Litnet

Foto: falco op Pixabay

Met die eerste oogopslag lyk dit baie asof mense in die algemeen, maar miljoenêrs in die besonder, gek is oor Stellenbosch. Amper so gek soos ’n kleuterkind oor ’n fluit of soos ’n werfbobbejaan oor ’n boerpampoen.

As ’n mens hier praat van miljoenêrs, dan verwys dit nie na die “garden variety”-miljoenêrs wat die dorp vol lê nie. Daardie soort is al twee oulap die bos op die oewers en suid van die Eersterivier en sommige van hulle begin nou al, uit pure geldnood, self winde sluk net om hulle munisipale rekeninge te kan betaal. Nee, mens praat van die knopkop-rietbulle met ernstige pitte in die bank. Die soort pitte wat ons ander arme drommels laat kwyl en lus maak om gate te skop in die JSE se geglasuurde vensters.

In hierdie uitgelese geselskap is daar, breedweg gesproke, twee soorte superrykes: dié wat Afrikaans kan praat en dié wat hulle taaluitinge óf in ’n soort Godfather-Italiano alla puttanesca, óf in ’n Russies alla (Putin)esca liewer as ’n Russies alla (Pushkin)esca lewer.

Mens dink onwillekeurig aan oudinwoners soos die Skotse Italianer MacChiavelli wat sy naam verkort het na net Chiavelli sodat hy sy sluikhandel in olie meer kredietwaardig kon maak deur die modder waardeur sy oeroupa Niccolo die familienaam gesleep het, in die mou te hou.

Of aan die Oekraïense dwelmhardebaarde wat Langstraat in die Kaap omskep het in ’n soort opelugbordeel met langbeenblondines op stoepkatels wat probeer het om terselfdertyd ook sommer ’n eksotiese huweliksmark vir Ystergordyn-erotika ’n hupstoot te gee. En Kaapstad is tog maar net ’n stootjie weg van Stellenbosch.

Natuurlik ook aan Vito Palazzolo, wat kom anker gooi het in die Franschhoekvallei net sodat hy sy liefde vir wynmaak kon uitleef as aanvulling tot die harde werk wat vereis word om ons valuta aan die wasmiddelbehandeling te onderwerp of om Peet de Pontes te help om Oupa Qozo se bewind in die Ciskei te onderskraag. Hy was ’n soort baster-Nasionale Party-regering-beskermling en beter bekend as die Gupta van 1990.

So waarop berus die elektiewe affiniteit tussen Stellenbosch en groot geld dan nou eintlik? As mens begin rondvra, dan duik ’n hele boel antwoorde op.

Die meeste van die sigbare miljoenêrs op die dorp is oud-Maties. Die Afrikaanse mense wat hulle beywer vir die herwinning van ’n soort kwynende Boere-ubuntu neig daartoe om die verskynsel te verstaan as ’n hunkering by miljoenêrs om terug te keer na die warm boesem van die geestelike moeder wat hulle gevoed het toe hulle nog as studente, jonk, energiek en vol betowering gepomp was en voordat hulle die slagoffers geword het van die yskoue materialisme wat hulle verswelg op die weg na rykdom. Met ’n grypie Freudiaanse versiering daarby is hierdie perspektief geneig om die miljoenêr-inwoning te beoordeel as ’n versugting om terug te keer na die baarmoeder. “Dan kom ons weer jou worsies eet” en “Doll dear speel op jou bekfluitjie” snot-sing die halfdosyn miljoenêrs wat net Wilgenhof-koshuis op sy eie tot dusver produseer het. Met trane in hulle oë.

Stellenbosch huisves ’n universiteitsgemeenskap vol instellings en elite-kaders wat verlore seuns kan toevou in gemeenskapskombersies en “soul food” uit hulle ruim kombuise op die tafel kan sit. Vir ’n hert uit dorre streke is hier beste diens uit die hoofkwartier vir geestelike leiding, die Kweekskool, beskikbaar. Drama en toneel? Die Adam Small-teater. Bach, Beethoven of Mozart op ’n Vrydagaand? Die Konservatorium vir musiek. ’n Eksklusiewe rondetjie gholf saam met Ernie of David Frost? ’n Gholfbaan met agtien putjies en met ’n uitsig wat strek tot by die Drakenstein. ’n Rugbytoets binne loopafstand vanaf een van jou baie huise? Coetzenburg wag op jou. En as sokker jou ding is: Stellies is nou in die eerste liga en boonop besit een uit jou eie geledere nou die hele klub.

Wil die pappa met die baie pitte weet wat in die universiteitspolitiek aangaan? Hy hoef eintlik nie te vra nie, want daar is op Stellenbosch net twee soorte Afrikaanssprekende miljoenêrs: dié wat op die universiteitsraad dien of gedien het en dié wat nog op die raad gaan dien. Tertium non datur. Hy ken al die antwoorde op die vraag voordat hy dit vra. Want hy kan drink by die spruit waaruit die antwoorde kom en is deel van die watersuiweringsproses voor dit vir openbare verbruik gebotteleer word. Miskien is hy volgende aan die beurt om as kanselier van die universiteit ingesweer te word.

