|
||||||||
Opsomming
Uitgewerye se doel is om waarde toe te voeg tot skrywers se manuskripte, hierdie manuskripte te verpak in boekformaat en hierdie boeke beskikbaar te stel aan ’n spesifieke teikenmark teen die regte verkoopprys. Alhoewel uitgewerye ook sosiale doelwitte het, is uitgewerye besigheidsentiteite wat markuitbreiding en standhoudendheid belangrik ag. Vernuwende besigheidsmodelle en strategieë is dus nodig.
Afrikaans word beskou as ’n minderheidstaal, aangesien hierdie taal deur minder as 50% van die bevolking van Suid-Afrika gepraat word (Grenoble en Singerman 2014). Die boekleser- en -kopersmark in hierdie taal is beperk en Afrikaanse uitgewerye ervaar daarom spesifieke uitdagings. Die verkoop van Afrikaanse vertaalregte aan internasionale uitgewersmarkte wat soortgelyke behoeftes met betrekking tot kulturele verbruik en leeskultuur toon, is ’n strategie om publisering in Afrikaans te handhaaf, markuitbreiding vir die skrywers se boeke te bewerkstellig en blootstelling vir Afrikaanse fiksie te fasiliteer. Maar hierdie doelwitte is nie altyd haalbaar wanneer die oneweredige vloei en verspreiding van mag en hulpbronne tussen periferale, semiperiferale en sentrale tale, asook tussen ontwikkelende en ontwikkelde lande, binne ’n globale literêre polisisteem oorweeg word nie (Even-Zohar 1979; Casanova 2010; Van Es en Heilbron 2015). Te midde van hierdie globale uitdagings kom minderheidstaalpublisering voor verdere unieke uitdagings te staan. In Suid-Afrika is dit noodsaaklik dat Afrikaanse fiksie aan spesifieke kriteria moet voldoen om vir vertaling oorweeg te word deur ’n internasionale uitgewery. Sodoende kan Afrikaanse boeke se reikwydte vergroot word.
Hierdie artikel poog om te bepaal wat hierdie kriteria is en is losweg gebaseer op die magisterstudie “Selling translation rights in trade publishing: case studies of Dutch translations of Afrikaans fiction in The Netherlands and Belgium” (Buitendach-Miller 2018). Hierdie studie sluit ’n omvattende literatuurstudie in wat, onder andere, die geskiedenis van Afrikaans, die Suid-Afrikaanse uitgewersbedryf en vertaalstrategieë bespreek. Afrikaans is volgens beginsels van die polisisteemteorie geposisioneer as periferale taal binne die globale literêre sisteem. Deur middel van semigestruktureerde onderhoude met ’n vertaler, uitgewers en literêre agente in die Suid-Afrikaanse en Nederlandse uitgewersbedryf, sowel as gevallestudies van vertaalde Afrikaanse populêre fiksieskrywers, naamlik Deon Meyer en Irma Joubert, is ’n generiese lys kriteria vir die vertaling van Afrikaanse fiksie geformuleer.
Bevindinge toon dat persoonlike besigheidsverhoudings met internasionale uitgewers, die profiel en oeuvre van die skrywer, unieke verkoopwaarde van die betrokke boek en die tydgees waarin die boek gepubliseer is, van belang is. Bestaande vertalings, plaaslike verkope en posisioneringstrategieë speel ook ’n belangrike rol. Verder toon die navorsingsresultate dat selfs debuutskrywers neweregte met geen gevestigde publikasielys nie, suksesvol kan verkoop wanneer aktuele temas, kontroversie of toekennings op die spel is. Elke boek word dus binne konteks van die betrokke uitgewery (plaaslik en internasionaal), sowel as die tydgees en die genre oorweeg wanneer besluite oor vertalings geneem word.
Hierdie artikel bespreek die voorgestelde kriteria wat met die vertaling van Afrikaanse fiksie oorweeg kan word wanneer titels vir die verkoop van vertaalregte aan internasionale uitgewerye voorgelê gaan word.
Trefwoorde: Afrikaanse fiksie; algemene uitgewersbedryf; Nederlandse literatuur; polisisteem; vertaalregte
Abstract
Criteria for the translation of Afrikaans fiction: the perspective of a publisher
Publishers are responsible for adding value to manuscripts and packaging these books in the right format, at the right time, at the right selling price, and making them available to specific target markets. Publishers have both social objectives and business objectives. Whereas publishers aim to inspire, influence, educate and provide readers with quality content in the form of either hard copy or digital copies, they are also businesses and therefore need to ensure sustainability through market extension and growth. Minority language publishers publish books for specific language markets that not only fulfil their language needs, but also resonate with their cultural identity. Although minority language publishers are addressing their social objective via minority publishing, the market for these language groups are rarely desirable in terms of market size. Afrikaans is regarded as a minority language in terms of per capita speakers, with only a total number of 12,2% Afrikaans home language speakers. Competition between local Afrikaans publishers is also high as a consequence, especially considering monopolies active in the country. With regard to Afrikaans publishing specifically, a unique set of additional challenges exists. In South Africa a total of 8,1% people speak English as a home language, while the rest of the population may also speak English as a second or third language (Statista 2018). The rest of the population is divided between indigenous African languages. It is also reported that South Africa does not have a strong book buying and reading culture due to specific historical and political factors which affect a large part of the indigenous language-speaking population, and consequently the book reading market (Le Roux, Tshuma and Harvett 2023; National Book Reading Barometer South Africa 2023). Currently trade books are published mainly in English and Afrikaans for an elite few who fall within the higher living standards demographic with discretionary income that enables them to afford luxury goods like books.
Considering these statistics and challenges, it is argued that in order to expand the market for Afrikaans trade books, a buying market outside of a country’s borders needs to be explored. It is suggested that not only translation rights, but also other subsidiary rights to these books need to be sold to a specific country that has similar needs in terms of cultural consumption. Subsidiary rights are any rights that are not included in the head contract between the author and the publisher (primary rights), like audio book rights, merchandising rights, etc., and may be exploited by the publisher, literary agent or author, depending on who owns the subsidiary rights (Owen 2014). Because Afrikaans has developed from various European languages, one being Dutch, and adding Dutch colonialism to South Africa and the development/history of the Afrikaans language, cultural ties and business relationships with both the Netherlands and Belgium are obvious.
However, the power imbalances between First World and Third World countries are also an important factor when the flow of information and products between countries is considered. It is argued that countries with a higher status will occupy a more central and powerful position on the global polysystem, whereas a Third World country like South Africa, which lacks resources and status, occupies a peripheral position on the global polysystem. This is also where the polysystem theory regarding power imbalances of not only the statuses of countries, but also languages, applies, where languages can be regarded as peripheral, semi-central or central (Even-Zohar 1979; Casanova 2010; Van Es and Heilbron 2015). It is argued that within the global polysystem of languages, a “continuous state of tension between the centre and the periphery [exists], in which different literary genres [or a country’s cultural capital] all vie for domination of the centre” (Khalid and Baker 1998:177). Various languages compete for the central position that the “hyper central” language English occupies. Sources argue that translating books into a more central language could influence the source language’s movement and position in the global polysystem (Casanova 2013).
Acknowledging the background and context of Afrikaans, and the challenges of minority language publishing, this article poses the question as to what criteria an Afrikaans book should fulfil to be considered for translation by an international publisher in order ultimately to increase readership, market reach and status on the global literary system. This article stems from a master’s study conducted in 2018, “Selling translation rights in trade publishing: case studies of Dutch translations of Afrikaans fiction in the Netherlands and Belgium” (Buitendach-Miller 2018), which also covers political, economic, social and technological factors influencing the publication of trade books in Afrikaans. This article focuses on the specific criteria.
This study is qualitative and exploratory and uses both primary and secondary research methods. The polysystem theory is used as a theoretical framework, and a comprehensive literature review was constructed. Furthermore, semi-structured interviews with translators, a literary agent and international (Dutch and Flemish) and local publishers were conducted. Two case studies of the translated Afrikaans authors Deon Meyer and Irma Joubert were also used to formulate the list of criteria for Afrikaans books to be considered for translation. Both these authors publish originally in Afrikaans and are considered bestsellers in their home country and internationally.
A generic list of criteria was formulated based on the results of the research conducted. The list is not conclusive, and all books do not necessarily fulfil all the criteria. It is evident that personal relationships with international role players in the publishing industry, and an author’s oeuvre and profile, unique selling proposition and seasonality/timing of the book are important considerations. Previous translations, sales record and positioning strategy are also included in the list of criteria. Lastly, research proves that even debut authors are considered for translations, based on controversiality of themes, unique writing style or awards received. A team consisting of a knowledgeable publisher, quality author and literary agent (in some instances) are crucial to success.
