collins Cobuild essential English dictionary 2014:716). Andersyds kan die gevoel van ’n gebrek aan sekuriteit veroorsaak word deur mislukking, skade, foute, ongelukke, beserings of enige ander toestand wat as onaanvaarbaar of onbevredigend beskou word (Bartlette 2013:2). Daarom kan veiligheid en sekuriteit in alle skoolomgewings in twee sleutelkomponente gekategoriseer word, naamlik die fisieke en sielkundige komponent (Astor, Benbenishty en Estrada 2010:824; Oosthuizen 2005:14; Squelch 2002:149). Lessing en Dreyer (2007:120) beaam laasgenoemde en noem ook dat die tipes gevaar vir sekuriteit van een skool tot die volgende verskil.
Vir die doel van dié artikel is slegs fisiese komponente wat ’n uitwerking op werkspleksekuriteit het, ondersoek. Hierdie komponente behels twee brandpunte. Die eerste fokus is op die binnenshuise perseel en/of die vloerarea waar praktiese opleiding plaasvind. Hierdie werksareas is gewoonlik groot, oop ruimtes met aangewese looppaaie en word afgebaken waar masjinerie permanent gemonteer is. Verskeie werkstasies en -banke kan ook geplaas word volgens die praktiese behoeftes van die spesifieke VOO-tegnologiewerkswinkel (hetsy meganiese, elektriese of siviele tegnologie). Bykomende masjinerie soos oorhoofse lugventilasiestelsels, gasinstallasies en voertuighysers word ook as deel van dié fokus beskou. Die tweede fokus behels die fisiese gebou en/of struktuur waarin bogenoemde praktiese opleiding plaasvind. Hierdie strukture kan verskil in sowel ontwerp as materiale wat in hulle vervaardiging gebruik word. Die gebou sluit ook ander komponente in soos die dak, plafonne, binne- en buitemure, vensters, deure, trappe, relings, nooduitgange en buite-opleidingsareas aangrensend aan die gebou.
Die aard van en risiko’s verbonde aan hierdie twee brandpunte word vervolgens bespreek.
3.2 Binnenshuise risiko’s en gevare
In die geval van Suid-Afrikaanse hoërskole waar tegniese vakke in werkswinkels aangebied word, toon navorsing dat die bedreiging vir onderwysers se fisieke welstand groter is as by nie-tegniese skole weens die teenwoordigheid van moontlik gevaarlike masjinerie en werksomstandighede (Els 1994; Jurgens 2019; Kruger 2003; Oosthuizen 2011; Schulte, Stephenson, Okun, Palassis en Biddle 2005:404). Die masjinerie en gereedskap wat in tegnologiewerkswinkels gebruik word, is wyd in omvang en hou verskeie gevare in vir beide onderwysers en leerders wat dit gebruik (Oosthuizen 2022:05). Die meeste binnenshuise masjinerie wat in die verskillende tipes VOO-tegnologiewerkswinkels gebruik word, word deur artikel 2 van die Aangedrewe Masjinerie-regulasies (2015) gereguleer en is van toepassing op die ontwerp, vervaardiging, bedryf, herstel, wysiging, instandhouding, inspeksie en toetsing van aangedrewe masjinerie.
Internasionale navorsing oor tegnologie-onderwys bevestig bevindinge uit Suid-Afrikaanse navorsing dat skoolwerkswinkels potensieel gevaarlike ruimtes is (Frantz, Friedenberg, Gregson en Walter 1996:31–40; Gathercoal en Stern 1987; Hall en Marsh 2003; Love 2013:28; Summan, Bartlett, Davies en Koehoorn2020:457–463; Toglia 2009:17–21). Haynie (2008:94–98) is van mening dat skoolwerkswinkels en -laboratoriums in die VSA nie so veilig is soos voorheen nie. Hierdie verhoogde veiligheidsbedreiging word toegeskryf aan pogings om beroeps- of industriële omgewings in skoolwerkswinkels na te boots (Gregson 1996:29). Knight, Junkins, Lightfoot, Cazier en Olson (2000:2) voeg by dat beserings in die skoolomgewing in die VSA ’n ernstige gemeenskapsgesondheidsprobleem is.
Die Ontario School Boards Insurance Exchange (OSBIE) – ’n Kanadese versekeringsmaatskappy – beaam die bostaande stelling en verklaar dat die meeste aanspreeklikheidseise wat die maatskappy vanaf 1997 tot 2002 hanteer het dié van leerders in tegniese studies in skole was (tegniese studies sluit in motorwerktuigkunde, metaalwerk en houtwerk). Volgens hierdie versekeringsmaatskappy is tegniese werkswinkels as hoërisiko-omgewings geklassifiseer weens die herhaling van ongelukke (gereeldheid) en die gepaardgaande koste van die behandeling van beserings.
Nie net word die gereedskap en masjinerie wat in tegnologiewerkswinkels gebruik word as gevaarlik beskou nie, maar ook beroepsiektes wat kan spruit uit die gebruik daarvan oor ’n lang tydperk. Bylaag 3 van die Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes (130 van 1993), oftewel COIDA, lys ’n paar beroepsiektes wat VOO-tegnologie-onderwysers kan ervaar. Hierdie siektes sluit in longsiektes weens blootstelling aan fibrogeniese (asbes-) stof, organiese stof, verhardingsmiddels, epoksihars, soldeer- of sweisdampe en isosianate, allergiese of irriterende kontakdermatitis, asook toestande wat lei tot gehoorgestremdheid as gevolg van oormatige blootstelling aan geraas. Studies wat deur Summan e.a. (2020) in 17 Kanadese hoërskole oor tegnologie-onderwyswerkswinkels gedoen is, het getoon dat byna 60% van die onderwyserdeelnemers aan dié navorsing blootgestel was aan onaanvaarbare geraasvlakke tydens onderrig en werk in tegnologiewerkswinkels. Navorsing deur Behar, MacDonald, Lee, Cui, Kunov en Wong (2004) het getoon dat onderwysers in veral houtwerk- en metaalwerk-werkswinkels ’n hoë risiko loop om permanente gehoordrempelverskuiwing op te doen weens langtermynblootstelling aan hoë geraasvlakke. Afgesien van spesifieke masjinerie wat buitengewoon raserig is (bv. ’n hout- dikteskaaf), word hoë geraasvlakke ook voortgebring deur ontoereikende kamerontwerp en onvoldoende klankdigting van werkswinkels, asook agtergrondgeraas wat deur stofsuierstelsels, ventilasiestelsels en aangrensende vertrekke veroorsaak word (Summan e.a. 2020). In die algemene bevolking word blootstelling aan geraas geassosieer met verskeie fisiologiese en sielkundige gesondheidsuitkomste, soos prikkelbaarheid, hoofpyn, moegheid en slaapprobleme op die kort termyn; en geraas-geïnduseerde gehoorverlies, veranderings in hartklop, hoë bloeddruk, hartsiektes, spysverteringsteurnisse en maagsere op die lang termyn (Gitanjali en Ananth 2003; Miki, Kawamorita, Araga, Musha en Sudo 1998).
COIDA bied onderwysers, soos alle ander werknemers, gronde om vergoeding te eis vir ongelukke en beroepsiektes wat hulle in hulle werksplekke opgedoen het. Artikel 22(1) van dié wet bepaal dat ’n werknemer die reg het op vergoeding in die geval van gestremdheid of dood in die werksplek. Artikel 65(1)(a) bepaal verder dat ’n werknemer geregtig sal wees op vergoeding waarvoor die wet voorsiening maak indien daar bewys word dat sodanige werknemer ’n siekte opgedoen het wat in die eerste kolom van bylaag 3 genoem word en dat sodanige siekte gespruit het uit en gedurende die werknemer se diens. In die geval waar ’n werknemer kwalifiseer vir vergoeding vir ’n siekte, bepaal artikel 67(1) dat vergoeding waarna in artikel 65(1) verwys word, bereken sal word op grond van die verdienste van die werknemer. Die bedrag van vergoeding waarvoor ’n VOO-tegnologie-onderwyser kwalifiseer, word gevolglik beïnvloed deur faktore soos salarisskaal en die soort siekte. Bylaag 4 van dié wet sit kriteria vir vergoeding uiteen volgens die aard en graad van ongeskiktheid.
3.3 Die fisiese skoolgebou
’n Tragiese ongeluk wat in 2019 by Hoërskool Driehoek in Vanderbijlpark, Gauteng, plaasgevind het, het die gevare uitgelig wat gebrekkige skole-infrastruktuur vir leerders en onderwysers se fisieke veiligheid kan inhou. Vier leerders is dood en 20 ander is beseer toe ’n tussenloopvlak by dié skool ineengestort het. Alhoewel die ineengestorte loopvlak nie per se deel van ’n tegnologiewerkswinkel was nie, kan die fisiese struktuur waarin praktiese opleiding plaasvind ook as skoolinfrastruktuur beskou word en behoort dit deur dieselfde wetlike bepalings as al die ander fisiese strukture op die skoolperseel gereguleer te word (Oosthuizen 2022:07). Artikel 29(f) van die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993) bepaal duidelik die funksies van werkinspekteurs, wat die inspeksie van skoolgeboue insluit. Berigte van swak skoolinfrastruktuur en gevaarlike boumateriaal is ook duidelik in die gedrukte media, byvoorbeeld “70 schools in SA red-flagged for structural defects” (Engineering News 2019).
Dit is duidelik uit die bogenoemde geval dat swak infrastruktuur by skole nie net ’n bedreiging vir leerders kan inhou nie, maar ook vir onderwysers in hulle werksplek. Die voorkoming van strukturele gebreke is nou gekoppel aan effektiewe veiligheidsbeheer. Hierdie artikel het ten doel om die implementering van veiligheidsbeheermaatreëls in die werksplek van VOO-tegnologie-onderwysers te bespreek.