........

Stellenbosch is ’n plek waar geld tuis kan voel. Daar is natuurlik ook ’n duisternis ander verklarings vir die affiniteit waarvan hier ter sprake is.

........

Stellenbosch is ’n plek waar geld tuis kan voel.

Daar is natuurlik ook ’n duisternis ander verklarings vir die affiniteit waarvan hier ter sprake is.

Vir “Oulap se rooi”-Malema is die antwoord voor die hand liggend. In sy wêreldbeeld vorm kapitalisme die kriminele uterus wat die vrugwater berg waarin miljoenêrs uitgebroei word, en daarom is die werpsel wat dit baar, van meet af aan ’n koor giftige paddas. Stellenbosch met sy diepgeplante Hollandse koloniale wortels sien hy as ’n toevlugsoord en rowerskuiling vir Boeremiljoenêrs wat soos ’n mafia saamkoek in ’n tevergeefse poging om aan die onvermydelike bevrydende hand van die stryders vir geregtigheid te ontsnap. Dit is ’n soort “donker donker middernag, nader kruip die Zoeloemag”- en “in die skadu van die berge, bosbeskut aan alle kant, staan ’n eensaam hartbeeshuisie”-storie – al pryk die hartbeeshuisie in die vorm van ’n paleiswoning in Stellenbosch en het die miljoenêr al klaar ’n paar Zoeloes in sy mag.

Ander, miskien kenmerkend akademiese beskou, word bedien met meer abstrakte souse om die verklaringsdis meer diepsinnig te maak. So vind ’n mens byvoorbeeld Darwinisties begronde soorte dryfvere wat aan biologiese oorlewingstrategieë toegeskryf word wanneer daar gepraat word oor die kwessie wat hier ter sprake is. Miljoenêrs word dan voorgehou as Alfa-ape wat hulle die genepoel op selfsugtige wyse wil toe-eien as ’n dam waarin net hulle kan swem, en as hulle sou slaag, die oorlewingskanse van die hele stam kan verbeter deur die minderbedeelde mededingers die loef af te steek. Stellenbosch, gesien as ’n metaforiese telingsruimte, is klein genoeg om die Afrikaanse Alfa-aap se libido dominandi op ’n opvallende wyse in die openbaar ten toon te stel en geleenthede te skep om al sy voortreflike eienskappe in sy doen en late gestalte te gee.

Hier gaan dit dus vir die miljoenêr nie meer oor net geldmaak nie. Hy wil eerder aan sy primêre verwysingsgroep (die inboorlinge van Stellenbosch) demonstreer dat hy beter bedeeld is met die gene wat verbeeldingryke verstellings aan die wêreld moontlik maak, innoverende gedrag beloon, altruïstiese strategieë in werking stel om die gehalte van die stam te verbeter en die krepeerders uit eie geledere op dié manier op te hef. Omtrent al die Stellenbosse miljoenêrs besit byvoorbeeld wynplase en restaurants in ’n wêreld waarin dit bekend is dat ’n mens ’n klein fortuin uit die wynboerdery of ’n deftige eetplek kan maak alleenlik as jy met ’n groot fortuin wegspring.

Roer ’n bietjie Calvinisme in die Darwinistiese sop in, dan kom jy vinnig uit by Weber se gevolgtrekking dat die miljoenêr se kapitalistiese versamelingslus spruit uit ’n amper maniese ywer om die Opperwese te oortuig dat, ten spyte van predestinasie, al sy harde werk net gerig is op die verheerliking van Gods Koninkryk en dat God dus op grond hiervan miskien die toegangsvereistes tot die hemel, by wyse van uitsondering, vir hom kan verslap. Sy selfsugtige, werkgekke gene moet nie net hier in die biologies gebonde aardse ’n beter kans op voortplanting gegun word nie. Hulle moet ook in geestelike vorm ’n beter kans gegun word om die hiernamaals te besaad. Arbeit macht frei.

........

Roer ’n bietjie Calvinisme in die Darwinistiese sop in, dan kom jy vinnig uit by Weber se gevolgtrekking dat die miljoenêr se kapitalistiese versamelingslus spruit uit ’n amper maniese ywer om die Opperwese te oortuig dat, ten spyte van predestinasie, al sy harde werk net gerig is op die verheerliking van Gods Koninkryk en dat God dus op grond hiervan miskien die toegangsvereistes tot die hemel, by wyse van uitsondering, vir hom kan verslap.

.......

Adam Smith se “onsigbare hand” begelei jou selfsugtige handelinge daartoe om ’n kosmos te skep wat tot voordeel van almal strek. Geestelike vooruitbeplanning is ’n kapitalistiese deug. Ten einde ’n versamelingsywer aan te wakker bied die teologiese kweekskool dus net so ’n goeie opleiding aan as die handelsfakulteit.

