Laat ons lezen en laat ons dansen, dat heeft de wereld nog nooit kwaad gedaan. – Voltaire
Het Festival voor het Afrikaans zette het afgelopen weekend een grote spot op het mooiste dat de Afrikaanse taal in al haar cultuuruitingen biedt. Muziek, theater, film, poëzie en literatuur ondergingen een kruisbestuiving. Zij gingen in elkaar op in een denderend, sfeerscheppend totaalspektakel. Het ruim opgekomen publiek was in zijn nopjes. Het was de vierde editie van het Festival, voorheen het Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam. Het wordt nu tweejaarlijks ingericht en wisselt af met de Week van de Afrikaanse Roman. Het is een initiatief van de Stichting Zuid-Afrikahuis Nederland i.s.m. Stichting Afrikaans en de Lage Landen.
Het Festival vond plaats op een symbolische plaats, het Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond in Amsterdam, een plaats waar in het verleden meermaals de liefde en zorg voor culturele identiteiten aan bod is gekomen.
Gesticht als het Sint-Margarethaconvent in 1406, aan de Nes in Amsterdam, bood het huidige cultuurhuis onderdak aan Vlaamse vluchtelingen tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Vlak naast het klooster werd in 1585 Bredero geboren. Het klooster werd in 1625 een herberg met de naam De Bracke Grond. Vanaf 1648 werden in de herberg regelmatig veilingen gehouden van tabak, thee en koffie die werden aangevoerd door de Verenigde Oost-Indische Compagnie. In 1981, ruim driehonderd jaar later, opende het Vlaams Cultureel Centrum De Brakke Grond de deuren, met als doel de Vlaams-Nederlandse samenwerking te bevorderen, de Vlaamse culturele identiteit te profileren en kunst en cultuur uit Vlaanderen een podium te geven in Amsterdam.
De geschiedenis van De Brakke Grond heeft bewezen dat er zorgzaam moet worden omgesprongen met culturele identiteiten. Zo is ook de uitstraling van de Afrikaanse cultuur die het Festival voor het Afrikaans met zijn gevarieerd programma bereikt, een belangrijke stap om cultuurautonomie te bewaren. Identiteiten, waarin zoveel wordt geïnvesteerd, levenslang en generatie na generatie, zijn extreem belangrijk voor mensen. Tijdens het Festival voor het Afrikaans ervaar je aan den lijve het grootste respect voor die identiteiten. Bruce Koloane, ambassadeur van Zuid-Afrika, benadrukte het trillende, veerkrachtige, multiculturele karakter van de Zuid-Afrikaanse samenleving en de uitdagingen die daarvan uitgaan. Tijdens het Festival voelde je onafgebroken die warme, heftige polsslag van Zuid-Afrika.
Gert Vlok Nel begeleid door bassist Johan Smit
Gert Vlok Nel opende het Festival. Hij deed dat met zijn zacht, ingetogen en weemoedig stemgeluid, zijn gigantisch muzikaal en poëtisch talent en zijn beeldrijke taal. Zijn cd/dvd Beaufort-Wes se Beautiful Woorde uit 2006 en de gelijknamige tv-documentaire van Walter Stokman over het dagelijkse leven van de arme arbeidersklasse in het slapende platteland rondom Beaufort-Wes, hebben destijds in Nederland grote indruk gemaakt. In zijn dichtbundel Het is onnatuurlijk om te leven, die in 2007 opnieuw is uitgebracht met een voorwoord van Antjie Krog, en op zijn cd uit 2012 Onherroeplik bevestigt de singer-songwriter zich nog sterker als liefdesdichter, buitenbeentje en zelfs cultfiguur, als druïde die zachter staat in het leven. Met onpeilbare woorden en de sound van zijn akoestische gitaar creëert hij pure onthaasting bij zijn publiek.
Jackie en Riku Lätti: muzikaal duizendpoot-duo met spirit voor artistiek teamwork
The Elzabad Voices, Surinaams gospelkoor o.l.v. Paul Menig
Zelda la Grange is diep onder de indruk van het gospelkoor en zijn bijdrage tot het kerkelijk leven in Nederland
Zelda la Grange is auteur van de bestseller Goedemorgen, Meneer Mandela (uitgegeven door Het Spectrum bv). Zij is twintig jaar lang persoonlijke assistente geweest van Madiba. In het kader van het Mandela 100-jaar wordt zij geïnterviewd door journalist Bart Luirink. (Zelda staat voor foto van Jim Campers uit zijn reeks Forward Escape Into the Past.)
Zanger, liedjesschrijver en componist Riku Lätti heeft het Festival vanaf de aftrap tot het einde op een formidabele wijze begeesterd. Hij was verantwoordelijk voor de vele wervelwindjes die het publiek in de zalen van de Brakke Grond warm en koud deden blazen. In de Grote Zaal bracht het Surinaamse koor The Elzabad Voices, onder leiding van Paul Menig, gospelsongs uit het eigen repertoire ten gehore, maar ook enkele beklijvende songs uit de klankbaan van Jans Rautenbachs laatste film Abraham. Riku Lätti schreef voor deze film de muziek, die zo subtiel is dat de luisteraar (kijker) volledig opgaat in de droom van Abraham. The Elzabad Voices zingen de songs, zoals Heilig is die lewe, op een wijze die de tijd doet stilstaan.