This article therefore discusses the proposed criteria and emphasises that the list may be used as a guideline where translations of minority titles are considered. This article also offers a publishing perspective, where business objectives are considered. It is, however, still important that publishers use their own discretion, as they know their markets best. A country’s specific political, economic, social, cultural and technological context should also be considered in conjunction with the proposed list of criteria.
Keywords: Afrikaans fiction; trade publishing; Dutch literature; polysystem theory; translation rights
1. Inleiding
Wanneer kan ’n Afrikaanse boek in aanmerking vir vertaling kom? Wat veroorsaak dat sommige Afrikaanse boeke suksesvol in Europese tale vertaal word en ander boeke nie? Alle gepubliseerde Afrikaanse boeke kan sekerlik nie in Spaans, Duits of Frans verskyn nie. Hierdie vrae moet gesien word teen die onweerlegbare feit dat uitgewerye winsgedrewe is en inkomste deur die produksie, verspreiding en verbruik van boeke (McCracken 1998:22, geparafraseer) genereer. Uitgewerye moet poog om ’n verskeidenheid boeke aan lesers te bied, by te dra tot die ekonomie deur middel van werkskepping, en skrywersdrome te bewaarheid.
Publikasiebesluite word altyd noukeurig oorweeg. Wanneer vertaling van internasionale titels ter sprake is, word die taal waarin vertaal word, die land se kulturele samestelling, die boekkoop- en leeskultuur sowel as verskeie ander oorkoepelende makrofaktore in ag geneem. Met betrekking tot individuele titels oorweeg internasionale uitgewers onder andere ’n skrywer se profiel, plaaslike verkope, beskikbare vertalings en literêre pryse of toekennings (Buitendach-Miller 2018).
Die doel van vertaling is egter nie net winsgeoriënteerd nie. Vertaling fasiliteer ook kulturele en ideologiese uitruiling tussen lande en taalgroepe.
This sharing of literature may be viewed as a cultural exchange, thus enriching the one culture but also preserving another culture (in the source language); […] translation of literature, […] is the most privileged form of intercultural dialogue, […] it is through their written tradition that cultures preserve their capital. (De Haan en Hofstede 2008)
Afrikaanse boeke het ’n beperkte lesersgehoor en is nie toeganklik vir die meeste internasionale uitgewers nie. Die inhoud is moontlik te kultureel spesifiek, byvoorbeeld verwysings na boeretradisies, woord- of idioomgebruik, ens. Boonop kompeteer die Suid-Afrikaanse uitgewersbedryf met ingevoerde Europese en Amerikaanse Engelse topverkopers, wat weer hulle markaandeel in die plaaslike mark verminder. Vertaling word beskou as ’n strategie om addisionele inkomste vir die skrywer en uitgewery moontlik te maak, blootstelling vir Afrikaanse inhoud globaal te bewerkstellig en bande met die internasionale uitgewersbedryf te versterk.
Hoewel vertaling verskeie geleenthede en uitdagings vir minderheidstaalpublisering bied, is die doelwit van die artikel spesifiek op beoordelingskriteria vir die vertaling van Afrikaanse fiksie gemik. Alhoewel spesifieke vertalingstrategieë betrokke is by die vertaling van fiksie, sal hier eerder aandag gegee word aan makro- en boekspesifieke faktore wat vertalingsbesluite kan beïnvloed. (Sien onderafdeling 6.)
2. Navorsingsmetode
Die Afrikaanse uitgewerswese, spesifiek wat fiksie betref, is die fokus van hierdie artikel, aangesien niefiksie dikwels ’n nisfokus het, wat geskiedkundige publikasies en exposés van plaaslike belang insluit. Kleiner taalgroepe se impak, trefkrag en hulpbronne is dikwels ook meer beperk. Die artikel is grootliks gebaseer op die magisterstudie “Selling translation rights in trade publishing: case studies of Dutch translations of Afrikaans fiction in The Netherlands and Belgium” (Buitendach-Miller 2018). Hierdie nagraadse ondersoek bevat ’n omvattende literatuurstudie oor die ontwikkeling van die Afrikaanse literatuur; uitdagings en geleenthede in die Suid-Afrikaanse uitgewersbedryf met verwysing na politiese, ekonomiese, sosiale en tegnologiese faktore van die land; vertaling as strategie; die verkoop van vertalingsregte aan Europese skrywers en ’n verduideliking van die polisisteemteorie.
Semigestruktureerde onderhoude met skrywers, literêre agente, ’n vertaler, vertalingsorganisasies en algemene uitgewers, beide plaaslik en internasionaal, is gevoer om data in te samel oor die vertaling van Afrikaanse fiksie. Gevallestudies van die misdaadfiksie- en historieseromanskrywers Deon Meyer en Irma Joubert is ook ingesluit. Hierdie gevallestudies het gesteun op semigestruktureerde onderhoude met die skrywers, hul agente en uitgewers. Parateksanalises van beide skrywers se oorspronklike titels en vertalings is gedoen om die posisioneringstrategieë van Afrikaanse titels te bepaal. Alle etiese vereistes vir hierdie navorsing is aan voldoen, soos gestipuleer deur die Universiteit van Pretoria. Waar nodig is respondente anoniem gehou, terwyl die skrywers, vertaler en agent toestemming verleen het om regte name in die studie te gebruik.
Beide sekondêre en primêre navorsingsresultate is getrianguleer om kriteria vir die vertaling van Afrikaanse fiksie saam te stel, vrae oor regteverkope te beantwoord en Afrikaanse literatuur se posisie in die globale literêre sisteem te bepaal.
3. Die rol van ’n uitgewery
Die National Reading Barometer-verslag (2023) lui dat 63% van Suid-Afrikaanse huishoudings nie ’n enkele fiksie- of niefiksieboek besit nie. Alhoewel 87% van Suid-Afrikaanse huishoudings leesmateriaal soos religieuse tekste, koerante, tydskrifte, woordeboeke en akademiese handboeke besit, besit slegs 37% fiksie- en (ander) niefiksieboeke. Die Afrikaanse en Engelse boekkoopkultuur is ook sterker as die Afrikataal-boekkoopkultuur. Teenoor 78% respondente wat aangedui het dat hulle ten minste een boek tuis het, het slegs 68% Afrikataal-huishoudings (alle Afrikatale in ag geneem) slegs een boek tuis gerapporteer. Verder bevestig die Publishers Association of South Africa (PASA) se uitgewerstatistiek dat daar groei was in die algemene Afrikaanse boeksektor gedurende 2021–2022 en dat die algemene uitgewersektor gedomineer word deur Afrikaanse en Engelse boekverkope en -produksie (Le Roux, Tshuma en Harvett 2023).
Die verantwoordelikhede van uitgewerye sluit in redigering, uitleg en ontwerp, druk, bemarking, verkope en die verspreiding van boeke aan ’n teikengehoor. Uitgewerye kan in verskillende sektore ‒ opvoedkundig, akademies en algemeen, genres, ouderdomsgroepe, geografiese gebiede en tale – spesialiseer. Dit hang af van hul visie, missie en redaksionele beleid. As besigheidsentiteite bedink uitgewerye gedurig nuwe strategieë soos marktendense verander. ’n Deel van Afrikaanse uitgewerye se verantwoordelikheid is ook om boeke te publiseer in dié spesifieke minderheidstaal sodat skryf en publikasie, sowel as lees in hierdie taal bewaar word en uitgewerye se sosiale doelwitte bereik word.
By die vertaling van fiksie is daar verskeie oorwegings, waarvan die belangrikste kostes is. Die uitgewerswese word hoofsaaklik deur uitgewerspesifieke kostes soos oorsprong- en ontwikkelingskostes van ’n manuskrip gelei. Wanneer vertaling oorweeg word, is woordtelling en redigeringskostes van manuskripte veral van belang. Vertaling kan in sommige gevalle duur wees, veral in die geval van minderheidstale met beperkte vaardige vertalers en taalkundiges.
In 2017 is die PEN Afrikaans Vertaalfonds opgerig. Hierdie instansie verskaf subsidies aan buitelandse uitgewerye wat Afrikaanse boeke wil vertaal. Indien die uitgewery voldoen aan die aansoekvereistes, word die vertaling ten volle gedek. Die beskikbaarheid van ’n vertaalfonds vergemaklik die vertaling van Afrikaanse fiksie en is ’n groot aanwins vir die Afrikaanse uitgewerswese. Sedert die ontstaan van Die PEN Afrikaans Vertaalfonds is daar tot 2021 ’n totaal van 22 Afrikaanse titels na verskeie tale vertaal, onder meer vertaling na Arabies, Kroaties en Nederlands (Wessels 2021). Hierdie lys sluit ook verskeie genres soos populêre fiksie, wetenskapfiksie, niefiksie, literêre tekste en poësie in. Die bewusmaking van Afrikaanse literatuur deur middel van die vertalingsubsidies van die PEN Afrikaans Vertaalfonds dra by tot die doelwit om die Afrikaanse lesersmark deur middel van vertaling buite landsgrense te vergroot.