Goed en wel, sê die kritici van hierdie beslis rooskleurige voorstelling.

Uit so ’n Darwinistiese hoek beskou, kan die miljoenêr se dryfvere, op dieselfde vertrekpunte, behandel word as nie veel beter as ’n klomp seuns op ’n skoolterrein wat spog oor die grootte van die hangsels tussen hulle bene nie. ’n “Myne is tog groter as joune”-wedstryd. “Myne is so groot die ding het ’n hart en longe van sy eie,” spog die een. “Daai is niks,” kom die teenwerpsel. “As ek myne by die porselein droog skud, klink dit soos ’n bulldog wat pap vreet” ... ens ens. So iets gaan nou wel nie oor geldmaak nie, maar waaroor dit werklik gaan, maak dit nou nie eintlik meer navolgenswaardig nie.

Veral nie vir beskouinge wat die ontledingstaak met feministiese vertolkingstoerusting aanpak nie. Sommige van hulle (moenie skrik nie) gebruik sommer Occam se skeermes om die saak te besleg. Dit is ’n vereenvoudigde betoog wat daarop neerkom dat mansmense basies net twee soorte dryfvere het: seks en kos. So as hy nie ’n ereksie het nie, maak vir hom ’n toebroodjie. Miljoenêr of te not.

Vir die feministe wat met die helm gebore is en daarom miskien toegerus is met die soort X-straal-visie wat die patriargale wortels van die meeste van ons sosiale ellendes met die blote oog kan peil, sal toebroodjies nie veel hond haaraf maak nie. Hoe meer miljoenêrs op die oppervlak van ’n sosiale formasie waargeneem word, hoe meer word die patriargale afsettings wat oor tyd in die dieper sedimentêre voue van ’n plek (soos Stellenbosch) neergelê is, aan die kaak gestel. Soos Siener van Rensburg kan hulle met ’n waterwyserwiggelstok bepaal hoekom hier so baie patriargale fossielwaterdrinkplekke vir miljoenêrs op Stellenbosch is. Sien mens perdemis, kan die hings wat runnik, nooit ver wees nie.

Hoe dit ook al sy, Stellenbosch het blykbaar nog nie sy bekoring vir miljoenêrs uit alle oorde verloor nie. Chiavelli en Palazzolo is nou wel nie meer met ons nie, maar die ontluikende netwerke wat ons regeringsverliefdheid op Brics toelaat om opgerig te word, laat nuwe soorte voëls uit die Brics-gebied toe om in ons wynlande te kom nes skop.

’n Oekraïense historikus (by name Igor Torbakov) wat onlangs ’n sabbatstermyn by Stias geniet het en mettertyd deel geword het van die kring van spotters wat van tyd tot tyd op Julien’s se stoep vergader om die wêreld se probleme te ontleed, bring dit onder ons aandag dat ’n welbekende oligarg wat uit die konstellasie van Oekraïense en Russiese mafioso spruit, hom nou hier by ons in die Wynland kom vestig het. Natuurlik net om die gehalte van ons wynprodukte op sy plaas te verhoog en om ons te oortuig van die onoortreflike eienskappe van die borscht wat in sy Kerkstraat-restaurant bedien word.

........

Ons eie staatskapers en ons eie Wolwe van Dorpstraat kan net nie kers vashou by hierdie Brics-bulle nie. Hulle steel nie bietjies-bietjies nie. Hulle steel groot. Maar ons het darem al so ’n voorsmakie gehad met die Gupta-broers se kaperjolle.

........

Nou moet mens weet dat ’n Sowjet-oligarg die produk is van ’n proses waardeur die materiële bates wat in die Sowjetunie in die staat gekonsentreer was, ontbondel word deur stropingspraktyke wat jou deursnee-kapitaalstroper in die Weste laat lyk soos ’n koster wat die kerk se kollekteborde plunder. Ons eie staatskapers en ons eie Wolwe van Dorpstraat kan net nie kers vashou by hierdie Brics-bulle nie. Hulle steel nie bietjies-bietjies nie. Hulle steel groot. Maar ons het darem al so ’n voorsmakie gehad met die Gupta-broers se kaperjolle.

En nou, danksy Stellenbosch se magiese aantrekkingskrag, het ons uiteindelik ons eie bloubloed-oligarg in ons midde. Uitgevat in die standaardtoerusting van die tipiese Stellenbosse swaargewigmiljoenêr. ’n Wynplaas en ’n restaurant.

Igor het vir my sy naam gegee, en as ek hom dalk raakloop met my omswerwinge in die middedorp, sal ek hom sommer trompop vra hoekom dit so is dat Stellenbosch so onweerstaanbaar is vir miljoenêrs.

Miskien weet hy.

Lees ook:

Siedaar! Die vy

Was it appropriate to honour Bram Fischer with a doctorate from Stellenbosch University?

Slabbert: Man on a mission. A biography deur Albert Grundlingh: ’n resensie