Gents alumnus wordt rector van de Universiteit Stellenbosch (1926‒1933)

  • 1

......

Het onderzoek naar de betekenis van de Gentse professor Blommaert voor de Universiteit van Stellenbosch, in de prille geschiedenis van het instituut, kan een aanvang nemen. In 1996 is een institutioneel contract gesloten tussen de US en UGent. Zeventig jaar eerder was er al een institutionele uitwisseling tussen beide universiteiten.

......

Een illustere voorganger van Wim de Villiers, rector en vice-chancelor van de Universiteit Stellenbosch, is de Vlaamse historicus Willem Blommaert (1886-1934). Deze oud-student van de roemruchte Belgische geschiedkundige Henri Pirenne en de flamingant Paul Fredericq behaalde aan de Gentse universiteit de doctorstitel met een studie over de kasteelheren van Vlaanderen (Les châtelains de Flandre. Étude d’histoire constitutionnelle, 1915). In de periode van 1926 tot 1933, tot kort voor zijn overlijden, was Blommaert rector magnificus in Stellenbosch. Tijdens zijn ambtsperiode, zo vermeldt de US-webpagina, is onder meer het departement Bos- en Houtkunde opgericht en naast academiegebouwen bijvoorbeeld ook de indrukwekkende sportinfrastructuur Coetzenburg. In de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging wordt Blommaert voor de jaren 1909-1934 “de belangrijkste culturele schakel  tussen Vlaanderen en Zuid-Afrika” genoemd. De auteurs Jan M Goris en Bart de Graaff voegen nog toe: “Hij zette zich actief in voor de erkenning van het Afrikaans als landstaal, was een van de grondleggers van de wetenschappelijke geschiedschrijving in Zuid-Afrika en speelde een hoofdrol in het ontwerpen van een nationale vlag in de jaren 1920. Van 1926 tot 1933 stond Blommaert aan het hoofd van de Universiteit van Stellenbosch, toentertijd de belangrijkste intellectuele kweekvijver van het Afrikaner nationalisme.”

Antonissen en Blommaert: migranten-docenten uit Vlaanderen

Er bestaat een lange geschiedenis van academische contacten tussen Zuid-Afrika en Vlaanderen. Bekend is onder meer de aanstelling van de Antwerpse germanist Rob Antonissen (1919-1972) aan de Rhodes-universiteit in Grahamstad. In opvolging van HA Mulder was hij eerst actief als lector (1950) en senior lector (1954). Antonissen, aan de KU Leuven gepromoveerd op het werk van Herman Gorter en Henriette Roland Holst, volgde in 1957 WEG Louw op als hoogleraar Afrikaans en Nederlands. Tot zijn overlijden bleef hij actief in het departement. Het laatste jaar was hij aangesteld als vicerector. Drie decennia voor de benoeming van Antonissen in Rhodes nam de Vlaamse geschiedkundige Willem Blommaert een bestuursfunctie op in Stellenbosch: eerst als voltijds professor geschiedenis, later als decaan van wat thans de faculteit Lettere en Sosiale wetenskappe (1922) is en ten slotte als rector (naar verluidt vier maal opnieuw verkozen).

Universitaire studies

Willem Blommaert, geboren in een protestants milieu in Sint-Maria-Horebeke (in de buurt van mijn geboorteplaats Oudenaarde, Oost-Vlaanderen), startte na de middelbare school op het Gentse atheneum de universitaire studie geschiedenis. Na een licentieverhandeling, Studie over de burggraven van Vlaanderen voor de XIVe eeuw (1909), begon hij onder het promotorschap van Henri Pirenne aan een proefschrift. Tijdens de voorafgaande jaren was hij actief als voorzitter in de Geschiedkundige studentenkring en strijdvaardig lid van de vrijzinnige studentenvereniging ’t Zal wel gaan (opgericht in 1852 en vandaag nog altijd actief). Volgens Pirenne twijfelde Blommaert of hij een studie Germaanse filologie zou aanvangen dan wel geschiedenis. In de necrologie die zijn leermeester Pirenne in 1935 publiceerde in Revue Belge de Philologie et d’Histoire is opgetekend dat voor en tijdens de Grote Oorlog (1914-1918) Afrikaners in Gent studeerden, een groep Afrikaans-sprekenden met wie Blommaert nauwe contacten onderhield. Pirenne schrijft: “Des étudiants Boers, assez nombreux en ce temps-là à l’Université de Gand, avaient, je crois, par leurs conversations, excité sa sympathie pour [l’ Afrique du Sud] où ses convictions religieuses et son attachement à la langue néerlandaise trouveraient également à se satisfaire”.