4. Publisering in ’n minderheidstaal
Minderheidstaalpublisering se afset- en lesersgebiede is beperk tot geografiese gebiede, en is afhanklik van die totale aantal sprekers en lesers. Suid-Afrika is ’n multikulturele en meertalige land, en die taak om algemene boeke in al 11 amptelike landstale te publiseer, is uitdagend. Die dominante spreektale in Suid-Afrika is die inheemse tale. Zoeloe en Xhosa word onderskeidelik deur 25,3% en 14,8% van die totale bevolking gepraat (Statista 2018). Afrikaans is die derde grootste huistaal met 12,2% sprekers gevolg deur Engelse huistaalsprekers wat slegs 8,1% van die Suid-Afrikaanse bevolking uitmaak (Statista 2018). Suid-Afrikaanse uitgewerye publiseer fiksie en niefiksie hoofsaaklik in Engels en Afrikaans (Le Roux e.a. 2023). Die rede hiervoor lê opgesluit in politieke, historiese en sosiale faktore in die ontwikkeling van Suid-Afrika.
Educational policies of the past, aimed at either mis-education or denying education, along with economic exploitation and poor living conditions for the majority of South Africans has stifled the development of a wide-spread reading culture. (Oliphant 2000)
4.1 Afrikaans in die globale konteks
Volgens Even-Zohar (1979:290) se definisie van die polisisteemteorie, is ’n polisisteem ’n meervoudige sisteem wat bestaan uit verskillende subsisteme wat gedeeltelik oorvleuel. Die subsisteme funksioneer as een gestruktureerde geheel, maar hulle wisselwerking veroorsaak dikwels wrywing en beweging. Die globale literêre sisteem word ook as ’n polisisteem beskou. Elke land en taal funksioneer binne sy eie kulturele sisteem. Daarbinne word die literêre sisteem aangetref ‒ ’n subsisteem bestaande uit skrywers, boeke, uitgewerye en ander rolspelers. Tale word binne die globale sisteem geposisioneer volgens gebruik, gewildheid en status. Tale kan periferaal of sentraal geleë wees binne hierdie polisisteem. Engels word beskou as die dominante of hipersentrale taal en neem die sentrale posisie in (Van Es en Heilbron 2015; De Swaan 2002). Engels beklee die sentrale posisie nie net weens die gewildheid en gebruik van die taal nie, maar ook as gevolg van die aantal vertalings wat na die taal toe gemaak word en meertalige sprekers wat kies om die taal te gebruik (Casanova 2013:380). Ander taalgroepe, soos Frans, Duits en Spaans, neem semisentrale posisies in die globale polisisteem in as gevolg van aantal sprekers en vertalings (Van Es en Heilbron 2015).
Vertalings kan beweging binne die globale polisisteem fasiliteer. Wanneer ’n minderheidstaal, of periferale taal, vertaal word na een van die meer sentrale tale wat ’n hoër status het, word die status van die minderheidstaal ook deur hierdie proses verhoog. Pickford (2011) beweer dat die vloei van vertalings, en die lees van vertalings, ’n aanduiding is van die kulturele en ekonomiese hiërargieë in die globale polisisteem. Die posisionering van die tale word dus nie net bepaal deur die gebruik of status van die taal as sodanig nie, maar lande wat ’n hoër ekonomiese of sosiale status beklee, neem ’n meer sentrale posisie in. Armer of Derde Wêreld-lande beklee ’n periferale posisie. In dié verband word ook verwys na die Globale Suide en Noorde se magstryd met betrekking tot die vloei van inligting en produkte as “exclusively … from the industrialised nations to the developing nations” (Wafawarowa 2000) of as die kompromie tussen die boekvervaardigers en die Derde Wêreldse boekverbruikers, soos Altbach (1986) daarna verwys (geparafraseer). Die aanname bestaan dat die Suidelike Halfrond minder het om by te dra ten opsigte van navorsing, inligting en boeke. Dit is egter nie noodwendig waar nie, maar dit is duidelik dat die uitgewerye in die Suidelike Halfrond oor die algemeen meer neweregte vir boeke aankoop vanaf Europese lande en uitgewerye. Dit is ook so in die geval van Afrikaanse algemene uitgewerye met betrekking tot fiksie boeke (Buitendach-Miller 2018).
’n Verskeidenheid historiese en sosiale faktore beïnvloed Afrikaans se posisie in die globale polisisteem. Die taal word in baie kontekste nog as die “taal van die onderdrukker” beskou weens apartheid en die Nasionale Party se bewind tydens 1948‒1993. Die Afrikaanse taal het onder die apartheidsregering voorkeur geniet, en hierdie stereotipe van Afrikaans as ’n “apartheidstaal” kleef steeds aan die taal (Brink 2010).
5. Vertaling as strategie
In ag genome die plaaslike uitdagings wat die Afrikaanse uitgewerswese as ’n minderheidstaalbedryf beleef, is een van die voorgestelde strategieë die verkoop van vertalingsregte aan lande en taalgroepe buite landsgrense wat ’n soortgelyke kultuur en leesbehoeftes deel. Weens Suid-Afrika se historiese en kulturele bande met Nederland, word Nederlandse en Vlaamse uitgewerye beskou as potensiële kulturele besigheidsvennote waar vertaling van boeke moontlik kan wees. Van Kranenburg Hagedoorn en Cloodt (2001) beweer: “Complementarity is a major driver of partnering behaviour.” Dit kan gesien word in bemarkingsveldtogte en kulturele feeste tussen Nederland en Suid-Afrika, met behulp van organisasies soos Zuid-Afrikahuis en die Suid-Afrikaanse Sentrum vir Nederland en Vlaandere (SASNEV) wat komplementêre bande tussen die lande versterk. ’n Spesifieke boekbemarkingsveldtog, Week van de Afrikaanse roman, het gedurende 2014–2019 verskeie vertaalde Afrikaanse skrywers bemark. Ses vertaalde skrywers is elke jaar genooi en het deelgeneem aan boektoere in Nederland en België. Skrywers soos Marita van der Vyver, Kirby van der Merwe, Simon Bruinders, Irma Joubert, Chanette Paul en Ena Jansen was al deel van hierdie suksesvolle program onder leiding van die vertaler en die redakteur van die publikasie Maandblad-Zuid-Afrika (Glorie 2016; Van der Watt 2016; Week van de Afrikaanse roman s.j.). Die Week van de Afrikaanse roman het onder andere boekgesprekke by plaaslike boekwinkels sowel as mediablootstelling deur middel van onderhoude en die publisering van skrywers se boeke en optredes regoor Nederland en België ingesluit (Week van de Afrikaanse roman s.j.; Glorie 2016). Die Festival voor het Afrikaans is ook ’n kulturele fees wat gereeld plaasvind en verskeie Afrikaanse kultuurvorme ondersteun en bemark (Festival voor het Afrikaans 2023). Hierdie fees bemark ook literatuur. Die 2023-program het optredes deur die Afrikaanse skrywers van Marita van der Vyver, Ronelda Kamfer, Antjie Krog, Adriaan van Dis en Annemarié van Niekerk in Nederland ingesluit (Festival voor het Afrikaans 2023).
Wanneer vergoeding van die verkoop van regte en die verkope van die boeke in die buiteland oorweeg word, kan die verkoop van vertaalregte ekstra inkomste verseker vir plaaslike uitgewerye, veral in die algemene uitgewerysektor en vir die Afrikaanse skrywer (Owen 2014). Margie Orford, ’n vertaalde Suid-Afrikaanse misdaadskrywer, moedig die gebruik van literêre agente aan (in Warnes 2012). Sy is van mening dat die verkoop van regte ’n lesersgehoor kan vergroot, aangesien die Suid-Afrikaanse lesersmark klein is. Met die verkoop van vertaalregte kan die uitgewer of agent so veel soos 30% ontvang, en die skrywer kan 70% tantieme ontvang volgens die vertalingooreenkoms (Owen 2014). Verder versterk die verkoop van vertaalregte die handelsnaam en reputasie van Afrikaanse uitgewerye en Afrikaanse skrywers in die internasionale mark.