Aardbewings beskadig gereeld skoolgeboue regoor die wêreld of laat dit selfs ineenstort (Rodgers 2012:01). Strukturele skade wat deur seismiese aktiwiteit aan skole in Klerksdorp in 2005, Carletonville in 2008 en Orkney in 2014 aangerig is, het hierdie relatief nuwe gevaar in Suid-Afrikaanse skole onderstreep. Skoolgeboue is kwesbaar vir aardbewings vanweë hulle kenmerkende fisiese ontwerp en organisatoriese kenmerke (Rodgers 2012:6–8). Tegnologiewerkswinkels is selfs meer kwesbaar vir aardbewings weens hulle ontwerp (d.w.s. fisiese grootte en hoë dakke). Die ontwerpuitleg van groot oopvloerareas sonder interne lasdraende mure om die dak te ondersteun is ook ’n bydraende faktor tot die kwesbaarheid van werkswinkels tydens aardbewings (Rodgers 2012:9). Ingevolge die Wet op Nasionale Bouregulasies en Boustandaarde (103 van 1977) kan skoolgeboue en/of -werkswinkels in aardbewing-geneigde gebiede wat nie aardbewingbestand is nie as ’n fisiese bedreiging vir onderwysers en leerders beskou word.
Die gebruik van asbes as boumateriaal is in 2008 in Suid-Afrika verban. Talle tegnologiewerkswinkels is vanaf die vroeë 1900’s van voorafvervaardigde asbespanele in Suid-Afrika gebou, en baie is tans nog in gebruik. Die siektes wat verband hou met blootstelling aan asbes of asbesstof word gelys onder bylaag 3 van COIDA, wat verwys na onder meer asbestose, longkanker en ander vorme van longsiekte. In navorsing wat deur die Nasionale Instituut vir Beroepsgesondheid gedoen is (Phillips, Renton, Murray, Garton, Tylee en Rees 2007), is daar bevind dat asbesbevattende geboue ’n klein bedreiging vir okkupeerders se gesondheid inhou, maar die teendeel was waar in gevalle waar strukture wat van asbesbevattende materiaal gebou is, stukkend of vervalle was. Dit bevestig dat asbesinfrastruktuur met stukkende of vervalle panele – soos sommige VOO-tegnologiewerkswinkels wat tydens dié studie besoek is – ’n verhoogde risiko vir okkupeerders van die werksplek inhou (Oosthuizen 2020:91). Die DBO het in 2013 regulasies aanvaar wat bepaal dat alle skole wat uit asbes opgerig is teen 29 November 2016 vervang moes word. Die DBO het egter nie die sperdatum volgens sy eie regulasies gehaal nie.
4. Regsraamwerk vir werkspleksekuriteit
Dit is noodsaaklik dat veiligheidsbeheermaatreëls, soos deur wetgewing gereguleer, geïmplementeer word om die risiko’s te verminder wat ’n uitwerking het op die werkspleksekuriteit van VOO-tegnologie-onderwysers. Die kern hiervan is die verantwoordelike belanghebbendes se implementering van waardes en regte wat in die Grondwet van Suid-Afrika 1996, verskans is om te verseker dat VOO-tegnologiewerkswinkels veilig is.
4.1 Die Grondwet
Die regte en pligte van burgers word verskans in en beskerm deur die Handves van Regte (hoofstuk 2 van die Grondwet). Rakende die onderwyskonteks sê Oosthuizen (red.) (2020:17) dat die Staat nie net alle onderwysers se fundamentele regte, soos vervat in die Handves van Regte, moet eerbiedig nie, maar dit ook moet “bevorder en verwesenlik” (artikel 7(2) van die Grondwet). In die konteks van hierdie artikel is die basiese regte van VOO-tegnologie-onderwysers om veilige werksplekke te hê die gedeelde regsplig van alle staatsinstellings wat met onderwys getaak is. Dit sluit in die Departemente van Onderwys, Arbeid en Openbare Werke. Die saak van Equal Education and another v Minister of Basic Education and others 2018 (9) BCLR 1130 (ECB) het die grondwetlike plig van die DBO onderstreep om skole-infrastruktuur in stand te hou. Hierdie saak het die gebrek aan samewerking tussen en aanspreeklikheid van die staatsdepartemente wat verantwoordelik is vir die versekering van veilige werksplekke, beklemtoon. Thomas (2019) wys daarop dat “provincial education departments hurriedly blame other government departments and entities for failing to provide school infrastructure, but the court judgment declared this escape clause to be inconsistent with the Constitution and the South African Schools Act and thus ‘unlawful’ and ‘invalid’”. Die bogenoemde staatsdepartemente wat nie hulle regsplig nakom nie dra gevolglik by tot onveilige werksplekke vir tegnologie-onderwysers.
4.1.1 Die reg op billike arbeidspraktyke
Almal het die reg op billike arbeidspraktyke. Currie en De Waal (2013:473) noem dat die verskansing van spesifiek arbeidsregte in die Handves van Regte uniek is aan die Suid-Afrikaanse Grondwet. Daar kan redelikerwys aanvaar word dat dit as onbillike arbeidspraktyk beskou kan word om van onderwysers te verwag om in ’n gevaarlike, onseker omgewing te werk. Artikel 23 van die Handves van Regte tesame met die bepalings van die Wet op Gelyke Indiensneming (55 van 1998) kan ’n sterk argument uitmaak vir onbillike arbeidspraktyke. In die konteks van hierdie artikel kan enige belanghebbende se nie-nakoming van die regmatige verwagting van VOO-tegnologie-onderwysers om nie in ’n gevaarlike omgewing of met foutiewe masjinerie te werk nie op onbillike arbeidspraktyke neerkom.
4.1.2 Die reg op ’n veilige en gesonde omgewing
Elkeen het die reg om in ’n omgewing te werk wat nie skadelik is vir hulle gesondheid of welstand nie en dat sodanige omgewing deur wetgewende en ander maatreëls beskerm sal word. Die bepaling aangaande ’n veilige en gesonde omgewing beklemtoon twee belangrike aspekte van onderwysers se werksplekke: die omgewing waarbinne werk plaasvind, en hulle gesondheid of welstand.
Artikel 24 van die Grondwet bepaal dat die Staat “redelike wetgewende en ander maatreëls” moet tref om ’n veilige en gesonde omgewing te verseker. In die Konstitusionele Hof-saak van Government of the Republic of South Africa v Grootboom (CCT11/00) [2000] ZACC 19; 2001 (1) SA 46; 2000 (11) BCLR 1169 het Regter Yacoob gemeld dat alhoewel die Staat verplig is om artikel 24 na te kom, die blote teenwoordigheid van wetgewende maatreëls waarskynlik nie grondwetlike nakoming (“constitutional compliance”) sal bewerkstellig nie. Hy het verder gesê “the State is obligated to act to achieve the intended result, by supporting legislative measures through appropriate, well directed and implemented programs”. Die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993) sowel as artikels 29 en 2(4)(j) van die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur (107 van 1998) beskerm werknemers teen skade in die werksomgewing. Ingevolge artikel 29 is werknemers vrygestel van negatiewe gevolge as hulle weier om werk te verrig wat skadelik is vir hulle gesondheid. Artikel 2(4)(j) bepaal verder dat werknemers ingelig moet word oor gevare in die werksplek en die reg moet hê om werk te weier indien hierdie gevare skadelik is vir hulle lewens of hulle werksomgewing. In die geval van VOO-tegnologiewerksplekke kan hierdie gevare onaanvaarbare vlakke van stof, dampe, geraas, onveilige toerusting en gebrekkige skole-infrastruktuur insluit. Behalwe beserings kan hierdie gevare ook daartoe bydra dat werknemers beroepsiektes opdoen soos uiteengesit in bylaag 3 van COIDA. Verdere moontlike gesondheidsgevare wat voortspruit uit toestande buite werkswinkels kan strukture insluit wat gebou is van onveilige boumateriaal soos asbes of dié wat geag word as onveilig volgens die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993).
Versuim om die bogenoemde wetgewing te implementeer het nie net ’n uitwerking op die fisiese omgewing van tegnologie-onderwysers nie, maar ook op hulle gesondheid en sielkundige welstand (Oosthuizen 2020:35).
4.1.3 Billike administratiewe optrede
Die onderliggende basiese waardes en beginsels wat openbare administrasie in Suid-Afrika beheer, behels onder meer aanspreeklikheid, eerlikheid en openheid (Currie en De Waal 2013:17). Administratiewe prosesse, stelsels en praktyke is ’n integrale deel van die samelewing en werksplekke. Die beginsel van aanspreeklikheid is veral noodsaaklik in sake rakende nasionale en provinsiale begrotingsprosesse. Die gebrek aan billike administratiewe optrede en aanspreeklikheid is onlangs tydens ’n portefeuljekomiteevergadering van die Noordwes-DBO uitgelig. Cilliers (2020) berig dat R225 miljoen wat vir skole-infrastruktuurprojekte geoormerk was aan die Nasionale Tesourie terugbetaal moes word omdat dit nie benut is nie. Weens die onbekwaamheid binne die Noordwes-DBO is hierdie fondse nie bestee om in die behoefte aan nuwe skole, asook regstelling van substandaard-sanitasie en vervalle skoolgeboue in die provinsie te voorsien nie (Cilliers 2020). Billike administratiewe optrede behels deursigtigheid, verantwoordelikheid en effektiewe finansiële bestuur in alle kringe van beheer om te verseker dat werksplekke in stand gehou word en veilig is teen gevare. Sowel die onvoldoende voorsiening van befondsing uit nasionale en provinsiale begrotings as die onbehoorlike besteding van fondse kan tot onveilige werksplekke lei (Oosthuizen 2022:37). Die minister moet portefeuljekomitees aanspreeklik hou vir nie-nakoming in hierdie opsig.
4.2 Onderwyswetgewing
Volgens Roos, Oosthuizen, Smit en Rossouw (2020:59) behels onderwyswetgewing die wetlike vereistes wat die regte en verpligtinge bepaal van verskeie partye wat by onderwys betrokke is. Hierdie partye sluit in belanghebbendes soos die regering, onderwysers, bestuurders, leerders, ouers, die gemeenskap, kerke en die sakesektor.