Op weg naar Stellenbosch

Nadat de briljante doctor in de geschiedenis, gepromoveerd magna cum laude, een aanstelling is aangeboden aan de alma mater, koos hij ervoor naar Stellenbosch te emigereren om er de Nederlander E Godée-Molsbergen op te volgen. Godée-Molsbergen was geen onbesproken figuur: hij was in 1916 aangesteld aan de door de Duitse bezetter gefaciliteerde Von Bissing-universiteit in Gent en zetelde als activist in de Raad van Vlaanderen. Na de oorlog is hij bij verstek veroordeeld tot vijftien jaar gevangenis. (Bron: NEVB Online)

In de schaars beschikbare bronnen is sprake van de colleges en de onderwerpen die Blommaert voor Zuid-Afrikaanse studenten aanbood (onder meer over de Grote Trek). Hij doceerde, zo lees ik, het Gotisch schrift van de zeventiende eeuw – van belang om documenten van de VOC te bestuderen, en paleografie. DJ van Zyl noemt Blommaert om die redenen de grondlegger van de wetenschappelijke geschiedschrijving aan de Universiteit Stellenbosch. Onder andere door zijn toedoen ontwikkelde het departement zich tot een belangrijk academisch instituut.

......

Toen Willem Blommaert zich in 1910 als docent aanmeldde in het Victoria Kollege van Stellenbosch – acht jaar voor de stichting van de universiteit – en vanaf 1911 tot professor in de geschiedenis is benoemd, heeft hij zich gemengd in het taaldebat en het academisch bedrijf in Zuid-Afrika ... Op 6 en 7 april 1911, tijdens een taalconferentie voor studenten in Stellenbosch, memoreerde Blommaert de strijd in België voor hoger onderwijs in het Nederlands en de proactieve rol van Gentse studentenverenigingen.

......

Toen Willem Blommaert zich in 1910 als docent aanmeldde in het Victoria Kollege van Stellenbosch – acht jaar voor de stichting van de universiteit – en vanaf 1911 tot professor in de geschiedenis is benoemd, heeft hij zich gemengd in het taaldebat en het academisch bedrijf in Zuid-Afrika. Pieter Kapp publiceerde een artikel over de Vlaamse taalstrijd en de geschiedenis van de vernederlandsing van de Vlaamse Hogeschool (later de Universiteit Gent). Jaap Steyn brengt deze bijdrage in herinnering, omdat professor-emeritus Kapp precies de actieve rol van Blommaert belichtte in de discussie over Engels, Afrikaans en Hollands als onderwijstaal aan de universiteit. Op 6 en 7 april 1911, tijdens een taalconferentie voor studenten in Stellenbosch, memoreerde Blommaert de strijd in België voor hoger onderwijs in het Nederlands en de proactieve rol van Gentse studentenverenigingen. Pieter Kapp schrijft: “Prof. Blommaert het ’n uiteensetting gegee van die ontstaan en ontwikkeling van die Vlaamse taalbeweging en die rol wat die studente daarin gespeel het. In belangrike opsigte het die Afrikaanse studentebeweging in ’n sterker posisie as die Vlaminge verkeer. Daarom moet die studente hulle ideale hoog stel: ‘Rust niet voordat de Magna Carta van uw taalstrijd: Art 137 ’n werkelikheid is geworden. Laat u niet schreeuwen en verdachtmakerij ontmoedigen, bedelt niet, maar eist. Het recht is aan uw zijde en het recht moet zegepraal. Van de Studenten is het dat de Overwinning moet Komen...’”.

Jaap Steyn refereert aan de lange politieke strijd, die in 1930 resulteert in de vernederlandsing van de Gentse universiteit (met als rector August Vermeylen). Hij noemt en passant een belangwekkende taalpolitieke bijdrage van de flamingant Lodewijk de Raet (in Ons Land, september 1913), later ook in Zuid-Afrika verschenen.

......

Het is Blommaert, de latere rector van Stellenbosch, die ijverde voor het Afrikaans en het Nederlands als volwaardige onderwijstalen, gericht tegen de acties die toen in Zuid-Afrika op het getouw zijn gezet om te verengelsen.

......

Taalstrijd in Zuid-Afrika

Het is Blommaert, de latere rector van Stellenbosch, die ijverde voor het Afrikaans en het Nederlands als volwaardige onderwijstalen, gericht tegen de acties die toen in Zuid-Afrika op het getouw zijn gezet om te verengelsen. Ook de Gentse germanist A Lodewijcks, die Frans en Duits doceerde aan het Victoria Kollege, heeft zich gemengd in het debat. De historische context is bekend: in 1910 is de Unie van Suid-Afrika gesticht met een gelijkberechtiging van het Engels en het Nederlands. Het duurt nog tot 1925 vooraleer Afrikaans een ambtelijk statuut krijgt in de Zuid-Afrikaanse grondwet en geleidelijk het Nederlands verdringt. Dat het symposium in 1911 plaatsvond, kort na de stichting van de Unie en met de door Jaap Steyn beschreven tussenkomst van de kort tevoren aangestelde Blommaert, is illustratief voor het taaldebat dat ook toen al in Stellenbosch is gevoerd. Een openbaar debat waaraan ook de Vlaamse docent bijdroeg.