Indien ’n buitelandse uitgewery sukses behaal met ’n Afrikaanse boek, is die uitgewery geneë om terug te keer na die Afrikaanse uitgewery vir nuwe projekte en besigheid. In die geval van Irma Joubert se Nederlandse uitgewery, Uitgeverij Mozaïek, is verskeie Afrikaanse skrywers se boeke al vertaal. Dit sluit in: Connie Luyt (Schaduw over Afrika en Regen over de Serengeti, NB-Uitgewers); Deon Opperman (Donkerland, NB-Uitgewers); Brett Michael Innes (Die verhaal van Racheltjie de Beer en Rachel huilde, Naledi); Simon Bruinders (Mijn land, Naledi). Hans du Plessis se titels Op weg naar Schuilhoek (2015) en Als de windt draait (2016) (LAPA Uitgewers, druknaam van Penguin Random House, Suid-Afrika) is ook al deur hierdie Nederlandse uitgewery vertaal. Besigheidsverhoudings word dus geskep en onderhou, en sodoende word Afrikaanse uitgewerye se netwerk in die internasionale uitgewersbedryf vergroot.
Skrywers word aangemoedig om in hul moedertaal te skryf en nie slegs in Engels nie. Die wanpersepsie bestaan dat Engelse boeke ’n hoër standaard handhaaf, maar Deon Meyer en Irma Joubert skryf steeds al hul boeke in Afrikaans. Meyer se boeke is in ongeveer 28 tale vertaal. Hy skryf voltyds sedert 2009. Plaaslike verkope van sy eerste boek, Wie met vuur speel (1994), was 3 591 kopieë. Sy boekverkope het sodanig gegroei dat 30 700 voorafbestellings vir sy boek 7 Dae in 2011 ontvang is (Malan 2011; Meyer 2015). Meyer se eerste drukoplae van sy titels wissel daarna tussen 10 000 en 40 000 kopieë (NB-Uitgewers 2013). Die South African Booksellers Association (SABA) het in 2017 aangedui dat Deon Meyer die beste verkoper in die misdaadfiksiegenre is met verkope van 154 891 kopieë (Die waarde daarvan is R37+ miljoen (Van Wyk 2023). Irma Joubert se boeke is in Engels, Nederlands en Duits vertaal. Plaaslik verkoop haar titels nie minder as 10 000 per titel nie (LAPA Uitgewers 2013; NB-Uitgewers 2013). Nederlandse vertalings van Joubert se publikasies verkoop gemiddeld 40 000 kopieë jaarliks op die internasionale mark (LAPA Uitgewers 2013; Uitgeverij Mozaïek 2014). Verkoopsyfers kon intussen verander het, maar verkoopsgetalle, soos verkry tot en met 2015 bewys dat beide skrywers topverkoperstatus plaaslik en internasionaal bereik het en steeds gewild is in verskeie internasionale markte.1
Bogenoemde skrywers bewys dat Afrikaans as bronteks steeds gebruik kan word vir vertaling en dat verskeie vertalings van Afrikaanse fiksie moontlik is:
[T]here is no reason for authors to feel that the essence of their mother tongue is lost in translation, or that English, to use the initial metaphor, is a trampling giant that obliterates the artistic creation in its path. It should rather be viewed as a door opening up new markets and broadening the circle of acceptance and acknowledgement. (Minter 2013:56)
6. Kriteria vir vertaling
Die volgende kriteria vir die vertaling van boeke dui aan waarna uitgewerye kyk wanneer hul besluit of ’n boek geskik is of potensiaal bied vir vertaling. Hierdie kriteria kan oorweeg word vanuit die perspektief van ’n plaaslike Afrikaanse uitgewery wat ’n boek sou wou voorlê vir vertaling, of vanuit die internasionale uitgewer se perspektief wat die Afrikaanse teks wil oorweeg vir vertaling.
Die lys is nie omvattend nie en kan aangepas en verander word soos eksterne faktore verander, en sluit die algemene elemente vir oorweging in. Daarom is alle elemente van die lys nie in alle omstandighede toepaslik nie. Uitgewery moet dit met die nodige diskresie toepas. Die moontlikheid van unieke gevalle of uitsonderings bestaan.
Die lys is ’n maatstaf wat uitgewers kan gebruik om die geskiktheid of potensiaal van ’n titel vir vertaling te oorweeg, met inagneming van die lande (tale) se konteks en eksterne omgewing. Die lys help ook plaaslike uitgewers om uit die staanspoor tydens die werwing van ’n manuskrip bewus te wees van internasionale uitgewers se verwagtinge ten opsigte van geskikte boeke wat vir vertaling oorweeg kan word. Indien die boek voorgelê gaan word vir vertaling, kan die manuskrip en sy elemente aangepas word vir latere gunstige oorweging vir vertaling.
6.1 Oorkoepelende faktore: uitgewerye se perspektief
Oorkoepelende faktore moet oorweeg word, soos die uitgewerye se hulpbronne, beskikbare vertalingsfondse, ooreenkomste tussen uitgewerye se redaksionele beleid en die tydgees.
Die plaaslike uitgewery se netwerk van internasionale kontakte, literêre agente en vertalers speel ’n belangrike rol. Suksesvolle internasionale besigheidsverhoudings verg jare se skakeling en interaksie. So ook is marknavorsing oor globale tendense en markbehoeftes van verskillende markte noodsaaklik om internasionaal handel te dryf. Die doelwit is uiteindelik om die perfekte pasmaats te kry vir Afrikaanse skrywers en hulle boeke op die internasionale mark. Indien kwaliteit- Afrikaanse fiksie deur ’n internasionale uitgewer gepubliseer word wat nie die redaksionele beleid van die bronuitgewer deel nie, nie dieselfde kwaliteit nastreef nie of ’n swak bemarking- en verspreidingsinfrastruktuur het, kan hierdie faktore die sukses van die vertaalde boek in die nuwe mark kelder.
Die Nederlandse vertaling van Deon Meyer se Feniks het eers by die derde Nederlandse uitgewery, A.W. Bruna, in 2013 sukses behaal met vertalings in Nederland en België. Die eerste uitgewery, Van Buuren, is bankrot verklaar. By die tweede uitgewery, Uitgeverij De Fontein, het hy slegs “matige sukses” behaal (Kuijt 2014). Meyer erken dat die twee Nederlandse uitgewerye moontlik te klein was en nie oor die nodige hulpbronne vir bemarking beskik het om ’n Afrikaanse vertaalde skrywer in Nederland te bemark nie (Meyer 2015).
Die tydgees van publikasies het te doen met politiese, ekonomiese, sosiale en tegnologiese (PEST-) faktore wat gedurende ’n spesifieke tydperk ’n rol speel in die betrokke land of taalgroep wat die lees en koop van die betrokke boek (met sy bepaalde inhoud) positief of negatief kan beïnvloed. Genderkwessies lei tot die publikasie van boeke wat verskeie inklusiewe karakters en storielyne vir verskeie ouderdomsgroepe insluit. ’n Voorbeeld van die geskiktheid van boeke binne ’n betrokke tydgees is The handmaid’s tale, oorspronklik geskryf deur Margaret Atwood in 1985. Gedurende 2017–2018 is hierdie boek omskep in ’n Netflix-reeks wat uiters gewild is. Die gewildheid van die reeks onder verskeie ouderdomsgroepe het gelei tot herdrukke van die ou uitgawes van die boek en die skep van ’n opvolgboek, The testaments, deur dieselfde skrywer (Feldman 2019). Hierdie voorbeeld dui daarop dat tydgees belangrik is vir boeke, en elke boek in die betrokke tydgees globaal en plaaslik oorweeg moet word. Die voorbeeld slaag ook daarin om te bewys dat nie slegs nuwe publikasies in aanmerking kom vir vertaling nie, maar dat boeke beoordeel word volgens die tema, tydgees en eksterne faktore.
’n Plaaslike voorbeeld van goeie tydsberekening is Deon Meyer se boeke. Die demokratiese regering het verskeie uitdagings gebied aan ’n nuwe Suid-Afrika na 1994. Een van die gebeure wat ’n sentrale tema in Meyer se boeke is, is die transformasie van die Suid-Afrikaanse Polisie (SAP) na die Suid-Afrikaanse Polisie Diens (SAPD). Die SAP het hoofsaaklik uit wit mans bestaan. Skielik moes daar plek gemaak word vir verskeie rasse om sodoende meer inklusief en verteenwoordigend te wees in ’n nuwe Suid-Afrika. Meyer se hoofkarakter en protagonis, Bennie Griessel, besin gedurig oor die sosiale en logistieke probleme wat ’n nuwe politieke omgewing vereis. Meyer bring die verlede en hede saam in misdaadverhale en spreek tot ’n sekere sosiale angs van die ou en nuwe Suid-Afrika: “… the dilemma of middle-aged white men caught between traumatic pasts and a future which appears to have little use of them” (Warnes 2012). Dekades na demokrasie spreek Griesel steeds tot verskeie middeljarige mans wat eksistensieel stoei in ’n wêreld waar genderrolle en sosiale strukture uitgedaag word in ’n postdemokratiese Suid-Afrika.