Die Suid-Afrikaanse Skolewet, soos in sy lang titel bepaal, is gepromulgeer om voorsiening te maak vir ’n eenvormige stelsel vir die organisering, bestuur en befondsing van skole. Die toepaslike bepalings in die Skolewet wat veiligheidsbeheermaatreëls in VOO-tegnologiewerksplekke raak, is soos volg:
• Norme en standaarde vir basiese infrastruktuur en kapasiteit in openbare skole
Artikel 5A van die Skolewet skryf die basiese beginsels van die minimum norme en standaarde voor vir basiese infrastruktuur en kapasiteit in openbare skole. Die Skolewet moet saamgelees word met die regulasies betreffende Minimum Eenvormige Norme en Standaarde vir die Infrastruktuur van Openbare Skole (2013), waarin regulasie 4(3) spesifiek verwys na boumateriaal (d.w.s. asbes) wat gebruik word om skole-infrastruktuur te bou.
• Funksies en verantwoordelikheid van skoolbeheerliggame
Artikel 5(5) van die Skolewet bepaal dat ’n beheerliggaam verantwoordelik is vir die bepaling van die veiligheidsbeleid. Artikel 16(2) bepaal verder ’n beheerliggaam “staan in ’n vertrouensposisie teenoor die skool”, en volgens artikel 20(1)(a) moet die beheerliggaam “die beste belange van die skool bevorder en poog om die ontwikkeling daarvan te verseker deur die voorsiening van onderwys van gehalte aan alle leerders in die skool”. Meer spesifiek met betrekking tot die onderwerp van veiligheid bepaal artikel 20(1)(g) dat beheerliggame “die skool se eiendom, asook die geboue en gronde deur die skool beset … administreer en beheer”, wat by implikasie VOO-tegnologiewerkswinkels insluit. Sodanige bedrywighede kan instandhouding, klein of groot herstelwerk en vervanging van skole-infrastruktuur behels.
Volgens Makoelle en Burmistrova (2020:6) kry die beheerliggaam volle beheer oor skoolfinansies ingevolge artikels 34 en 43 van die Skolewet. Artikel 21 van die wet maak ook voorsiening daarvoor dat die beheerliggaam aansoek kan doen vir bykomende funksies, soos die verbetering en instandhouding van skole-infrastruktuur, die bepaling van die buitemuurse kurrikulum, die aankoop van opvoedkundige materiaal of toerusting, en die betaling van dienste wat aan die skool gelewer word. Regulasie 2.4.4 van die Tegnologie-KABV (DBO 2014:14) bepaal verder dat beheerliggame volhoubare ondersteuning aan tegnologiewerkswinkels moet verskaf en kennis moet neem van die uitwerking wat die tegnologiewerkswinkel op die skoolbegroting het. Nie net die onderhoud en instandhouding van werkswinkelmasjinerie is duur nie, maar ook die materiaal en vervangingsonderdele wat benodig word om veilige werking te verseker en om te voldoen aan die regulasies van die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993). Indien die beheerliggaam nie voldoende fondse oormerk vir instandhouding of vervanging van masjinerie nie, kan dit tot gevaarlike masjinerie en uiteindelik onveilige werksplekke lei. Die beheerliggaam speel dus ’n belangrike rol in die versekering en handhawing van werksplekveiligheid in tegnologiewerkswinkels.
• Staatsverantwoordelikheid ten opsigte van befondsing
Aspekte wat verband hou met die verantwoordelikheid van die Staat om openbare skole te befonds, word in artikel 34 van die Skolewet bepaal. Artikel 34(1) dui duidelik aan dat die Staat (d.w.s. die DBO) daarvoor verantwoordelik is om skole uit openbare inkomste (belasting) te finansier. Volgens regulasie 16.4.6 van die Riglyne vir Algemene Instandhouding van Onderwysfasiliteite (AI-riglyne) maak die Nasionale Tesourie begrotingstoewysings vir algemene instandhouding aan die nasionale DBO. Provinsiale DBO’s is verantwoordelik vir die bestuur van dié begrotingstoewysings asook die verskaffing van opvoedkundige fasiliteite en hulpbronne vir kapitaalverbeteringswerk.
• Deliktuele aanspreeklikheid van die Staat
Die Staat is nie net verantwoordelik vir voldoende befondsing vir behoorlike instandhouding van toerusting en infrastruktuur nie, maar kan ook deliktueel aanspreeklik gehou word vir skade of verlies. Artikel 60 van die Skolewet bepaal soos volg:
… die Staat [is] aanspreeklik vir enige deliktuele of kontraktuele skade of verlies wat veroorsaak word as gevolg van enige daad of versuim in verband met enige skoolaktiwiteit wat deur ’n openbare skool bedryf word en waarvoor sodanige openbare skool aanspreeklik sou gewees het by gebrek aan die bepalings van hierdie artikel.
Gevolglik, indien enige besering, siekte of ander tipe skade sou voorkom weens foutiewe masjinerie, defekte aan infrastruktuur of onvoldoende instandhouding in ’n tegnologiewerkswinkel, kan die Staat aanspreeklik gehou word. ’n Deliktuele eis word beoordeel op grond van die gemeenregtelike beginsels wat met die Suid-Afrikaanse deliktereg verband hou. ’n Eiser sal eers die onregmatigheid van so ’n handeling of versuim deur die Staat moet bewys, wat gegrond sal wees op ’n wetlike bepaling wat moontlik misken is. Verder sal die eiser ’n kousale verband tussen die handeling en die skade moet bewys. Laastens sal nalatigheid bewys moet word, wat ’n beslissing sal behels oor of die siekte of besering deur ’n redelike persoon voorsienbaar en voorkombaar was.
4.3 Regulasies
Om die risiko’s verbonde aan VOO-tegnologiewerkswinkels te bestuur, is dit noodsaaklik dat wetlike maatreëls toegepas word om die fisieke sekuriteit van tegnologie-onderwysers in hulle werksplekke te beskerm. Die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993) en die regulasies wat daarop betrekking het, is uiters belangrik in die skep en instandhouding van ’n veilige werksplek vir dié onderwysers. Figuur 1 hier onder illustreer die tersaaklikheid van elke toepaslike regulasie betreffende werksplekveiligheid sowel as infrastruktuur en beroepsgesondheid en -veiligheid.
Figuur 1: Regulatoriese raamwerk
Klik op die figuur vir ’n groter weergawe.
Die hoofdoel van die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993), soos uiteengesit in sy lang titel, is “[o]m voorsiening te maak vir die gesondheid en veiligheid van persone by die werk en vir die gesondheid en veiligheid van persone in verband met die gebruik van bedryfstoerusting en masjinerie …”. Dié wet fokus spesifiek op die pligte en verantwoordelikhede van werkgewers, werknemers en ander persone in die werksplek. Artikel 8(1) van die wet bepaal soos volg: “Elke werkgewer moet, vir sover dit redelikerwys uitvoerbaar is, ’n werkomgewing wat veilig en sonder risiko vir die gesondheid van sy werknemers is, tot stand bring en onderhou”. Verder beskryf artikel 29(1)(a–i) die werksaamhede van veiligheidsinspekteurs van die Departement van Openbare Werke en artikel 30(1) wei uit oor hulle spesiale bevoegdhede wanneer hulle hul werksaamhede ingevolge hierdie wet verrig.
Kruger (2003:15) beklemtoon dat die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid nie hoofsaaklik voorsiening maak vir skoolpersele wat uitsluitlik vir onderrigdoeleindes gebruik word nie. Volgens Roos e.a. (2020:20) is dié wet ook van toepassing op VOO-tegnologiewerkswinkels. Hoewel dié wet spesifiek verwys na gesondheid en veiligheid in verband met die gebruik van aangedrewe masjinerie, gevaarlike stowwe, elektriese installasies, en omgewings- en algemene veiligheidsregulasies, is Roos e.a. (2020:82) van mening dat dit ook van toepassing is op alle skole-infrastruktuur soos geboue, trappe en bergingsgeriewe.
Die riglyne wat roerende en onroerende infrastruktuur in VOO-tegnologiewerkswinkels reguleer, word volgende bespreek.
4.3.1 Roerende infrastruktuur (masjinerie)
Roerende infrastruktuur word gereguleer deur wetgewing met betrekking tot alle aspekte rondom werkswinkeltoerusting en -masjinerie wat nie permanent in VOO-tegnologiewerkswinkels gemonteer is nie.
4.3.1.1 Aangedrewe Masjinerie-regulasies, 2015
Ingevolge regulasie 2 sal dié regulasies van toepassing wees op die ontwerp, vervaardiging, bedryf, herstel, wysiging, instandhouding, inspeksie en toetsing van aangedrewe masjinerie. Die regulasie noem voorsorgmaatreëls rakende, onder meer, aangedrewe masjinerie wat algemeen in alle siviele-, meganiese- en elektriesetegnologiewerkswinkels gebruik word. Die gevolge van nie-nakoming van dié regulasie het ’n direkte impak op werksplekveiligheid aangesien die gebruik, instandhouding en inspeksie van masjinerie noodsaaklik is vir praktiese vaardigheidsopleiding in tegnologiewerksplekke. Beheer oor gevaarlike of moontlik gevaarlike voorwerpe (soos werkswinkelmasjinerie) behels dat ’n regsplig by die persoon in beheer (onderwyser) berus om te verhoed dat andere (leerders) in sulke toestande benadeel word (Neethling en Potgieter 2015:65). Nie-nakoming van hierdie regsplig kan onregmatigheid in die deliktereg bewys sou ’n eis vir skadevergoeding ingestel word teen die Staat of die skool in die geval van besering of siekte wat leerders of onderwysers opgedoen het. Tegnologie-onderwysers moet daarom verseker dat masjinerie in hulle werkswinkels gereeld bedryf, herstel, onderhou en geïnspekteer word, en dit moet op rekord wees vir inspeksiedoeleindes. Hierdie onderwysers moet enige tekortkominge na behore by hulle departementshoof, veiligheidskomitee en beheerliggaam aanmeld. In die geval waar inspeksies, nieteenstaande kennisgewings, nie gereeld deur die Departement van Openbare Werke uitgevoer word nie, soos deur die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993) voorgeskryf word, moet onderwysers voorstel dat van die dienste van onafhanklike inspekteurs gebruik gemaak word om wetlike nakoming te verseker (Oosthuizen 2022:142). Dit plaas ongelukkig bykomende finansiële druk op skole om dienste van ’n professionele diensverskaffer te bekom wat uiteindelik volgens regulasies die regsplig van die DBO is.