Geschiedkundig onderzoek

De Gentse historicus wordt in publieke geschriften herdacht voor zijn onderzoek naar documentaire bronnen die in de eerste vijftig jaar van de Hollandse bezetting van de Kaap zijn geschreven (Uit ou reisbeskrywings: dagverhale en ander letterkundige bronne oor die Kaap, in samenwerking met SFN Gie), de bijdrage over “die Retief-Dingaan-Ooreenkoms” (Gustav Preller, Willem Blommaert en George Cory) in Prellers Sketse en opstelle (1928), onderzoek naar de slavengemeenschap aan de Kaap én in opdracht van de Van Riebeeck Society “Die Joernaal van Dirk Gysbert van Reenen (1803)” (Blommaert en JA Wiid). FA van Jaarsveld presenteert in het huldeboek voor PJ van der Merwe (1981) een overzicht van het historisch onderzoek en de cursussen die Blommaert tijdens zijn loopbaan heeft gedoceerd.

Willem Blommaert, door Pirenne en anderen een bijzonder begaafd wetenschapper genoemd, heeft tijdens zijn professoraat en later rectoraat de bakens verzet in Stellenbosch. Hij associeerde zich met de Afrikaner gemeenschap en het Afrikaner nationalisme (NEVB) en nam met duidelijke stellingen deel aan het debat over Afrikaans aan de universiteit. Er zijn lieux de mémoire die in Stellenbosch herinneren aan (nazaten van) die belangwekkende figuur, die inderdaad een schakel mag worden genoemd tussen Zuid-Afrika en Vlaanderen. Na een periode van ziekte overlijdt hij in 1934, op de leeftijd van 48 jaar, en wordt opgevolgd door Hendrik Bernardus Thom (1905-1983), naar wie de schouwburg op campus, vlakbij het Ou Hoofgebou, vele jaren is genoemd (thans Adam Small). Bijna een eeuw na aanvang van Blommaerts bestuursfuncties aan de nog steeds door taaldebatten geplaagde universiteit van Stellenbosch is het van belang de academische relaties tussen Gent, mijn alma mater, en Stellenbosch voor het voetlicht te brengen.

Archiefonderzoek

In het archief van Henri Pirenne zijn brieven bewaard van Willem Blommaert. Ook na Blommaerts glansrijke promotie en verhuis naar Zuid-Afrika (“une seconde patrie”) onderhielden beiden warme contacten. Het onderzoek naar de betekenis van de Gentse professor Blommaert voor de Universiteit van Stellenbosch, in de prille geschiedenis van het instituut, kan een aanvang nemen. In 1996 is een institutioneel contract gesloten tussen de US en UGent. Zeventig jaar eerder was er al een institutionele uitwisseling tussen beide universiteiten. Mijn aanstelling sinds 2011 als buitengewoon hoogleraar van het departement Afrikaans en Nederlands (Stellenbosch) staat in een lange boeiende traditie van docentenuitwisseling en Zuid-Afrikaanse-Vlaamse universitaire contacten.

Voor deze bijdrage is dankbaar gebruik gemaakt van:

  • FA van Jaarsveld, ‘Wie en wat is die Afrikaner?’, Meer oor PJ van der Merwe, Margaretha Shäfer (red.), SUN MeDIA Stellenbosch, 1981, p. 129-175.
  • Jan M Goris en Bart de Graaff, ‘Zuid-Afrika’, Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Reginald de Schryver et al. (red.), Lannoo, Tielt, 1998, 3 delen, deel 3: p. 3781-3790.
  • Pieter Kapp, Maties & Afrikaans. ’n Besondere verhouding, 1911-2011, Protea Boekhuis, Pretoria, 2013.
Lees ook op LitNet Akademies:

Stellenboschstudente se rol in die vestiging van Afrikaans as onderrigtaal aan die Universiteit Stellenbosch

Kyk en lees ook op LitNet:

Belgiese akademikus stuur sterk boodskap aan US

Luister bo kibbel bou inklusiewe akademiese gemeenskappe

  • 1

Kommentaar

  • Jean Blommaert

    Mijn naam is Jean Blommaert, neef van Willem Blommaert, zoon van Felix Blommaert uit Horebeke, protestantse enclave in Vlaanderen, Belgie.
    Mijn vader was de jongste van 10 kinderen. Drie van zijn zoons emigreerden naar Zuid Afrika. Mijn grootvader was hoofd van het unieke protestantse schooltje in Horebeke waar hij les gaf van het eerste tot laatste studiejaar! Ook aan Willem dus.

  • Reageer

    Jou e-posadres sal nie gepubliseer word nie. Kommentaar is onderhewig aan moderering.


     

    Top