Seisoenaliteit verwys na periodes wanneer boekverkope aangemoedig of bemark word, soos gedurende Kersfees en vakansietye. Internasionale uitgewerye sal byvoorbeeld hulle bestaande publikasieprogram raadpleeg om te sien of ’n vertaling binne ’n sekere tydperk val om gereed te wees vir ’n groot boekfees of vakansieseisoen. Internasionale uitgewerye is ook geneig om seisoenale katalogusse saam te stel as deel van hulle bemarkingstrategie. Dit is dus nodig dat plaaslike uitgewerye nie net van die tydgees bewus is nie, maar ook van internasionale uitgewerye se seisoene en boekgeleenthede.
6.2 Spesifieke faktore
6.2.1 Skrywer se oeuvre
Die skrywer se oeuvre en die aantal boeke wat reeds gepubliseer is, speel ’n rol. Die feit dat die skrywer voorheen boeke gepubliseer het, dui daarop dat die skrywer bekend is met die redigering- en publiseringsproses, dat ’n lesersgehoor bestaan, dat verkoopsrekords beskikbaar is en dat die plaaslike uitgewer genoeg potensiaal in die skrywer sien om in die publikasie te belê.
’n Bestaande publikasierekord bewys ook dat die skrywer die belofte inhou van nuwe en toekomstige publikasies. Om hierdie rede bekom buitelandse uitgewerye soms die vertaalregte van paar van ’n skrywer se boeke gelyktydig om sodoende ’n volle reeks titels binne ’n tydperk te vertaal en beskikbaar te stel in die nuwe lesersmark. Hierdie benadering kan beskou word as ’n laerisiko- of minimaliseringstrategie, en kan besparing van kostes tot gevolg hê. Hierdie strategie help ook met bemarking. Meer as een titel word gelyktydig in ’n buitelandse mark bekendgestel en titels kan gesamentlik bemark en verkoop word. Soms verskyn die boeke ook as reeks met soortgelyke voorbladontwerpe en styl. So kan ’n handelsmerk vir die skrywer in die buitelandse mark geskep word. Figuur 1 dien as voorbeeld van die gelyktydige vertaling en beskikbaarstelling van Deon Meyer se Nederlandse titels in die Nederlandse mark gedurende 2012–2014.
Figuur 1. Deon Meyer-titels in Nederlandse vertaling as reeks gepubliseer (2012–2014) (A.W. Bruna s.j.)
In die gevallestudies is Meyer veral geprys oor sy vermoë om die psigologiese binne ’n sosiale konteks te plaas. Dit dra by tot die skep van bekende clichés in misdaadfiksie (Warnes 2012:987). Joubert, weer, word geloof vir haar gebruik van universele temas van geloof, liefde en die stryd van oorlewing tydens oorloë. Sy verweef geskiedenis in romantiese spanningsknope en gebruik veral boeretradisies in haar boeke. Daar is iets eg Suid-Afrikaans/Afrikaans omtrent hierdie skrywers se boeke. Tog slaag hul daarin om universele temas en alledaagse karakters te gebruik wat beide Suid-Afrikaanse en internasionale gehore boei.
Alhoewel ’n bestaande publikasierekord noodsaaklik is, is skrywers al vertaal wat geen gevestigde publikasielys het nie. Die boek se tema, kontroversie en pryse of toekennings wat ontvang is, veroorsaak dat die neweregte suksesvol verkoop kon word. ’n Voorbeeld hiervan is Dominique Botha se Valsrivier (Penguin Random House, 2013) en False river (Penguin Random House, 2013). Die boek het verskeie literêre pryse ontvang, naamlik die Eugène Marais-prys, die Jan Rabie-Rapport-prys, die Universiteit van Johannesburg-debuutprys vir Suid-Afrikaanse skryfwerk (kategorie Engels), die Universiteit van Johannesburg-debuutprys vir Suid-Afrikaanse skryfwerk (kategorie Afrikaans), finalis in die Sunday Times Literary Prize 2014, die kykNET-Rapport-prys en die 2014 Versindaba Lykdig-kompetisieprys. Hierdie skrywer is spoedig deur Meyer se literêre agent, Isobel Dixon, aangebied aan buitelandse uitgewerye vir die verkoop van vertaalregte (Jennifer 2015).
6.2.2 Posisioneringstrategie/bemarkbaarheid van die skrywer
Bemarking en publisiteit van die boeke en skrywer is prioriteit. Isobel Dixon bevestig dat ’n groot deel van die onderhandelings oor neweregte beter en groter bemarking en mediablootstelling insluit (Dixon 2013). Die skrywer moet bereid wees om internasionaal te reis om bewustheid en lojaliteit by die buitelandse teikengehoor te bou. Die Suid-Afrikaanse skrywer moet kan deelneem aan verskeie bemarkings- en publisiteitsaktiwiteite, soos om onderhoude toe te staan aan radiostasies, tydskrifte en koerante en aan boekbekendstellings in die spesifieke land deel te neem. Met die toename in die gebruik van sosiale media is dit ook belangrik dat die skrywer in staat is om met sy/haar gehoor te skakel via verskillende sosialemediaplatforms.
Alhoewel die skrywer bekend kan wees in die plaaslike mark, word die skrywer in ’n ander land beskou as nuut en moet ’n nuwe handelsmerk geskep word. ’n Omvattende bemarkingstrategie van beide plaaslike en buitelandse uitgewerye is nodig om handelsmerklojaliteit te bou en verkope aan te moedig. Jones (2002) is van mening dat boeke nie gewild raak net op grond van hulle tekstuele eienskappe en aard nie, maar ondersteun moet word deur groot bemarking- en begrotingstrategieë. Aangesien bemarkingsbeginsels berus op die idee van herhaling, sal die nuwe gehoor meer bewus word van die skrywer en sy/haar werk deur middel van bemarking (Lamb, Hair, McDaniel, Boshoff en Terblanche 2006).
Buiten die skep en ontwikkeling van ’n skrywershandelsmerk is die boek se verpakking belangrik. Die voorblad en verskeie elemente van die boek posisioneer die titel in die mark. Die parateks van die boek moet oorweeg word en moontlik aangepas word vir die nuwe mark omdat verskillende kulturele kodes en voorkeure in die teikenland geld. Die parateks sluit in alle elemente buiten die teks van die verhaal self, soos die voorblad, die titel, die skrywer, die voor- en agterwerk en die bedankings (Mirenayat en Soofastaei 2015). Die visuele elemente, sowel as die flapteks, bevestig die genre van die boek en help om lesers se verwagtinge te bestuur. In die meeste gevalle ontwerp die buitelandse uitgewery hulle eie voorblad sodat die voorblad aanklank vind by die nuwe gehoor. Dit is ook belangrik dat plaaslike uitgewerye kennis neem van Europese vertalings se paratekste, sodat hulle hierdie visuele nuanses begryp, aangesien dit iets van die betrokke kultuur verklap. Die oorspronklike voorblad van die Afrikaanse boek is nietemin belangrik wanneer die boek oorweeg word vir vertaling. Die voorblad kommunikeer die genre, tema en styl van die boek en kan dus bydra tot die buitelandse uitgewery se gevoel vir, of eerste indrukke van, die boek. Joubert se voorblaaie en in sommige gevalle selfs titels is verander om beter aanklank te vind by Uitgeverij Mozaïek se Christelike gehoor. Figuur 2 en Figuur 3 is voorbeelde van Joubert se trilogie wat gedurende 2013–2014 deur hierdie Christelike uitgewery vertaal is.
Figuur 2. Afrikaanse trilogie deur LAPA Uitgewers gepubliseer (LAPA Uitgewers s.j.)