4.3.1.2 Elektriese Installasie-regulasies, 2009
Regulasie 2(1) van die Elektriese Installasie-regulasies (2009) bepaal dat hierdie regulasies van toepassing is op alle gebruikers van elektriese installasies en goedgekeurde inspeksie-owerhede, verskaffers en elektriese kontrakteurs. Afdeling 2.4.3 van die KABV (DBO 2014:13) ag die beskikbaarheid van driefasige vierdraad-elektrisiteitstoevoer noodsaaklik in tegnologiewerkswinkels en bepaal dat alle draagbare masjinerie en masjinerie wat permanent gemonteer is, moet voldoen aan die vereistes wat in hierdie regulasie uiteengesit word. Hierdie regulasie is van besondere belang vir alle belanghebbendes wat verantwoordelik is vir die installering, inspeksie en sertifisering van alle nuwe masjinerie wat aan VOO-tegnologiewerkswinkels verskaf word, soos uiteengesit in die Riglyne vir Algemene Instandhouding van Onderwysfasiliteite (2018) (hierna AI-riglyne). Ingevolge regulasie 2.6.2, onderworpe aan die bepalings van subregulasie (3), moet elke gebruiker of verhuurder van ’n elektriese installasie, na gelang van die geval, op versoek die nakomingsertifikaat vir die elektriese installasie voorsien aan ’n inspekteur, ’n verskaffer of, onderworpe aan regulasie 4(1), ’n goedgekeurde inspeksie-owerheid vir elektriese installasies. Regulasie 2.10.2(2) bepaal verder dat geregistreerde persone op versoek hulle registrasiesertifikaat toon aan ’n inspekteur, ’n goedgekeurde inspeksie-owerheid vir elektriese installasies, ’n verskaffer of enige persoon aan wie hulle van voorneme is om ’n nakomingsertifikaat uit te reik. Skole is dus daarvoor verantwoordelik om te verseker dat alle elektriese installasies ’n nakomingsertifikaat het en moet dit op versoek kan toon. Verder mag geen nuwe masjinerie gebruik word sonder dat dit deur ’n goedgekeurde inspeksie-owerheid of werkinspekteur geïnspekteer en gesertifiseer is nie. Indien inspeksies nie uitgevoer word nie, mag nuwe masjinerie wat teen hoë koste bekom is weens nie-nakoming nie gebruik word nie.
4.3.1.3 Omgewingsregulasies vir Werkplekke, 1987
Die minimum vereistes van toepassing op beligting, ventilasie en geraas in VOO-tegnologiewerkswinkels word in hierdie regulasies uiteengesit. Hierdie regulasies moet saamgelees word met die regulasies rakende die Minimum Eenvormige Norme en Standaarde vir die Openbare Skole-infrastruktuur (2013). Onvoldoende ventilasie en hoë geraasvlakke dra by tot siektes soos beroepsasma en gehoorgestremdheid soos uiteengesit in bylaag 3 van COIDA. Dit is dus noodsaaklik dat die Omgewingsregulasies vir Werkplekke (1987) streng toegepas word om nie net hierdie siektes te voorkom nie, maar ook om die onveilige toestande waaruit hulle voortspruit te identifiseer.
Die volgende subafdeling bespreek die regulering van onroerende infrastruktuur – hoofsaaklik die geboue wat tegnologiewerkswinkels huisves.
4.3.2 Onroerende infrastruktuur (geboue)
Onroerende bates word gereguleer deur wetgewing met betrekking tot fisiese infrastruktuur (geboue) en verwante installasies. Die regulasies met betrekking tot die Minimum Eenvormige Norme en Standaarde vir die Openbare Skole-infrastruktuur (2013) is in dié geval van toepassing. Artikel 5A(2)(a–c) behandel skole-infrastruktuur, met spesifieke verwysing na tegnologielaboratoriums sowel as kapasiteit in skole en die voorsiening van toerusting en apparaat vir tegnologie. Artikel 14(5) bepaal dat laboratoriums in goeie werkende toestand gehou moet word. Boumateriaal wat in die konstruksie van skole-infrastruktuur gebruik word, word ook in regulasie 4(3) genoem, wat bepaal dat alle skole wat geheel en al uit asbes, metaal en hout gebou is, geprioritiseer moet word. Skole en hulle onderskeie skoolbestuurspanne, sowel as rolspelers in die DBO wat vir die bestuur van infrastruktuur verantwoordelik is, moet gesamentlik verseker dat dié norme en standaarde gehandhaaf word deur die bogenoemde regulasies tesame met die AI-riglyne te volg. Regulasie 13 fokus spesifiek op die bestuur en instandhouding van asbesstrukture sowel as risiko-assessering van moontlike blootstelling aan asbes (afd. 13.2.1). Om te verseker dat infrastruktuur veilig is, is dit van kardinale belang dat skole risiko-assesserings doen in werksplekke wat uit asbesbevattende materiaal gebou is. In gevalle waar die beroepsblootstellingslimiet oorskry is, is die bepalings van artikel 4 van die Asbesregulasies van toepassing. Die werkspleksekuriteit van VOO-tegnologie-onderwysers word direk geraak deur die toepassing van dié norme en standaarde en nie-nakoming deur die Departement maak dit aanspreeklik ingevolge die gemenereg.
4.3.3 Regulasies van toepassing op roerende en onroerende infrastruktuur
Wetgewing wat betrekking het op beide roerende en onroerende infrastruktuur wat bydra tot werkspleksekuriteit in VOO-tegnologiewerkswinkels sluit die AI-riglyne in. Hierdie riglyne is ingevolge die Skolewet uitgereik en het volgens regulasie 5 ten doel om die basiese onderwyssektor, belanghebbendes en diensverskaffers te rig oor die prosedures en voorskrifte vir die omsien na en instandhouding van basiese onderwysfasiliteite (AI-riglyne 2018). Hierdie riglyne fokus nie net op die geïntegreerde benadering tot onderhoud en instandhouding van roerende en onroerende infrastruktuur in VOO-tegnologiewerkswinkels nie, maar ook op die rolle en verantwoordelikhede van verskeie rolspelers wat op elke vlak van die basiese onderwyssektor betrokke is. Hierdie rolspelers sluit in die onderwyser, skool, werkinspekteurs en betrokke departementele amptenare binne die Infrastruktuur-eenheid van die DBO.
Die beoogde uitkomste van die AI-riglyne, soos uiteengesit in regulasie 3.2(d), is om te verseker dat onderrig-, leer- en ondersteuningsfunksies binne ’n veilige, higiëniese en bevorderlike omgewing plaasvind. ’n Hoofdoel, ingevolge regulasie 7(v), is om te verseker dat toepaslike wetgewing soos die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid, die Wet op Nasionale Bouregulasies en toepaslike munisipale verordeninge en ordonnansies nagekom word.
Die doeltreffende toepassing van die AI-riglyne in VOO-tegnologiewerkswinkels is van kardinale belang vir werkspleksekuriteit. Soos met die ander statute en regulasies, moet alle belanghebbendes ook behoorlike kennis en begrip van dié riglyne hê, aangesien hulle verantwoordelik gehou kan word vir nie-nakoming in gevalle waar beserings of siektes voorkom. Die riglyne reguleer die proses van onderhoud en instandhouding van roerende en onroerende infrastruktuur. Dit noem ook duidelik elke sleutelrolspeler se funksie, pligte en regulatoriese maatreëls wat getref moet word om veiliger VOO-tegnologiewerksplekke te verseker.
5. Navorsingsbenadering
Hierdie artikel is gebaseer op ’n kwalitatiewe navorsingstudie waarin ’n fenomenologiese konstruktivistiese benadering gevolg is (Oosthuizen 2022:113). Die hoofnavorsingsvraag het gehandel oor hoe die mees prominente belanghebbendes hulle regsplig nakom deur die toepassing van veiligheidsbeheermaatreëls om onderwysers se werkspleksekuriteit te verseker. Die studiepopulasie het bestaan uit VOO-tegnologie-onderwysers (siviele, meganiese en elektriese tegnologie) van alle openbare hoërskole in die vier distrikte van die Noordwes-provinsie (NW). Die skole wat ondersoek is, was in beide stedelike en landelike gebiede geleë en het in tegniese vaardigheidsopleiding gespesialiseer. Die aantal openbare VOO-tegnologiehoërskole en deelnemers aan hierdie skole is volgens provinsiale distrikte hieronder getabelleer (Tabel 1).
Tabel 1: Aantal skole en deelnemers
Provinsiale distrikte | Aantal VOO-tegnologieskole | Aantal deelnemers | |
Bojanala Platinum | 9 | 5 | |
Dr Kenneth Kaunda | 9 | 13 | |
Dr Ruth Segomotsi Mompati | 6 | 3 | |
Ngaka Modiri Molema | 7 | 3 | |
TOTAAL | 31 | 24 |
(Noordwes-DBO 2019)
Die studie het begin ná die toestemming van die betrokke owerhede verkry is om die empiriese studie uit te voer en alle etiese navorsingsvereistes nagekom is. Die doelgerigte steekproefmetode is gebruik om die betrokke studiebevolking te kies. Die onafhanklike werwingsagent vir die studie het die betrokke skoolhoofde genader en daarna het hy die onderwysers uitgenooi om deel te neem, en hulle toestemming verkry. Deelnemers moes kennis rakende die navorsingsonderwerp hê en moes die navorsingsvrae kon beantwoord. ’n Gemiddeld van ses onderwysers per distrik het betrokke geraak, maar die presiese aantal deelnemers was in verhouding tot die grootte van die distrik. ’n Poging is aangewend om skole van al vier distrikte in te sluit om verteenwoordigend te wees van NW in sy geheel (Oosthuizen 2022:113). In skole waar meer as twee tegnologie-onderwysers in diens was, is voorkeur gegee aan diegene met meer onderwyservaring wat ’n dieper en breër begrip gehad het van die verskynsel wat ondersoek is.
