Arubaanse notitie

  • 0

Breyten Breytenbach (Foto: Naomi Bruwer)

Ruim veertig jaar geleden, om precies te zijn in 1976, verscheen in Nederland de gestencilde brochure aan breyten breytenbach. Bureau Poetry International, Kunststichting Rotterdam en het Breytenbach-comité verzamelden dichters uit binnen- en buitenland naar aanleiding van de opsluiting in isolement van de antiapartheidsstrijder Breyten Breytenbach. De uitgave gericht aan Breytenbach is een morele steunbetuiging en een door dichters ondernomen uitdrukking van verzet tegen een fundamentele daad van onrecht. In de jaren zeventig beleefde de culturele boycotbeweging tegen het misdadige apartheidsbewind in Pretoria een hoogtepunt. Het Breytenbach-comité is in 1975 opgericht naar aanleiding van Breytenbachs arrestatie en de veroordeling door het hooggerechtshof. Breytenbach was al langer aanwezig in Nederland, in de jaren zestig onder meer met schilderijtentoonstellingen in Galerie Espace en bijdragen in H.C. ten Berges tijdschrift Raster. Sinds 1971 was Breytenbach in Nederland een gewaardeerde gast tijdens bijeenkomsten van Poetry International, ieder jaar door Martin Mooij georganiseerd in Rotterdam.

Hetzelfde jaar had in Amsterdam de conferentie “Art contra Apartheid” plaats. De fraai uitgegeven anthologiebundel zwart op wit (1976) met door Adriaan van Dis en Mineke Schipper vertaalde teksten van Zuid-Afrikaanse politieke ballingen en proteststemmen is daarvan de blijvende getuigenis. De artistieke en politieke protestacties in Nederland volgden elkaar op en zijn onder meer geïnitieerd door de Anti Apartheids  Beweging Nederland onder het voorzitterschap van Conny Braam, en het politiek-culturele centrum De Populier in Amsterdam.

Maatschappelijk betrokken schrijvers in de Lage Landen – ook enkele Vlamingen participeerden – en dichters die al eerder optraden op uitnodiging van Poetry International, onder wie Michael Krüger, Vasko Popa, Wahyu Rendra en Jerome Rothenberg, leverden met gelegenheidsgedichten een bijdrage voor de brochure aan breyten breytenbach. Over velerlei acties en bijzondere publicaties in de zeventiger jaren, alle tot stand gekomen in de boycotbeweging in Nederland, heb ik eerder geschreven.

Surinaamse en Antilliaanse stemmen in de culturele boycot

Tijdens het colloquium Cross-Over “te gast bij CARAN” (Caribische Associatie voor Neerlandistiek) in Oranjestad op 22 november 2017 wordt de aanwezigheid van Antilliaanse en Surinaamse schrijvers tijdens de culturele boycot van het apartheidsregime onder de aandacht gebracht. Het is niet genoeg bekend dat ook menig Caribisch schrijver een rol speelde in het verzet: Surinamers en Antillianen (pas na 1986 hebben Arubanen een eigen statuut binnen het Koninkrijk der Nederlanden) leverden teksten voor speciale protestuitgaven in de loop van de jaren zeventig en begin tachtig, traden op tijdens dichtersmanifestaties, schreven romans, gedichten en toneelteksten waarin de onderdrukking van miljoenen mensen in Zuid-Afrika aan de kaak is gesteld. In het referaat wordt aandacht gevraagd voor de zwarte stem van de Nederlandse boycotbeweging. De tentoonstelling Goede Hoop in het Rijksmuseum, afgelopen voorjaar, heeft met de Caribische schrijversstemmen geen rekening gehouden. Ze worden nauwelijks vermeld in de catalogus Goede Hoop. Betrekkingen tussen Nederland en Zuid-Afrika (2017) en hun bijdragen worden zeer ten onrechte bescheiden genoemd.