Figuur 3. Vertaalde trilogie deur Uitgeverij Mozaïek gepubliseer (2011–2013)2 (Uitgeverij Mozaïek 2016)
6.2.3 Plaaslike verkope
Buitelandse uitgewerye wil graag weet hoe die skrywer plaaslik ontvang en verkoop word, aangesien dit dui op die teks se potensiële aantrekkingskrag vir lesers. Plaaslike verkope is soms problematies vir buitelandse uitgewers om te interpreteer. Daarom moet die Suid-Afrikaanse konteks aan Europese lande verduidelik word. Soos verduidelik in onderafdeling 3 van hierdie artikel, het Suid-Afrika nie ’n groot boekkoopkultuur nie. Die verkoop van 5 000 plaaslike niefiksie-eksemplare maak dat die betrokke boek as ’n topverkoper in Suid-Afrika beskou word (Van Rooyen 2005). Die eerste oplaag van fiksietitels in Suid-Afrika is ongeveer 1 000 eksemplare (vandag selfs 750), met sekere skrywers wat herdrukke van 1 000‒2 000 kan hê (Abrams 2015; Le Roux en Buitendach 2018). Die verkope van beide fiksie en niefiksie in die buiteland is nie noodwendig vergelykbaar nie.
’n Ander uitdaging is dat literêre boeke oor die algemeen minder verkoop in vergelyking met populêre fiksie. Die gewilde genres soos romans en misdaadfiksie verkoop oor die algemeen beter en is verseker van stabiele verkope, waar meer eksperimentele genres en literêre boeke ’n beperkte teikengehoor het. Statistiek dui aan dat die romanse-genre die Amerikaanse sagtebandmark domineer, en dat een uit elke vyf lesers romanses lees(Snyman en Penzhorn 2011). Drukoplae vir literêre boeke is oor die algemeen laer. Uitgewerye publiseer literêre boeke meesal as deel van hul sosiale doelwit. Publikasie van hierdie boeke dra by tot hulle status en prestige as hoëkultuuruitgewery en vorm deel van sosiale kapitaal (Sapiro 2008). As gevolg van die hoë literêre waarde van hierdie titels is dit hulle wat benoemings vir literêre pryse ontvang en dus buitelandse uitgewers se aandag trek.
Dit is nodig om die konteks van die Suid-Afrikaanse boekkultuur aan die buitelandse uitgewery te skets en die skrywer daarbinne te posisioneer. Binne die sosiale en ekonomiese omgewing van Suid-Afrika is dit selde dat ’n boek meer as 5 000 eksemplare verkoop. Vir vertaling moet boeke eerder beoordeel word op grond van meriete, uniekheid en die potensiaal van die skrywer.
6.2.4 Pryse/toekennings
Pryse en toekennings is ’n aanduiding van meriete. Die boek is beoordeel deur kritici en kundiges en voldoen aan spesifieke keuringskriteria. Indien ’n boek ’n toekenning gewen het of ’n benoeming ontvang het, kan die uitgewer dit gebruik as etiket of bemarkingsinstrument om die boek in die mark te posisioneer. Verskeie literêre uitgewerye bestaan wat slegs boeke wat pryswenners is vertaal. Hierdie uitgewerye is eerder gesteld op sosiale kapitaal en het nie ’n sterk winsoogmerk nie. Dit hang dus af van wat die internasionale uitgewery se doelwit en missie met die vertaling is.
Deon Meyer word nie deur Suid-Afrikaanse kritici beskou as ’n literêre skrywer nie, tog het hy verskeie internasionale toekennings vir sy boeke ontvang, wat insluit Le Grand Prix de Littérature Policiére (2003) en Le prix Mystère de la critique (2004) in Frankryk, die Deutsche Krimi Preis (2006, 2009) in Duitsland, die Martin Beck Award (2010, 2021) in Swede en die Barry Award for Best Thriller in the USA (2010) (Deon Meyer: Biografie s.j.). Meyer se vertalings in Nederlands word geposisioneer as “literaire thrillers”. Hierdie hoër status in literêre kringe het vir hom meer verkope en aansien meegebring in die internasionale gehoor (A.W. Bruna s.j.).
Figuur 4. “Literaire thriller”-etiket op Deon Meyer titel De Kaap (A.W. Bruna s.j.)
Joubert se internasionale toekennings en benoemings sluit in die BCB Publiekprijs (Christelike prys vir vertaalde fiksie, 2014), ’n nominasie vir die Christy Award wat Christelike fiksie (historiese fiksie) erken, en in 2016 het die Internasionale Organisasie van die Logos-boekwinkelketting die vertaling van Tussen stasies, naamlik The girl from the train (2016), gekies as die beste boek van die jaar in die kategorie fiksie (NB-Uitgewers 2015; Irma Joubert s.j.).
Plaaslik het beide skrywers ook toekennings en nominasies vir hulle skryfwerk ontvang, maar nie literêre pryse ontvang nie.3
Die feit dat beide skrywers verskeie toekennings vir hul werk ontvang het, het bygedra tot die vertaling van die boeke in meer tale en het ook vertalings gunstig beïnvloed.
6.2.5 Beskikbare vertalings
Wanneer skrywers ’n vertaling van hulle boeke beskikbaar het, bestaan die aanname dat die boeke van goeie gehalte is. ’n Ander uitgewer het dus die boek op gehalte beoordeel en besluit om die risiko te neem om die boek te vertaal. Die konsep isomorphism between literary fields in different nations is hier ter sprake en verwys na persone (in hierdie geval uitgewerye) in dieselfde bedryf wat na mekaar kyk vir bevestiging en inspirasie deur suksesvolle strategieë (Franssen en Kuipers 2013). Isomorfisme is veral van toepassing wanneer manuskripte uit minderheidstale voorgelê word of wanneer ’n vertaling oorweeg word in ’n taal waarmee ’n buitelandse uitgewery nie bekend is nie. Wanneer die vorige uitgewer, van ’n ander taalgroep, dit goedgedink het om die boek te publiseer en vry te stel in ’n ander taal, kan nuwe uitgewers op hierdie merietebeoordeling bou en die vertaling in hulle taal oorweeg. ’n Ander manier om die gehalte van die werk te evalueer, is om ’n Engelse vertaling (of ’n paar hoofstukke) aan te vra om die kwaliteit van die manuskrip self te bepaal. Beskikbare vertalings help om volgende vertalings moontlik te maak. Dit maak dit makliker vir ander uitgewers om toegang tot die taal te verkry en dit te beoordeel vir verdere vertaling in groter taalgroepe soos Spaans, Nederlands, Duits en Frans (Škrabec 2007). Meyer se tweede boek, Feniks, is in beide Afrikaans en Engels beskikbaar gestel in 1996. Die beskikbaarheid van sy Engelse vertalings het die vertaalproses vergemaklik en die daaropvolgende Nederlandse vertalings het deure na verskeie ander vertalings in Europa oopgemaak (Le Roux en Buitendach 2014).
Joubert se vertaling van Tussen stasies (2007) was eerste in Nederlands, daarna in Duits en toe eers in Engels. Dit is nie altyd die geval dat ’n Engelse vertaling eerste moet bestaan vir vertaling van ’n Afrikaanse boek om oorweeg te word nie. In Joubert se geval was die Nederlandse uitgewer en vertaler vloeiend in die lees en verstaan van Afrikaans (Buitendach-Miller 2018; Uitgeverij Mozaïek 2014).
6.2.6 Opvolgverkope en boeke
In die geval van die Afrikaanse fiksieskrywers Meyer en Joubert blyk dit dat indien die buitelandse uitgewer tevrede is met die vertaling se verkope in die betrokke land, nuwe titels se vertaalregte outomaties verkry kan word soos wat nuwe titels plaaslik gepubliseer of gewerf word. In die geval van Joubert het Uitgeverij Mozaïek ná die verkoopsukses van Tussen stasies in Nederland, dadelik ander vertalingsregte van die trilogie en ander titels aangekoop (Uitgeverij Mozaïek 2014).
Uitgewerye belê in die “nuwe” skrywer en spandeer tyd en geld om die skrywer se handelsnaam in hulle betrokke land te bou. In baie gevalle benodig hulle die waarborg dat meer as een titel geproduseer gaan word en die handelsmerk dus uitgebou kan word vir herhaalde verkope: “A reputation grows slowly and gradually. An author should publish at regular intervals to become popular” (Verdaasdonk 1986). Die belegging lê nie in net een titel nie, maar in die moontlikheid van opvolgtitels en deurlopende inkomste.
Wanneer die lojaliteit in die buitelandse mark gebou is, en daar ’n behoefte bestaan aan nuwe titels van die Suid-Afrikaanse skrywers, kan dit selfs gebeur dat die buitelandse uitgewery die Suid-Afrikaanse skrywers werf om boeke vir hulle mark te skryf. ’n Voorbeeld hiervan is toe Deon Meyer versoek is om die geskenkboek te skryf vir die Nederlandse uitgewery A.W. Bruna se veldtog Spannende Boeken Weken 2017. Die geskenkboek is uitgedeel aan alle boekhandelaars se klante wat Nederlandse boeke gekoop het van meer as €12,50 (ongeveer R253,66). Hierdie veldtog is die oorsprong van die titel De vrouw in de blauwe mantel (A.W. Bruna s.j.) wat later in Afrikaans versprei is as Die vrou in die blou mantel (Tafelberg 2017) (A.W. Bruna, s.j.; Deon Meyer Boeke s.j.). Wedersydse vertaling van boeke tussen Nederland en Suid-Afrika, Nederlands en Afrikaans verbreed die reikwydte van Meyer se skryfwerk.
