Illustrasie: Jaco Jacobs
...
’n Geïllustreerde kinderboek is nie bloot ’n storie met “mooi” of “oulike” prentjies nie.
...
Jaco Jacobs skryf op Facebook:
Laat ek dit sommer uit die staanspoor duidelik maak: Ek is hoegenaamd geen kenner as dit kom by kunsmatige intelligensie (KI) nie. Die gegons destyds oor die koms van ChatGPT het my grotendeels verbygegaan, want ek was in daardie stadium maande lank toegegooi onder sperdatums, en toe ek oplaas oogknipperend onder al die werk uitkruip, was die hele wêreld skynbaar reeds besig om interessante gesprekke met ChatGPT te voer en hul kinders se skoolopstelle met behulp van KI te skryf.
Die afgelope jaar of wat het ek ’n paar keer so op die oppervlak met verskillende KI-toepassings geëksperimenteer, en dit prettig, indrukwekkend en, ek moet erken, skrikwekkend gevind. Ek is duidelik minder tech savvy as wat ek in my jonger dae was.
Die afgelope tyd hoor en lees en sien ek egter dinge wat my laat voel dis tyd dat skrywers en ander kreatiewe mense hul stem moet begin dik(ker) maak as dit kom by kunsmatige intelligensie en die gebruik daarvan. Soos ek sê, ek is ’n totale agteros, en ek weet daar is, plaaslik en oorsee, reeds baie daaroor gesê en besin, deur mense wat veel gesaghebbender oor die saak kan praat en redeneer.
Op ’n heel praktiese vlak maak ’n paar dinge my, as Suid-Afrikaanse skrywer van kinder- en jeugboeke, egter baie onrustig, ongemaklik en bekommerd.
Die eerste is dat dit wil voorkom asof sommige uitgewers, ook “hoofstroomuitgewers”, toenemend van KI gebruik begin maak om boekomslae en illustrasiemateriaal te skep. Sommige sal seker redeneer dit verg steeds kreatiwiteit om die nodige instruksies (“prompts”) voor te berei om “goeie” of gepaste materiaal kunsmatig te genereer, maar kom ons wees eerlik, die eindresultaat lyk (tans nog) erg goedkoop en plastiekerig.
Maar afgesien daarvan: Enige iemand met ’n bietjie kennis van die Suid-Afrikaanse boekbedryf sal weet daar is ’n handjie vol baie talentvolle illustreerders, boekontwerpers en grafiese ontwerpers wat hulle op boeke en spesifiek kinderboeke toespits. Daardie mense sit sonder ’n inkomste indien uitgewers besluit om ’n masjien in te span om die werk te doen.
’n Geïllustreerde kinderboek is nie bloot ’n storie met “mooi” of “oulike” prentjies nie. Mense soos Piet Grobler, Alida Bothma, Marjorie van Heerden, wyle Niki Daly, Paddy Bouma, Imile Wepener, Zinelda McDonald, Johann Strauss, Stephen Wallace, Iain Rennie, Tumi K Steyn, Chris Venter, Johann Strauss, Alex en Patric Latimer, Subi Bosa, Gwendolene van der Merwe, Dale Blankenaar, Nadia du Plessis, Katlego Keokgale en ander het die talent om deur middel van hul kuns ’n kinderboek te skep waarvan die illustrasies en ander grafiese materiaal die atmosfeer en inhoud van die storie of teks perfek vasvat.
En nee, daardie stel opdraggies wat jy vir die rekenaar insleutel, kan op geen manier vergelyk word met die maande se werk wat ’n illustreerder insit om ’n boek te illustreer nie – wat nog te sê die jare se ondervinding wat dit verg.
Die ironie is dat kunsmatige intelligensie se “vermoëns”, soos ek dit op ’n sekerlik baie basiese manier verstaan, berus op materiaal wat links en regs op ’n enorme skaal van die internet gekopieer word soos die program “leer” om opdragte uit te voer.
Oor teks wat met behulp van of deur KI geskryf word, wil ek my eintlik nie eens uitlaat nie. Wee die dag wanneer ons (en erger nog, ons kinders) boeke moet begin lees wat deur ’n blikbrein geskryf is. ’n Goeie storie is, en ek glo die meeste lesers verstaan dit, méér as net ’n versameling karakters, ’n reeks gebeure en ’n klomp beskrywings wat aanmekaargestring word – dit het ’n hart en ’n hartklop. En niks sal my waarskynlik ooit oortuig dat ’n masjien daardie hartklop kan naboots nie. En wie wil buitendien iets lees wat “nageboots” is?
Ek gee nie om of KI ’n boek foutloos en goedkoop kan vertaal nie. Ek wil boeke lees wat deur regte mense vertaal is, en ek wil hê my boeke moet deur regte mense vertaal word. Trouens, dis die minste wat ek sal verwag van ’n uitgewery wat my boeke wil vertaal. Want ook vertaling, góéie, kreatiewe vertaling, behels tog veel meer as net die omskakel van teks van een taal na ’n ander.
Gelukkig, so verneem ek, neem seker uitgewerye baie sterk standpunt in teen die gebruik van KI-gegenereerde inhoud in die publikasieproses, en daaroor is ek baie dankbaar.
Ek weier om ’n uitgewery te ondersteun wat glo ’n KI-program kan ’n beter kinderboek produseer as wat die illustreerders, wat ek hier bo genoem het, kan. So ’n uitgewery verdien nie my geld as boekkoper nie, en as skrywer stel ek definitief nie belang om my boeke op dié manier te laat uitgee nie.
Natuurlik klink dit seker vreeslik konserwatief en antivooruitgang. Soos met die meeste dinge in die lewe, glo ek nie alles hoef swart en wit te wees nie.
Voorbeeld: Ek het vanjaar gewerk aan ’n baie uitdagende teks, ’n fantasieverhaal met karakters wat nogal moeilik is om fisies uit te beeld sonder om ’n onnodige lang rits beskrywings te verval. Wat het ek gedoen? Ek het KI ingespan om vir my voorbeelde te skep van min of meer hoe ek die karakters in my kop sien. Die eindresultaat gaan nooit in enige boek verskyn nie, maar ek kon dit wel saam met die manuskrip vir my uitgewer stuur sodat die illustreerder van die boek ’n basiese idee kan kry van wat ek in gedagte het.
Ek het onlangs, danksy ’n lesing deur my oudstudentemaat Burgert Senekal, die Suno-webtuiste ontdek, wat musiek met KI toonset. Ook hier is die etiese lyne maar vir my bitter vaag, want die tegnologie span, soos ek dit verstaan, weer eens materiaal in wat van miljoene bronne verkry is. Party van die “toonsettings” wat ek gehoor het (en ja, jy kan Afrikaanse teks toonset), klink selfs verdag baie soos die stemme van bekende Afrikaanse kunstenaars. Maar as jy dit wil gebruik om vir jou dogtertjie ’n liedjie oor haar perd of haar stokperdjies te maak, is dit weliswaar vet pret om te gebruik.
Die punt is egter, ek dink dit is nodig om standpunt in te neem wanneer KI duidelik gebruik word om kortpaaie te neem wat tot swak produkte lei, en wat die kreatiewe bedryf in ons land, wat reeds onder beleg is, skade kan berokken.
Gebruik KI vir pret, maar koop vir jou kinders boeke wat deur regte, egte skrywers geskryf en deur regte, egte illustreerders geïllustreer is. Hulle is immers regte, egte lesers wat regte, egte boeke verdien.
Lees ook:
Internasionale Kinderboekdag 2023: Jaco Jacobs se "Wat is ’n goeie boek?"