Het congres van de Universiteit van Aruba, met als thema “Antilliaanse, Surinaamse en Nederlandse literatuur. Transnationalisme, interculturaliteit en intercontinentaliteit”, tracht aan de hand van gevalstudies Nederlands-Caribische literatuur en trans-Atlantische relaties in de Nederlandse literatuur voor het voetlicht te brengen. Door drie continenten met elkaar te verbinden – de Antilliaanse en Surinaamse deelname aan de Nederlandse culturele boycotbeweging tegen het regime in Zuid-Afrika – kan een belangrijke lacune in het vertoog over acties van de Anti Apartheids Beweging Nederland worden aangestipt en met vooralsnog onontgonnen archiefmateriaal opgevuld. Het archief Breytenbach, door Adriaan van Dis geschonken aan het Letterkundig Museum in Den Haag, bevat wat dat betreft een schat aan gegevens waarin participatie vanuit de Cariben uitvoerig wordt gedocumenteerd.

Veertig jaar later

Naar aanleiding van het symposium informeerde ik Breyten Breytenbach over mijn onderzoek en de poging belangstelling te genereren voor de meer dan louter bescheiden bijdrage van Surinamers en Antillianen in de verzetsbeweging tegen apartheid. Breytenbach roemt in een persoonlijke brief zijn collega-schrijvers Frank Martinus Arion en Edgar Cairo met de volgende dithyrambe: “echte denkers, goeie dichters, moedige strijders”. De betrokkenheid van deze auteurs verdient inderdaad meer dan een aanvullende voetnoot. De eerste aanzet wordt aan de Universiteit van Aruba geformuleerd.

Wat een merkwaardig toeval moet worden genoemd en een bijzonder voorrecht is dat een dichter, met een gedicht aanwezig in de bundel aan breyten breytenbach, de conferentie bijwoont. Sjoerd Kuyper, bekend van veelgelezen kinder- en jeugdboeken, auteur van het Kinderboekenweekgeschenk in 2000, bekroond met Zilveren en Gouden Griffels en vooral de Theo Thijssen-prijs voor kinder- en jeugdliteratuur (2012), herinnert zich naar eigen zeggen niet zoveel van de betrokkenheid bij de gelegenheidsuitgave. Het is dan ook vier decennia geleden dat hij vanuit zijn sociale bekommernis en weerzin voor het lot dat Breytenbach en met hem miljoenen zwarten in Zuid-Afrika beschoren was een gedicht leverde voor de bundel.

Niet alleen is het een privilege op Aruba over de stem van Arubanen, Antillianen en Surinamers te kunnen spreken in hun acties tegen Pretoria. Vooral “De kulturele stem van het verzet” in 1982 is een belangwekkende manifestatie waaraan onder anderen Astrid Roemer bijzondere bijdragen leverde. Ook de ontmoeting met Sjoerd en Margje Kuyper behoort tot dat privilege. Of hoe na veertig jaar een verhaal zich verder schrijft tijdens de conferentie Cross-Over. En een dichter wordt herinnerd aan zijn actieve betrokkenheid bij een protestbeweging die vandaag in Nederland alleen nog reductionistisch wordt beschreven. De stem van de Nederlandse Antillen en het op dat ogenblik (1975) pas onafhankelijk geworden Suriname, van schrijvers in exil, moet in het onderzoek betrokken worden. Tijd voor een noodzakelijke rechtzetting. Dat ik dit aandachtspunt mag formuleren in aanwezigheid van de minzame Sjoerd en Margje Kuyper, directe getuigen van en participanten in (een hoofdstuk van) de Nederlandse boycotbeweging, ervaar ik als deel van het mij te beurt vallende privilege.

http://versindaba.co.za/tag/eddy-van-vliet-aan-breytenbach/

https://www.litnet.co.za/de-ogen-van-niemand-steve-biko-de-poezie-van-bert-schierbeek/

https://www.litnet.co.za/schrijvers-het-verzet/

https://www.litnet.co.za/zwart-op-wit-kroniek-van-een-cultureel-verdrag/

  • 0

Reageer

Jou e-posadres sal nie gepubliseer word nie. Kommentaar is onderhewig aan moderering.


 

Top