6.2.7 Genre, skryfstyl en unieke verkoopswaarde
Sekere genres is oor die algemeen meer gewild as ander. Verkoopsyfers bevestig hierdie stelling. Om ’n gewilde genre te vertaal word beskou as ’n strategie met ’n laer risiko omdat daar reeds ’n gevestigde mark bestaan. Hierteenoor het die publikasie van ’n avant-garde- of eksperimentele literêre genre ’n beperkte gehoor. Dit kan wees dat die “veiligheid” van ’n betrokke genre ’n rol speel in die besluit om te vertaal, al dan nie.
Daar bestaan ook die argument dat dit soms juis die unieke styl of kontroversiële tema is wat die boek differensieer van ander en dus meer aantreklik maak vir vertaling. Die tema van die boek is moontlik “anders”, die boek kan ’n innoverende benadering tot ’n tema of skryfstyl bevat wat iets nuut bied in die mark of dalk aansluit by die land se kultuur en marktendense. Navorsing dui daarop dat Europese vertalers dikwels op soek is na iets vars en nuut. ’n Nederlandse uitgewer verwys byvoorbeeld na “eksotiese Afrika” (Boekencentrum TV 2012). Dit is dalk juis hierdie bestanddeel wat Afrika en sy skrywers bied wat aanklank mag vind by ’n buitelandse gehoor.
Dit is belangrik om verskeie faktore te oorweeg, maar veral die unieke verkoopswaarde van elke publikasie wat die boek moontlik ’n kompeterende voordeel in ’n betrokke land en taalgroep kan gee. Dit hang af van die boek, die betrokke uitgewerye se redaksionele beleid en die teikengehoor se leesbehoeftes. Die buitelandse uitgewery se redaksionele beleid mag juis wees om Derde Wêreld-fiksie te vertaal, iets uniek te publiseer en ’n nuwe kulturele diskoers en gesprek by hulle lesersgehoor aan te moedig.
7. Samevatting
Die keuse van twee Afrikaanse skrywers wat in verskillende genres skryf se vertalings is doelbewus gebruik om elemente van die sukses van die vertalings, sowel as die oorwegingskriteria te identifiseer wat gebruik kan word as kriteria vir potensiële vertaling. Dat die skrywers se boeke by verskillende Nederlandse uitgewerye uitgegee is, het die lys van kriteria verder versterk. Omdat gevallestudies se resultate nie oordraagbaar is nie en nie veralgemeen kan word nie, is die gevallestudies se inligting getrianguleer met onderhoude en bronne vanuit die literatuurstudie (Pickard 2013:21).
Die finale lys kriteria vir die vertaling van Afrikaanse fiksie is nie omvattend nie en kan aangepas word. Elemente kan in verskillende kombinasies gebruik word en alle boeke hoef nie aan al die kriteria te voldoen om goedgekeur te word vir vertaling nie. Tans bestaan daar nog nie een omvattende lys wat alle kriteria insluit en bespreek vanuit ’n Afrikaanse konteks met inagneming van die periferale status van die land en taal nie.
Die heel belangrikste kriterium is dat die konteks ten alle tye oorweeg moet word tydens die toepassing van die kriteria. Die taalgroep se politieke, ekonomiese, sosiale en tegnologiese faktore, die betrokke taal, die skrywer en sy/haar temas en genre, sowel as die tydgees moet oorweeg word. Verder speel die skrywerprofiel en pryse en toekennings ’n rol. Die afkeuring van ’n boek is nie noodwendig ’n refleksie van die kwaliteit van die boek nie.
In Suid-Afrika is die verkoop en aankoop van neweregte en die beskikbaarheid van literêre agente beperk (Kleyn 2013; Buitendach-Miller 2018). Om die lesersmark vir minderheidstaalpublikasies te vergroot en die internasionale mark bewus te maak van die hoë kwaliteit van Suid-Afrikaanse fiksie, is vernuwende strategieë nodig. Besigheidsverhoudings met internasionale kontakte en uitgewers is belangrik. ’n Kennisname van buitelandse uitgewerye se markte en behoeftes, insig in die keuringsproses en om vertaling as doelwit by die publikasie van Afrikaanse fiksie uit die staanspoor sal Afrikaanse uitgewerye in ’n mededingende posisie plaas.
Bibliografie
Abrams, D. 2015. 4 Reasons books are so expensive in South Africa. Publishing perspectives. https://publishingperspectives.com/2015/11/5-reasons-books-are-so-expensive-in-south-africa (18 September 2023 geraadpleeg).
Allen, E. (red.). 2007. To be translated or not to be. Institut Ramon Llull. https://www.researchgate.net/publication/304214358_To_Be_Translated_or_Not_To_Be (8 Maart 2024 geraadpleeg).
A.W. Bruna Uitgevers: De Kaap: Deon Meyer. A.W. Bruna Uitgevers amptelike webwerf. s.j. https://www.awbruna.nl/boek/thrillers/deon-meyer/de-kaap (27 Mei 2023 geraadpleeg).
A.W. Bruna Uitgevers: De vrouw in de blauwe mantel: Deon Meyer. A.W. Bruna Uitgevers amptelike webwerf. s.j. https://www.awbruna.nl/boek/thrillers/deon-meyer/de-vrouw-in-de-blauwe-mantel (27 Mei 2023 geraadpleeg).
Boekencentrum TV. 2012. Uitgever Corinne Vuijk aan het woord: Irma Joubert. Uitgeverij Mozaïek. https://www.youtube.com/watch?v=s8ObWruFnYY (20 Augustus 2021 geraadpleeg).
Brink, A. 2010. Ground zero: Die Suid-Afrikaanse literêre landskap ná apartheid. Jan Rabie Marjorie Wallace lesing, Universiteit van die Wes-Kaap, 17 September.
Buitendach-Miller, S.A. 2018. Selling translation rights in trade publishing: Case studies of Dutch translations of Afrikaans fiction in the Netherlands and Belgium. MA- verhandeling, Universiteit van Pretoria.
Casanova, P. 2013. What is a dominant language? Giacomo Leopardi: theoretician of linguistic inequality. New Literary History, (44):379–99.
De Haan, M. en R. Hofstede. 2008. *Great translation by the way. A pamphlet for preserving a flourishing translation culture. Gesamentlik uitgegee deur: Dutch Language Union, The Expertise Centre for Literary Translation, The Dutch Foundation for Literature, The Flemish Literature Fund and the Foundation for the Production and Translation of Dutch Literature. Dutch Language Union, The Expertise Centre for Literary Translation, The Dutch Foundation for Literature, The Flemish Literature Fund and the Foundation for the Production and Translation of Dutch Literature. Amsterdam.
Deon Meyer: Biografie. Deon Meyer amptelike webwerf. s.j. https://www.deonmeyer.com/bio.html (29 Mei 2023 geraadpleeg).
Deon Meyer: Die boeke. Deon Meyer amptelike webwerf. s.j. https://www.deonmeyer.com/index.html#books (29 Mei 2023 geraadpleeg).
De Swaan, A. 2002. Woorden van de wereld: het mondiale talenstelsel. Vertaald uit het Engels door Leonoor Broeder. Bert Bakker: Amsterdam.
Dixon, I. 2013. Persoonlike onderhoud gevoer deur Samantha Buitendach-Miller. 29 Oktober 2013.
Evans, N. en M. Seeber (reds.). 2000. The politics of book publishing in South Africa: a critical overview. Scottsville: University of Natal Press.
Even-Zohar, I. 1979. Polysystem theory. Poetics Today, 1(1/2):287–310.
Feldman, L. 2019. Let’s break down the most mysterious parts of the testaments, with a little help from Margaret Atwood. Time, 10 September 2019. https://time.com/5673535/the-testaments-plot-questions-margaret-atwood (11 Junie 2023 geraadpleeg).
Festival voor het Afrikaans. 2023. https://festivalvoorhetafrikaans.nl (11 Augustus 2023 geraadpleeg).
Franssen, T. en G. Kuipers. 2013. Coping with uncertainty, abundance and strife. Decision-making processes of Dutch acquisition editors in the global market for translations. Poetics, 41(1):48–74.