Persoonlike semigestruktureerde onderhoude met oopeindvrae is gevoer om ondersoek in te stel na die onderwysers se persepsies van die toepassing van veiligheidsbeheermaatreëls in VOO-tegnologiewerkswinkels en hoe dit hulle werkspleksekuriteit beïnvloed het. Skole in al vier distrikte van NW is besoek om die onderhoude te voer (Oosthuizen 2022:114). Onderhoude met deelnemers van sommige skole is telefonies gevoer as ’n persoonlike ontmoeting nie moontlik was nie. Volgens McMillan en Schumacher (2014:359) word besprekingsonderwerpe vooraf gekies, maar die frasering en volgorde van die vrae gedurende die onderhoude word deur die navorser bepaal (d.w.s. ’n semigestruktureerde benadering).
Elke deelnemer het deur die bemiddeling van die werwingsagent ’n ingeligtetoestemmingsvorm onderteken. Die plek en tyd van die onderhoude is bepaal deur die beskikbaarheid en voorkeur van die deelnemers. Die onderhoude het begin met algemene biografiese en demografiese vrae, waarna sleutelvrae gevra is, wat soms deurtastende ondersoek vereis het, afhangend van die deelnemers se antwoorde. Die gemiddelde tydsduur van elke onderhoud was tussen 45 en 60 minute. ’n Klankopname van elke onderhoud is gemaak mits die deelnemers se toestemming daarvoor verkry is.
Volgens Leedy en Ormrod (2019:139) moet navorsers bedag wees op hulle vooropgestelde idees en moontlike vooroordele wat die interpretasie en uiteindelik die uitkomste van hulle studie beïnvloed – ’n beginsel wat deurgaans in dié studie gedurende die datagenererings- en analiseproses toegepas is.
Soos vroeër aangedui, is hierdie artikel op een hooftema – veiligheidsbeheer – gefokus om ’n diepgaande analise te verskaf. Trouens, die proses van analise en strukturering het gelei tot ’n dieper begrip van hoe die mees prominente belanghebbendes hulle regsplig nakom deur die toepassing van veiligheidsbeheermaatreëls om onderwysers se werkspleksekuriteit te verseker (Oosthuizen 2022:121).
6. Analise en bevindings
Volgens Creswell (2014:237) het kwalitatiewe data-analise ten doel “to describe how participants experience a specific phenomenon by examining their understanding, perceptions, knowledge, attitudes, values, feelings and subjective experiences in order to estimate their grounding of the phenomenon”. Verder verduidelik kwalitatiewe analise die gedeelde omstandighede van die deelnemers, identifiseer moontlike vergelykings of verskille, en ontwikkel moontlik ’n teorie van die verskynsel wat bestudeer word (Fick 2018:419).
Elke onderhoud is met behulp van Quirkos® data-analise-sagteware getranskribeer. Die oudiolêers van die onderhoude is in narratiewe vorm getranskribeer. Die getranskribeerde en lid-gekontroleerde onderhoude is in ’n elektroniese lêergids ingevoer om die datalêers te organiseer en te berg. Die sagteware het dit moontlik gemaak om die teks sistematies te ontleed, inligting te kodeer en te kategoriseer, belangrike datasegmente te sorteer en op te spoor, en beskrywings en temas te bou. Die ontleding het deurlopend tydens die bestuursproses van die data plaasgevind.
Elke onderhoud is afsonderlik gekodeer, eerstens aan die hand van a priori-kodes (vooraf bepaal op grond van die onderhoudvrae) en die identifisering van opkomende kodes uit die rou data. Nadat al die onderhoude gekodeer is, is ’n lys van a priori-kodes en opkomende kodes in ’n meer hanteerbare aantal subkategorieë saamgevat. In die volgende stap is die subkategorieë in kategorieë gegroepeer waaruit temas ontwikkel is. Die finale temas is in verband gebring met die navorsingsvrae en dit het die pilare van die bestudering van die verskynsel, werkspleksekuriteit, gevorm. Die kodes-tot-teorie-model vir kwalitatiewe ondersoek wat deur Saldaña (2016:14) ontwikkel is, is toegepas.
Soos in die AI-riglyne genoem word, is verskeie rolspelers in skool- en departementele entiteite wat met onderhoud en instandhouding getaak is, daarvoor verantwoordelik om te verseker dat onroerende infrastruktuur en die werksplekke van tegnologie-onderwysers veilig is. Die implementering van veiligheidsbeheermaatreëls is noodsaaklik om te verseker dat die regte prosedures en finansiële bestuursriglyne gevolg word. Die pligte en verantwoordelikhede van elke rolspeler moet duidelik omskryf word en gevalle van aanspreeklikheid weens nie-nakoming moet vasgestel word (Oosthuizen 2022:161).
Hierdie hooftema van veiligheidsbeheer bestaan uit twee kategorieë: skoolgebaseerde veiligheidsbeheermaatreëls, en departementele veiligheidsbeheermaatreëls om werkspleksekuriteit te verseker. Die kategorieë en subkategorieë onder hierdie hooftema word in figuur 2 uiteengesit.
Figuur 2: Skoolgebaseerde beheermaatreëls om werkspleksekuriteit te verseker
Klik op die figuur vir ’n groter weergawe.
6.1 Kategorie 1: Skoolgebaseerde veiligheidsbeheermaatreëls
Om aan die vereistes van veiligheidsbeheer in skole te voldoen, moet die skoolhoof saam met die beheerliggaam personeel identifiseer of aanstel om vir veiligheidsbestuur in tegnologiewerksplekke verantwoordelik te wees. Sodanige personeel, soos hier onder bespreek word, sluit in die skoolhoof, die instandhoudingskoördineerder, en laasgenoemde se adjunkte (tegnologie-onderwyser en departementshoof, afhangend van die grootte van die skool). Die beheerliggaamlid wat met infrastruktuur en/of instandhouding getaak is, is in ’n toesigfunksie betrokke.
6.1.1 Subkategorie 1.1: Onderwysers en departementshoof
Die tegnologie-onderwyser is die belangrikste rolspeler wat verantwoordelik is vir die versekering van werkspleksekuriteit in die werkswinkel. Dié onderwyser tree op operasionele vlak op en is wetlik verplig om te verseker dat die werksplek veilig is en moet dus alle veiligheidsprobleme aan hulle departementshoof vermeld. In die meeste gevalle tree die departementshoof op as ’n veiligheidsverteenwoordiger op die skool se gesondheids-en-veiligheidskomitee. Aangesien onderwysers voortdurend in hulle werkswinkels teenwoordig is, is hulle die eerste persone wat bewus word van moontlike veiligheids- of instandhoudingsprobleme tydens roetine-inspeksies. Hierdie verantwoordelikheid is bevestig deur een deelnemer, wat die volgende gesê het: “… ons moet rapporteer as ons probleme met stukkende masjiene het, en ons departementshoof bespreek dit met die skool. Hy hou ook rekord.” Volgens die AI-riglyne (2018:109) tree onderwysers en die departementshoof op in die hoedanigheid van die instandhoudingskoördineerder se adjunkte wat aan hom of haar verslag doen.
In sommige gevalle verskaf die DBO goedkoop of minderwaardige verbruiksitems. Een voorbeeld was minderwaardige staal-snyskywe vir slypmasjiene, wat die risiko inhou om onder strawwe gebruik te breek en ernstige gesigbeserings te veroorsaak. Een deelnemer het gemeld dat hy proaktiewe stappe gedoen het om eerder verbruiksgoedere van goeie gehalte van ’n betroubare kleinhandelaar in die dorp uit sy skoolbegroting te koop om veilige werksomstandighede te verseker. Hy het bygevoeg dat hy die fakture aan die DBO gestuur het om die skool te vergoed en dat hulle “nie gelukkig was daaroor nie, maar ek loop nie die risiko om beseer te word nie”. In gevalle waar masjinerie buite werking is of gediens moet word, moet onderwysers hulle daarvan weerhou om dit tydens praktiese opleiding te gebruik om die risiko van besering te beperk. Een departementshoof wat aan die studie deelgeneem het, het laasgenoemde stelling beaam deur by te voeg dat “dit moeilik is om te beplan as ’n masjien buite werking is, maar ek moet dit uit sirkulasie haal totdat dit herstel en veilig is om weer te gebruik”.
Vier tegnologiedepartemente het saamgewerk om self veiligheidsprobleme te takel deur mekaar by te staan met instandhoudingswerk wat andersins aan private diensverskaffers uitgekontrakteer sou word. Een deelnemer het gesê “ons almal is kundiges in ons velde, so ons weet wat vereis word. Dit spaar ook baie tyd en ons hoef nie die rompslomp te hanteer om dit [masjinerie] te herstel nie”. Hy het verder gesê dat indien elektriese probleme op werkswinkelmasjinerie voorgekom het, het die elektriesetegnologie-onderwyser met herstelwerk gehelp aangesien hy ook vertroud was met die spesifieke veiligheidsregulasies, standaarde en die vervaardiger se spesifikasies. Alhoewel hy met herstelwerk gehelp het, moes inspeksies steeds deur ’n goedgekeurde inspeksie-owerheid of werkinspekteur gedoen word om ’n instandhoudingsertifikaat uit te reik. Dieselfde beginsel was ook van toepassing op die meganiesetegnologie-onderwyser. Sommige masjienvervangingsonderdele kan op draaibanke en freesmasjiene vervaardig word of gesweis en gesoldeer word indien nodig. Die deelnemer was van mening dat onderwysers so vertroud raak met werkswinkelmasjinerie dat hulle vinnig probleme kan identifiseer en kan regstel. Soms het hulle skoolouers in die bedryf genader om te help met gespesialiseerde werk op masjinerie. Die voordeel van hierdie veiligheidsbeheermaatreël blyk te wees dat die onderwysers gesamentlike eienaarskap van hulle departement geneem het en hulle plaaslike kennis en sakebande gebruik het om hulle masjinerie en werksplekke, in die afwesigheid van departementele ondersteuning, veilig te hou.
Die meerderheid van die deelnemers het opgemerk dat hoewel hulle nie assistente gehad het nie, die aanstelling van sodanige persone veiligheid in die werkswinkel aansienlik sou verbeter, aangesien die onderwyser dan ten volle op die toesig van leerders sou kon fokus en hulle aandag nie deur onderhoudsprobleme afgelei sou word nie. Daarom moet die DBO dit oorweeg om werkswinkelassistente aan te stel as veiligheidsmaatreël om onderwysers te ondersteun om hulle werksplek veilig te hou en die onderrig- en leerproses te verbeter.