Glorie, I. 2016. Programma: Week van de Afrikaanse roman 2016. https://www.litnet.co.za/programma-wek-van-de-afrikaanse-roman-2016/ (16 Junie 2022 geraadpleeg).
Grenoble, L. en A. Singerman. 2014. Minority Languages. Linguistics. https://www.oxfordbibliographies.com/display/document/obo-9780199772810/obo-9780199772810-0176.xml (11 Junie 2021 geraadpleeg).
Irma Joubert. Tuisblad [Facebook]. s.j. https://www.facebook.com/irmajoubertpage (19 September 2023 geraadpleeg)
Jennifer. 2015. Isobel Dixon signs Dominique Botha to London Literary Agency Blake Friedmann. Books Live, 7 Januarie 2015. http://bookslive.co.za/blog/2015/01/07/isobel-dixon-signsdominique-botha-to-london-literary-agency-blake-friedmann (12 September 2021 geraadpleeg).
Jones, R.C. 2002. Read between the hype. The Guardian, 22 Oktober 2022. https://www.theguardian.com/books/2002/oct/22/bookerprize2002.thebookerprize (13 September 2014 geraadpleeg).
Khalid, I. & Baker, M.J . 1998. Country of origin effects: a literature review. Marketing Intelligence & Planning, 16(3):150–99
Kleyn, A.J.T. 2013. ’n Sisteemteoretiese kartering van die Afrikaanse literatuur vir die tydperk 2000–2009: Kanonisering in die Afrikaanse literatuur, PhD-verhandeling, Universiteit van Pretoria.
Kuijt, P. 2014. De wetten van Deon Meyer: Een makkelijk boek is een slecht boek. Hebban, 28 Mei 2014. https://www.hebban.nl/artikelen/de-wetten-van-deon-meyer-een-makkelijk-boek-is-een-slecht-boek (10 September 2015 geraadpleeg).
Lamb, C., J. Hair, C. McDaniel, C. Boshoff en N. Terblanche. 2006. Marketing. Oxford University Press: Kaapstad.
LAPA Uitgewers. 2013. Irma Joubert tantiemestaat (2009, 2011–2013). Beskikbaar van: LAPA Uitgewers (Oktober 2014 geraadpleeg).
LAPA Uitgewers. Irma Joubert: Boeke. LAPA Uitgewers amptelike webwerf. s.j. https://lapa.co.za/Skrywers/irma_joubert (20 Augustus 2023 geraadpleeg).
Le Roux, E. en S. Buitendach. 2014. The production and reception of Deon Meyer’s works: an evaluation of the factors contributing to bestseller status. Scrutiny 2: Issues in English Studies in Southern Africa, 19(1):18–34.
—. 2018. Travelling stories: Selling translation rights of Afrikaans fiction to Dutch publishers. Publisher’s Research Quarterly, 34:288–303.
Le Roux, E., S. Tshuma en S. Harvett. 2023. South African Book Publishing Industry Survey 2021–2022. Universiteit van Pretoria en die Publishers Association of South Africa, Pretoria.
Malan, M. 2011. Deon Meyer beats international rivals. News24. https://www.news24.com/channel/deon-meyer-beats-international-rivals-20111027 (13 September 2013 geraadpleeg).
McCracken, S. 1998. Pulp: Reading popular fiction. Manchester University Press: Manchester.
Meyer, D. 2020. Persoonlike onderhoud gevoer deur Samantha Buitendach-Miller. 8 Desember, Stellenbosch.
Minter, L. 2013. Translation and South African English literature: Van Niekerk and Heyns’ Agaat. English Today, 29(1):53–7.
Mirenayat, S. en E. Soofastaei. 2015. Gerard Genette and the categorization of textual transcendence. Mediterranean Journal of Social Sciences, (6):533–7.
NB-Uitgewers. 2015. Persoonlike onderhoud gevoer deur Samantha Buitendach-Miller. 8 Desember 2015, Kaapstad.
—. Skrywerfokus: Deon Meyer. Amptelike webwerf. s.j. http://www.nb.co.za/authors/1303 (12 September 2017 geraadpleeg).
National Reading Barometer South Africa. 2023 National Reading Survey 2023. https://www.readingbarometersa.org/survey (10 September 2023 geraadpleeg).
Oliphant, A. 2000. From colonialism to democracy: writers and publishing in South Africa. In Evans en Seeber (reds.) 2000.
Owen, L. 2014. Selling rights. Sewende uitgawe. Routledge: Abingdon.
Pickard, A.J. 2013. Research methods in information. Londen: Facet Publishing.
Pickford, S. 2011. The Booker Prize and the Prix Goncourt: a case study of award-winning novels in translation. Book History, (14):221–40.
Sapiro, G. 2008. Translation and the field of publishing: a commentary on Pierre Bourdieu’s “A conservative revolution in publishing”. Translation Studies, (1):154–66.
Škrabec, S. 2007. Literary translation: the international panorama. In Allen 2007.
Snyman, M. en C. Penzhorn. 2011. Leser en konteks: ’n resepsiestudie oor Afrikaanse romanselesers. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, (51):238–50.
Statista. 2018. Distribution of languages spoken by individuals inside and outside of households in South Africa 2018. https://www.statista.com/statistics/1114302/distribution-of-languages-spoken-inside-and-outside-of-households-in-south-africa (12 September 2023 geraadpleeg).
Uitgeverij Mozaïek. Historische romans. Amptelike webwerf. s.j. https://www.uitgeverijmozaiek.nl/boeken/bijbels-historische-romans (12 September 2023 geraadpleeg).
—. 2014. Persoonlike onderhoud gevoer deur Samantha Buitendach-Miller. 1 Oktober 2014, Zoetermeer.
Van der Watt, M. 2016. Week van de Afrikaanse roman 2016: 7 dae in Amsterdam. Neerlandinet. https://www.litnet.co.za/week-van-de-afrikaanse-roman-2016-7-dae-amsterdam (16 Junie 2022 geraadpleeg).
Van Es, N. en J. Heilbron. 2015. Fiction from the periphery: How Dutch writers enter the field of English-language literature. Cultural Sociology, (9):296–319.
Van Kranenburg, H., J. Hagedoorn en M. Cloodt. 2001. An exploratory study of recent trends in the diversification of Dutch publishing companies in the multimedia and information industries. International Studies of Management and Organization, (31):64–86.
Van Wyk, F. 2023. South Africa three-year overview. South African Booksellers Association. https://www.sabooksellers.com/south-africa-three-year-overview (12 September 2023 geraadpleeg).
Verdaasdonk, H. 1986. The influence of certain socio-economic factors on the composition of the literary programs of large Dutch publishing houses. Poetics, (14):575–608.
Wafawarowa, B. 2000. Book development policies in Africa. Meta-Info Bulletin, 9(4):15–6.
Warnes, 2012. Writing crime in the new South Africa: Negotiating threat in the novels of Deon Meyer and Margie Orford. Journal of South African Studies, (38):981–991.
Week van de Afrikaanse roman. s.j. Amptelike webwerf. http://www.weekvandeafrikaanseroman.nl (20 Januarie 2022 geraadpleeg).
Wessels, C. 2021. Nuusbrief: Desember 2021. PEN Nuusbrief. https://penafrikaans.org.za/nuusbrief-desember-2021-2 (13 Mei 2022 geraadpleeg).
Eindnotas
1 Oorspronklike bronverwysings ten opsigte van alle verkope is in die volle M-studie beskikbaar (Buitendach-Miller 2018).
2 As gevolg van verskeie herdrukke is die omslae van beide Joubert en Meyer se boeke vernuwe seder voltooiing van die magisterstudie in 2018.
3 Deon Meyer se plaaslike toekennings: ATKV Prosaprys (2000, 2003, 2004), ATKV Prys vir Spanningslektuur (2008, 2009, 2011, 2014, 2019), M-Net-toekenning vir ’n boek wat omskep kan word in ’n draaiboek (2009, 2012) (“Deon Meyer Biografie” s.j.). Irma Joubert se toekennings/benoemings sluit in: Finalis, ATKV Prosaprys (2008 en 2011), Exclusive Books Homebru (2009) en “The List” en “Lekkerlees Leesfees” se bemarkingskatalogusse en veldtogte (2010 en 2011), ATKV Liefdesromanprys (2010 en 2018), Tuks Alumni Laureaat-toekenning (2014).
| LitNet Akademies (ISSN 1995-5928) is geakkrediteer deur die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding (DHET) en vorm deel van die Suid-Afrikaanse lys van goedgekeurde vaktydskrifte (South African list of approved journals). Hierdie artikel is portuurbeoordeel en kan kwalifiseer vir subsidie deur die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding. |