6.1.2 Subkategorie 1.2: Skoolbestuurspan
Die tweede groep rolspelers, die skoolbestuurspan, deel met die beheerliggaam die verantwoordelikheid om werkspleksekuriteit te verseker. Die skoolbestuurspan bestaan uit die skoolhoof, instandhoudingskoördineerder en die betrokke lid van die beheerliggaam.
Artikel 36(1) van die Skolewet bepaal die volgende:
’n Beheerliggaam van ’n openbare skool moet alle redelike maatreëls binne sy vermoë tref om die hulpbronne deur die Staat voorsien aan te vul ten einde die gehalte van onderwys wat deur die skool aangebied word aan alle leerders by die skool, te verhoog.
Die handhawing van ’n veilige werksomgewing is direk afhanklik van ondersteuning van die beheerliggaam, in vennootskap met die skoolhoof. ’n Paar deelnemers het die afwesigheid van finansiële ondersteuning van die beheerliggaam om gereedskap in stand te hou en/of te vervang, uitgelig. Artikel 37(6)(a) van die Skolewet bepaal dat die beheerliggaam ook ’n skoolfonds moet stig en administreer en dat die fonds vir opvoedkundige doeleindes aangewend moet word. Die probleem is uitgelig deur die opmerkings van een deelnemer, wat gesê het “iets anders is altyd belangriker om reg te maak as my masjiene”. Dit is ’n versuim om aan artikel 36(1) te voldoen. Dit wil voorkom asof die probleem nie noodwendig die onbeskikbaarheid van voldoende fondse was nie, maar eerder dat onregverdige prioriteit gegee is aan ander aspekte van die opvoedkundige proses as instandhouding van masjinerie (Oosthuizen 2022:163).
Behalwe om onderwysers van die nodige befondsing te voorsien om masjinerie in stand te hou of te vervang, het skole ook die regsplig om te verseker dat fisiese werksplekke veilig is. Dit beteken dat redelike stappe deur skole, skoolbestuurspanne en beheerliggame gedoen moet word om onveilige werksomstandighede te takel deur te moniteer, toesig te hou en te verseker dat instandhouding en inspeksie gedoen word. Dit is veral belangrik dat die hoof van die gesondheids-en-veiligheidskomitee (gewoonlik die skoolhoof) ’n leidende rol in die proses speel en regulasies met betrekking tot beroepsgesondheid en -veiligheid betreffende kwartaallikse gesondheids-en-veiligheidsvergaderings streng volg. Die meeste deelnemers het genoem dat veiligheidsvergaderings gereeld gehou is en dat hulle verslag kon doen oor aangetekende veiligheidsaangeleenthede en dit bespreek. Een deelnemer, wat uitvoerige kennis van die private sektor gehad het, het gesê dat hoewel hy die enigste tegnologie-onderwyser in sy skool was, hy nie by veiligheidskomiteevergaderings ingesluit is nie en dat hy oor ’n tydperk van vyf jaar nooit genooi is om ’n veiligheidsvergadering by te woon nie. Hy het verder gesê dat hy veiligheidsprobleme aan sy departementshoof gerapporteer het, maar geen verslag of bewyse gehad het dat sy kommer by ’n veiligheidsvergadering bespreek is nie en daarom niks gehad het om aan inspekteurs voor te lê indien dit nodig sou wees nie. Volgens Darlow en Louw (2011:26) maak artikel 17(2) van die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993) voorsiening vir samespreking te goeder trou tussen werknemers en die gesondheid-en-veiligheidsverteenwoordiger en beskou dit as die belangrikste. Die komitee moes die onderwyser te goeder trou by veiligheidskomiteevergaderings betrek het aangesien gesondheid en veiligheid sy hooffunksie was.
Die instandhoudingskoördineerder in samewerking met die skoolhoof en die skoolbestuurspan is in beheer van die daaglikse bestuur van hierdie aktiwiteite, wat ook ’n bateregister en die bestuur van gereedskap behels. Die instandhouding, herstel en verbetering van werkswinkeltoerusting het spesifieke en beduidende finansiële gevolge. Een deelnemer het gemeld dat “die skool nie R80 000 het om ’n stofsuierstelsel te installeer nie”. In gevalle waar die skoolbegroting nie die uitgawes van groot herstelwerk en groot vervangings kan dek nie, is die instandhoudingskoördineerder daarvoor verantwoordelik om ’n ingrypingsversoek aan die provinsiale DBO, spesifiek die distrik-instandhoudingsbestuurder, te rig.
Die meerderheid deelnemers het genoem dat gereelde inspeksies nie gedoen is nie. Hulle het erken dat die beheerliggaam medeverantwoordelik is om te verseker dat hystoerusting, werkswinkelmasjinerie en -gereedskap, elektriese installasies en lugversorging gereeld geïnspekteer word. Hierdie deelnemers was bewus van hulle plig om stelselverbeterings aan die instandhoudingskoördineerder voor te stel. Afgesien van inspeksies het skole ook ’n verantwoordelikheid om te verseker dat onderwysers van toepaslike persoonlike beskermende toerusting voorsien word en dat gespesialiseerde toerusting geregverdig is in spesifieke gevalle waar ander maatreëls nie haalbaar is nie. Verder kan skole onderwysers bystaan om die risiko’s in hulle werksplekke deur administratiewe middele te beperk. Deelnemers het klasgroottes genoem as ’n beduidende bydraende faktor tot hulle sielkundige sekuriteit. Skoolhoofde moet dit in ag neem wanneer hulle taaktoewysings doen, roosters opstel en klasgroottes vir werkswinkels bepaal. Risiko’s in werkswinkels kan verminder word deur groot groepe leerders in kleiner en meer hanteerbare groepe te verdeel en die rooster aan te pas deur bykomende periodes by te voeg.
6.2 Kategorie 2: Departementele beheermaatreëls
Die DBO, deur ’n aantal gedelegeerde departementele amptenare in verskeie kantore, is verantwoordelik vir die bestuur en toepassing van verskeie veiligheidsbeheermaatreëls om werkspleksekuriteit te verseker. Hierdie maatreëls sluit in ’n versameling van riglyne en wetlike bepalings wat die verantwoordelikhede en pligte van elke belanghebbende uiteensit, van die nasionale DBO tot op kringkantoorvlak.
6.2.1 Subkategorie 2.1: DBO-kantore
Die derde groep rolspelers wat die verantwoordelikheid deel om werkspleksekuriteit te verseker, is die onderskeie provinsiale, distrik- en kringkantore van die DBO. Hulle kollektiewe rol is nie net om in hulle hoedanigheid as werkgewer op te tree en alle gepaardgaande wetlike verpligtinge na te kom wat met ’n werkgewer geassosieer word nie, maar ook om toesig te hou oor alle AI-riglyne, werkinspekteurs te huisves, en alle groot herstelwerk en groot vervangings van onroerende infrastruktuur wat ’n direkte impak op werksplekveiligheid het, goed te keur en daaroor toesig te hou. Deelnemers (TM16, TM4, TM8) het sommige gevalle gemeld waar die DBO nie daarin geslaag het om probleme met infrastruktuur betyds te takel nie. Dit sluit in foutiewe dakke, sinkende fondamente, ineenstortende plafonne, stukkende asbesstrukture en een skool wat groot strukturele skade tydens seismiese aktiwiteit opgedoen het. Nie net is daar versuim om dié probleme te takel nie, maar die opgradering van geboustelsels soos elektrisiteit en suigstelsels het ook nie behoorlike aandag geniet nie.
Een bekommernis wat al die deelnemers gedeel het, was die afwesigheid van werkinspekteurs van die DBO. Kragtens regulasie 16.1.3(vi) van die AI-riglyne (2018) is die minimum verhouding vir werkinspekteurs een werkinspekteur tot 100 onderwysfasiliteite. Hierdie hoë verhouding kan die rede wees waarom inspeksies nie gereeld gedoen word nie, aangesien die werkslading nie realisties is vir een inspekteur nie. In ag genome die 31 VOO-tegnologiehoërskole met ongeveer 90 werkswinkels in die studiepopulasie is dit duidelik dat die aantal werkinspekteurs per 100 onderwysfasiliteite vermeerder moet word tot ’n meer realistiese syfer (Oosthuizen 2022:165). Dit is ook belangrik om daarop te let dat gespesialiseerde kennis van werkswinkelmasjinerie, elektriese en gebou-infrastruktuur en alle verwante regulasies vereis word en dat verskillende vlakke van kundigheid in elke veld nodig mag wees.
Die gebrek aan finansies word dikwels deur die DBO voorgehou as ’n verskoning om nie groot herstelwerk en groot vervangings te doen nie, nieteenstaande finansiering vir infrastruktuur van die Noordwes-DBO wat in die 2019/2020-boekjare met R225 miljoen onderbestee is (Cilliers 2020). Tydens die 2019/2020-halfjaarverslag oor Skole-infrastruktuur deur die minister van Basiese Onderwys (PMG 2020) is daar vermeld dat die uitdaging van menslike hulpbronne veral moeilik was in landelike provinsies soos NW, waar dit moeilik is om spesialiste soos ingenieurs, geboubestuurders en werkinspekteurs te lok en te behou. Tans is daar ’n vakaturekoers van 25%. Dit blyk dat faktore behalwe die hoëverhoudingtoewysing van werkinspekteurs kan bydra tot die aangemelde probleme met inspeksie wat in VOO-tegnologiehoërskole ervaar word.
Soos bespreek, kan die Staat deliktueel aanspreeklik gehou word vir skade of verlies ingevolge artikel 60 van die Skolewet. In gevalle van skole waar ernstige skade aan infrastruktuur aangemeld word, moet die DBO daarvan bewus wees dat enige beserings of siektes as gevolg van hulle versuim om op te tree daartoe kan lei dat die Departement aanspreeklik gehou word (Oosthuizen 2022:166). Deelnemers het gesê dat groot probleme met infrastruktuur – soos ineenstortende dakke, sinkende fondamente, aardbewingskade en asbesstrukture – jare ná dit aangemeld is, steeds nie deur die Departement getakel is nie. Die DBO se versuim in hierdie opsig het ’n direkte uitwerking op die werkspleksekuriteit van onderwysers in hierdie skole.
6.2.2 Subkategorie 2.2: Vakadviesdienste
Die vierde en laaste rolspeler wat die verantwoordelikheid deel om werkspleksekuriteit te verseker, is vakadviesdienste. Die hoofdoel van vakadviseurs is om professionele leiding en kurrikulumondersteuning aan onderwysers te verskaf oor die onderrig van tegnologievakke vir die Nasionale Senior Sertifikaat (NSS) (DBO 2011). Een van die hoofpligte van vakadviseurs is om te verseker dat onderwysers ontwikkel word deur middel van werkswinkels, skoolbesoeke, raad en kommunikasie.
Die ondersteuning wat die deelnemers van hulle vakadviseurs ontvang het, het van een vakspesialisasie tot ’n ander gewissel. Deelnemer TE2 het die volgende gesê: “Ek voel hulle kan baie meer doen met betrekking tot materiaal en masjinerie. Hulle ondersteun nie alle skole eenders nie, en ek dink die Departement moet ’n behoeftelys saamstel sodat hulle beter ondersteuning kan bied.” Vier deelnemers (TM18, TM23, TM12, TM8) het gesê die ondersteuning wat hulle van hulle vakadviseur ontvang het, was uitstekend. Deelnemer TM16 het verder verduidelik dat hulle “vakadviseur gereeld besoek en hy probeer sy ondersteuning bied waar hy kan, maar sy hande is gebind wanneer hy ons probleme aan topbestuur vermeld. Dit is soos om teen ’n muur vas te hardloop”.
Dit was opmerklik dat die meeste deelnemers geglo het dat vakadviseurs op die een of ander manier verantwoordelik was vir veiligheidsinspeksies in hulle werksplekke, al was dit nie deel van hierdie adviseurs se amptelike pligte nie. Artikel 20(1)(a) van die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1993) bepaal dat gesondheids-en-veiligheidskomitees aanbevelings aan die werkgewer moet maak oor sake wat gesondheid en veiligheid in die werksplek raak, en indien sodanige sake nie opgelos word nie, moet hulle dit aan werkinspekteurs rapporteer. Alhoewel die hoofplig van vakadviesdienste slegs is om kurrikulumondersteuning aan onderwysers te verskaf, kan hulle aanbevelings aan die instandhoudingskoördineerder en hulle eie meerderes maak rakende veiligheid en herstelwerk. Een deelnemer (TM12) het laasgenoemde stelling beaam deur te noem sy vakadviseur “veg al jare lank om iemand te kry om [hulle] masjiene te inspekteer en te herstel”. Hy het uitgewei dat dit op tender uitgesit is, maar dat niks sedertdien verwesenlik het nie.
Verskeie deelnemers het gesê dat vakadviesdienste sommige werkswinkels voorheen gefasiliteer het en dat hulle hoofsaaklik op noodhulp en vaardigheidsopleiding gefokus het, maar nie op veiligheid nie. Deelnemer TM16 het sy ervaring soos volg beskryf:
Die departementele kursusse maak nie sin nie. Vir twee jaar moes ons kursusse oor ’n tydperk van etlike maande bywoon waar almal in praktiese vaardighede opgelei moes word. Ons is meegedeel dat ons ’n gelykwaardige kwalifikasie as ambagsmanne sou kry, maar dit het net ’n stille dood gesterf en ons moet nog een jaar se opleiding voltooi.
Die kursusse wat deur vakadviesdienste aangebied word, is dus nie volhoubaar nie en lei gevolglik daartoe dat onderwysers ongesertifiseer is op belangrike gebiede soos noodhulp en veiligheidsvaardighede, wat op sy beurt weer regsgevolge het. ’n Aantal deelnemers (TM12, TE13, TM5, HM17) het verder hulle kommer oor opleidingskursusse uitgespreek deur te sê dat hoewel hulle opleiding ontvang het, al daardie sertifikate sedertdien verval het. Deelnemer TM16 het die probleem van veiligheidsopleiding uitgelig en gesê dat daar destyds van hom vereis is om ’n NOSA-werkswinkeltoesighouer-veiligheidsertifikaat (sedertdien uitfaseer) te hê toe hy begin onderrig het. Sy sertifikaat was net vir een jaar geldig en het toe ook verval. Hy het gemeen dat die Departement jaarlikse opknappingskursusse moet reël om op hoogte te bly met veiligheidstandaarde. Al die deelnemers het gesê dat hulle nie weet wanneer en of enige opvolgkursusse in hulle onderskeie skole beplan word nie.
’n Gespesialiseerde inspeksie-en-instandhoudingseenheid wat hom toespits op VOO-tegnologiewerkswinkels sal voordelig wees om onderwysers by te staan. Nie net sal die huidige standaard van werkspleksekuriteit verbeter nie, maar veiligheidsregulasies sal voortdurend gehandhaaf word deur gereelde inspeksies, wat gevolglik sal lei tot veiliger werksplekke vir onderwysers en leerders (Oosthuizen 2022:168).
7. Aanbevelings
Die navorsingsbevindinge toon dat ’n aantal faktore bydra tot gebrekkige werkspleksekuriteit onder VOO-tegnologie-onderwysers, veral dat verskeie sleutelrolspelers nie hulle professionele verantwoordelikhede nakom nie. In die geval van roerende infrastruktuur het hulle versuim gelei tot ongeïnspekteerde, foutiewe masjinerie en nie-nakoming met betrekking tot instandhoudingsertifikate van bestaande en nuut verkrygde masjinerie. Verder het die implementering van gesondheids-en-veiligheidsregulasies deur DBO-amptenare wat getaak was om veilige werksplekke te verseker, ernstig ontbreek. Uitdagings met betrekking tot befondsing deur beheerliggame en die DBO vir instandhouding van masjinerie en beveiliging van werksplekke is ook geïdentifiseer. Werkinspekteurs weerhou hulle van inspeksies van masjinerie, vaste skole-infrastruktuur soos klaskamers wat van asbesbevattende materiaal gebou is, en geboue wat deur aardbewings beskadig is.
Hierdie artikel het verder uitgelig dat die bestaande regsraamwerk voldoende is om die werkspleksekuriteit van VOO-tegnologie-onderwysers te reguleer. Die effektiewe implementering van hierdie bepalings ontbreek egter. Die enkele grootste faktor wat volgens hierdie studie tot gebrekkige sekuriteit in die werksplek bygedra het, was ongetwyfeld die relatiewe afwesigheid van tersaaklike werkinspekteurs en rekordhouding volgens regulasies. Afwesigheid van werkinspekteurs, departementele amptenare wat nie die AI-riglyne nakom nie, diensverskaffers wat nie aan vereistes voldoen nie en sommige beheerliggame wat nie hulle regsplig nakom nie het ’n impak op elke sfeer van werkspleksekuriteit.
Vir werksplekke om veilig en gevaarvry te wees, is dit noodsaaklik dat daar deurlopend risiko-assesserings uitgevoer word om doeltreffende oplossings te implementeer. Indien onvoldoende inspeksies deur werkinspekteurs gedoen word, moet skoolbestuurspanne en beheerliggame ’n leidende rol speel om te verseker dat werkspleksekuriteit prioriteit in hulle skole geniet. Hierdie liggame moet verder deur die behoorlike finansiële bestuur van skoolfondse verseker dat voldoende befondsing beskikbaar is vir instandhouding van masjinerie en die aankoop van gespesialiseerde persoonlike beskermende toerusting, en dat werksplekke veilig is. Beheerliggame moet ook die dienste van professionele diensverskaffers en ’n goedgekeurde inspeksie-owerheid en/of persoon bekom om te verseker dat alle regulasies kragtens die Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid (85 van 1999) nagekom word. Dit is veral belangrik in gevalle waar eise ingestel word en bewys van nakoming van hierdie regulasies vereis word om nalatigheid te bewys.
Daar word aanbeveel dat die DBO ’n stelsel spesifiek vir tegnologie-onderwysers daarstel om jaarliks medies ondersoek te word vir moontlike siektes wat verband hou met hulle werksomgewings soos gelys in die Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes (130 van 1993) oftewel COIDA. Sulke gesondheidsassesserings of mediese toesigprosesse sal help met die vroeë opsporing van beroepsiektes soos gehoorverlies of longsiektes wat deur gevaarlike werksomgewings in VOO-tegnologiewerkswinkels veroorsaak kan word. So ’n stelsel sal ook verseker dat mediese rekords van werknemers aangeteken word vir moontlike eise vir vergoeding onder die bostaande wet.
Dat onderwysers oningelig is oor gemeneregbeginsels wat met deliktuele aanspreeklikheid verband hou, is in hierdie studie uitgelig. Gebrek aan werkspleksekuriteit weens gevaarlike werksplektoestande en -infrastruktuur, gebrek aan ondersteuning van beheerliggame en vakadviesdienste wat nie kommunikatief is nie, het ’n nadelige uitwerking gehad op die onderrigpraktyke en moreel van die onderwyserdeelnemers en die gehalte van onderwys. Daar is ’n dringende behoefte dat sleutelrolspelers verantwoordelik gehou word vir werkspleksekuriteit en dat hulle aanspreeklik gehou word vir nie-nakoming van wetgewing en regulasies.
Bibliografie
AI-riglyne kyk Suid-Afrika 2018.
Astor, R.A., R. Benbenishty en J. Estrada. 2010. School violence prevention programs, International. In Fisher en Lab (reds.) 2010.
Bartlette, N.M. 2013. Opvoedersekuriteit en ernstige wangedrag van leerders: ’n Arbeidsregtelike perspektief. MEd-verhandeling, Noordwes-Universiteit.
Behar, A., E. MacDonald, J. Lee, J. Cui, H. Kunov en W. Wong. 2004. Noise exposure of music teachers. Journal of Occupational and Environmental Hygiene, 1(4):243–7.
Bothma, F. 2015. A juridical foundation for accountability to enhance the security of the Higher Education lecturer in South Africa. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.
Cilliers, S. 2020. NW-onderwys moet R225 miljoen teruggee. Beeld, 10 Maart, bl. 11.
Collins Cobuild essential English dictionary. 2014. Security. Londen: Harper Collins.
Creswell, J.W. 2014. Research design: qualitative, quantitative and mixed method approaches. 4de uitgawe. Thousand Oaks, CA: Sage.
Currie, I. en J. de Waal. 2013. The Bill of Rights handbook. 6de uitgawe. Claremont: Juta.
Darlow, S. en J. Louw. 2011. Explaining the Occupational Health and Safety Act. Durban: LexisNexis.
Departement van Basiese Onderwys (DBO). 2011. Guidelines on the organisation, roles and responsibilities of education districts. Pretoria: Departement van Basiese Onderwys.
—. 2014. Curriculum and assessment policy statement (CAPS), Civil Technology: Grades 10–12. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 2015. National policy pertaining to the programme and promotion requirements of the National Curriculum Statement Grades R–12. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 2019. List of FET Technology high schools in the North-West Province (10 Februarie 2020 geraadpleeg).
Els, P.L. 1994. Sorgsame toesighouding van die werkswinkelonderwyser ten opsigte van leerlingveiligheid. MEd-verhandeling, PU vir CHO.
Engineering News. 2019. 70 schools in SA red-flagged for structural defects. https://www.engineeringnews.co.za/article/70-schools-in-sa-red-flagged-for-structural-defects-2019-02-18 (20 Februarie 2019 geraadpleeg).
Fick, U. 2018. An introduction to qualitative research. 6de uitgawe. Thousand Oaks, CA: Sage.
Fisher, B.S. en S.P. Lab (reds.). 2010. Encyclopedia of victimology and crime prevention. Thousand Oaks, CA: Sage.
Frantz, N.R., Jr., J.E. Friedenberg, J.A. Gregson en R.A. Walter. 1996. Standards of quality for the preparation and certification of trade and industrial (T&I) education teachers. Journal of Industrial Teacher Education, 34(1):31–40.
Gathercoal, F. en S. Stern. 1987. Legal issues for industrial educators. Ann Arbor, MI: Prakken Publications.
Gitanjali, B. en R. Ananth. 2003. Effect of acute exposure to loud occupational noise during daytime on the nocturnal sleep architecture, heart rate, and cortisol secretion in healthy volunteers. Journal of Occupational Health, 45(3):146–52.
Gregson, J.A. 1996. A critical examination of safety texts: Implications for trade and industrial education. Journal of Industrial Teacher Education, 33(2):29–46.
Grogan, J. 2017. Workplace law. 12de uitgawe. Claremont: Juta.
Hall, B.H. en R.J. Marsh. 2003. Legal issues in career and technical education. Homewood, IL: American Technical Publishers.
Haynie, W.J., III. 2008. Are we compromising safety in the preparation of technology education teachers? Journal of Technology Education, 19(2):94–8.
Jurgens, C. 2019. Leerdersekuriteit in meganiese werkswinkels in openbare skole: ’n Onderwysregtelike perspektief. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.
Keating, J.B. 2011. Security in the workplace of the Foundation Phase educator: An Education Law perspective. MEd-verhandeling, Noordwes-Universiteit.
Knight, S., E.P. Junkins, A.C. Lightfoot, C.F. Cazier en L.M. Olson. 2000. Injuries sustained by students in shop class. Journal of the American Academy of Pediatrics, 106(1):10–4.
Kruger, N. 2003. ’n Model vir die sorgsame toesighoudingsopdrag van die skoolwerkwinkelopvoeder. DPhil-proefskrif, PU vir CHO.
Leedy, P.D. en J.E. Ormrod. 2019. Practical research: Planning and design. 12de uitgawe. Upper Saddle River, NJ: Pearson Educational International.
Lessing, A.C. en J. Dreyer. 2007. Every teacher’s dream: Discipline is no longer a problem in South African schools! In Oosthuizen e.a. (reds.) 2007.
Love, T.S. 2013. Addressing safety and liability in STEM education: A review of important legal issues in case law. The Journal of Technology Studies, 39(1/2):28–41.
Maeko, M.S.A. en M. Makgato. 2014. Skills training through hands-on practical activities in civil technology – a case study of three technical schools in South Africa. The Journal for Transdisciplinary Research in Southern Africa, 10(3):323–39.
Makoelle, T.M. en V. Burmistrova. 2020. Funding inclusive education for equity and social justice in South African schools. South African Journal of Education, 40(4).
McMillan, J.H. en S. Schumacher. 2014. Research in education: Evidence-based inquiry. 7de uitgawe. New Jersey: Pearson Education.
Miki, K., K. Kawamorita, Y. Araga, T. Musha en A. Sudo. 1998. Urinary and salivary stress hormone levels while performing arithmetic calculation in a noisy environment. Industrial Health, 36(1):66–9.
Neethling, J. en J.M. Potgieter. 2015. Law of delict. Durban: LexisNexis.
Oosthuizen, I.J. (red.). 2005. Safe schools. Pretoria: SORB.
—. 2016. Inleiding tot die onderwysreg. 3de uitgawe. Pretoria: Van Schaik
—. 2020. Aspects of education law. 5de uitgawe. Pretoria: Van Schaik.
Oosthuizen, I.J. en A. de Wet. 2016. Die Grondwet as bron van die onderwysreg. In Oosthuizen (red.) 2016.
Oosthuizen, I.J., J.P. Rossouw, C.J. Russo, J.L. van der Walt en C.C. Wolhuter (reds.). 2007. Conference proceedings of the International Conference on Learner Discipline. Noordwes-Universiteit, Potchefstroomkampus, 2–4 April.
Oosthuizen, J.J. 2011. Die sorgsame toesighoudingsplig van ’n Siviele Tegnologie werkswinkel-onderwyser ter bevordering van leerderveiligheid. MEd-verhandeling, Noordwes-Universiteit.
—. 2022. Safety control and workplace security of FET Technology high school teachers: An Education Law perspective. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.
Phillips, J., K. Renton, J. Murray, E. Garton, B. Tylee en D. Rees. 2007. Asbestos in and around Soweto dwellings with asbestos cement roofs. Occupational Health Southern Africa, 13(5).
Rodgers, J. 2012. GeoHazards International: Why schools are vulnerable to earthquakes. https://www.eeri.org/images/sesi/RodgersGeoHazardsIntl_SchoolVulnerabilityReport_ForEERIOct2012.pdf (16 Julie 2024 geraadpleeg).
Roos, M.C., I.J. Oosthuizen, M.H. Smit en J.P. Rossouw. 2020. The South African Constitution. In Oosthuizen (red.) 2020.
Rossouw, J.P. 2016. Labour relations in education: A South African perspective. 2de uitgawe. Pretoria: Van Schaik.
Rossouw, M.C. 2014. The role of law and policy in the professional security of Grade R educators. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.
Rutherford, R.M. 2009. A creativity development model to enhance educator security – A labour law perspective. Doktorale proefskrif, Noordwes-Universiteit.
Saldaña, J. 2016. The coding manual for qualitative researchers. 3de uitgawe. Thousand Oaks, CA: Sage.
Schulte, P.A., C.M. Stephenson, A.H. Okun, J. Palassis en E. Biddle. 2005. Integrating occupational safety and health information into vocational and technical education and other workforce preparation programs. American Journal of Public Health, 95(3):404–11.
Squelch, J. 2002. Do school governing bodies have a duty to create safe schools? An education law perspective. Perspectives in Education, 19(4):137–49.
Suid-Afrika. 1987. Omgewingsregulasies vir werkplekke. Departement van Arbeid. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 1993a. Wet op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes 130 van 1993. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 1993b. Wet op Beroepsgesondheid en -veiligheid 85 van 1993. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 1995a. Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 1995b. Wysigingswet op Nasionale Bouregulasies en Boustandaarde 49 van 1995. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 1996. Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika 1996. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 1996. Suid-Afrikaanse Skolewet 84 van 1996. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 1998a. Wet op Indiensneming van Opvoeders 76 van 1998. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 1998b. Wet op Gelyke Indiensneming 55 van 1998. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 1998c. Wet op Nasionale Omgewingsbestuur 107 van 1998. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 2009. Elektriese installasie-regulasies. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 2013. Minimum eenvormige norme en standaarde vir die openbare skole-infrastruktuur. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 2015. Aangedrewe masjinerie-regulasies 2015. Pretoria: Staatsdrukker.
—. 2018. Guidelines for general upkeep and maintenance of education facilities (AI-riglyne). 2018. Pretoria: Staatsdrukker.
Summan, A.S., K. Bartlett, H. Davies en M. Koehoorn. 2020. Noise exposure among teachers in technology educational shops in selected British Columbia, Canada, high schools. Journal of Occupational and Environmental Hygiene, 17(10):457–63.
Thomas, L.J. 2019. Education depts failing to produce crucial info – Equal Education media statement. 27 Maart. http://www.politicsweb.co.za/politics/education-departments-cant-properly-plan--equal-ed (4 Julie 2020 geraadpleeg).
Toglia, T.V. 2009. Keeping it safe: Safety and liability advice for CTE programs. Tech Directions, 68(6):17–21.
Wette en regulasies kyk Suid-Afrika.
Hofsake:
Equal Education and another v Minister of Basic Education and others 2018 (9) BCLR 1130 (ECB).
Government of the Republic of South Africa and Others v Grootboom and Others (CCT11/00) [2000] ZACC 19; 2001 (1) SA 46; 2000 (11) BCLR 1169 (4 October 2000).
Hudson v Lansingburgh Central School District 27 A.D.3d 1027 (2006).
Jacobs v Chairman of the Governing Body of Rhodes High School and Others (7953/2004) [2010] ZAWCHC 213; 2011 (1) SA 160 (WCC) (4 November 2010).
Strauss v MEC for Education Western Cape Province (9684/03) [2006] ZAWCHC 41; 2007 (4) SA 127 (C) (8 September 2006).
Van der Merwe v Tom Naudé, 1995 (Saaknommer: 6801/94).
- Hierdie artikel se fokusprent is geskep deur Blaz Erzetic en is verkry op Unsplash.
LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer deur die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding (DHET) en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys van goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of approved journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel en kan kwalifiseer vir subsidie deur die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding. |