Sandra Prinsloo: weergaloos in haar rol van Nellie in Moedertaal
Sandra Prinsloo: iconische theaterdame
Sandra Prinsloo was ooit het verlegen meisje dat voorbestemd was om ballerina te worden maar eenmaal ze haar pleinvrees had afgelegd groeide ze uit tot meest bejubelde actrice van Zuid-Afrika, tot absoluut theatericoon. Zij drong internationaal door met haar glansrol als Kate Thompson in de komische speelfilm The Gods Must Be Crazy uit 1980. Enkele jaren later, wanneer de apartheid nog volop woedde en de ontuchtwetten het intiem contact tussen mensen met een verschillende huiskleur strikt regelden, schopte zij een rel door in het stuk Miss Julie van August Strindberg haar tegenspeler, de zwarte acteur John Kani, te kussen. Het was nooit gezien. Het leidde tot openlijk protest. Prinsloo schittert in meer dan honderd producties. Zij vertolkt een onwaarschijnlijk breed spectrum van personages en emotionele ladingen. Tijdens het Festival bracht zij haar solovoorstelling Moedertaal, een aangrijpende poëtische evocatie van het ouder worden en het terugkijken in gelatenheid. Moedertaal gaat over het levenspad van Nellie, gespeeld door Prinsloo. Nellie is oud en al lang alleen. Ze vindt rust in haar herinneringen: haar man, haar kind, de rivier van de tijd die onverbiddelijk in één richting stroomt. Het is een teder, intimistisch verhaal, meesterlijk onder woorden gebracht door Nico Scheepers, die ook de muziek componeerde.
“Dit gaan vir my interessant wees om te sien hoeveel verstaan word van Moedertaal,” bekent Sandra Prinsloo aan Naomi Meyer over haar optreden, “want dit is ’n baie mooi teks, maar dis ook ’n emosionele reis van ’n vrou wat uitgebeeld word, so ek hoop dat die gehoor daardie reis sal kan meemaak. Die klem val vir my altyd tog op kuns; die taal is die rivier wat die storie ondersteun en belig.” Wanneer de zaal stilletjes leegloopt en de toeschouwers het prachtige decor (ja, een stuk plage in het Zuidnederlands) nog eens van heel nabij bewonderen, dan kan je uit de gedempte gesprekken afleiden dat eenieder de triestheid en de tragiek van Nellie’s situatie heel sterk heeft aangevoeld.
Hannelore Bedert doet vanaf nu alles wat zij wil. Songs die recht voor de raap zijn, een zachte binnenkant hebben maar soms doornen aan de buitenkant. “Toen ik deelnam aan het US Woordfees,” zo vertelt zij aan Naomi Meyer, “voelde ik me heel welkom, heel thuis. Het is heel fijn om je als artiest welkom te voelen. Mijn liefde voor het Afrikaans was zo instant dat ik er zelf eventjes van schrok. Het ging niet alleen om de taal. Er hangt een soort gastvrijheid onder de muzikanten en songwriters die wij soms een beetje missen in onze westerse cultuur.”
Stefan Dixon is een Zuid-Afrikaanse singer-songwriter die in Brussel woont. Hij stal de harten in Vlaanderen met zijn Zuid-Afrikaanse bewerking van Mia, het legendarische nummer van de in 2014 overleden Luc De Vos van Gorki. Vanaf 2017 werkt hij intens samen met Klaas Delrue van Yevgueni.
Klaas Delrue, frontman van de Vlaamse band Yevgueni, brengt Adem ten gehore, een uiterst gevoelige song over het geschenk van het leven, en samen met Stefan Dixon Vir Nou, Voor Nu, om de beurt in het Afrikaans en Nederlands: “Die ritme gee my hoop. Die ritme los my kaal. Die ritme gee my kans om weer asem te haal. – Het ritme geeft mij hoop. Dit ritme is mijn taal. Dit ritme leert mij hoe ik weer adem haal.”
Churchil Naudé geniet grote bekendheid als kletsrymer of rapper. In zijn poëtische teksten loopt hij niet weg voor de belangrijkste sociale misstanden in Zuid-Afrika. Zijn album Kroeskop vol geraas oogst veel succes. “Ek verkies om wat ek doen, woordkuns te noem,” zo vertelt hij aan Naomi Meyer, “die lyn tussen rymklets en gedigte is soms vaag en dit werk vir my, want daar is deesdae te veel mense wat jou in ’n boks wil gooi sodat hulle beter oor hulself voel.”
Joep Pelt (met gitaar) is een echte muzikale globetrotter. Zijn thuis is de hele wereld en hij is continu op zoek naar ingrediënten voor zijn eclectische gitaarspel. Voor zijn recentste project, Soweto Soul, brengt hij Zuid-Afrikaanse artiesten van verschillende generaties samen: vertegenwoordigers van de oude townshipjazz en moderne hiphoppers. Zijn jamsession op het Festival samen met Churchil Naudé doet de Brakke Grond daveren op zijn grondvesten.
Laurika Rauch, grote dame van het Afrikaanse lied en sfeerschepper bij uitstek in De Brakke Grond
Laurika Rauch, begeleid door gitaarvirtuoos Loki Rothman
Loki Rothmans geniale sound, waarbij de klassieke gitaar het hybride karakter krijgt van snaarinstrument en slagwerk
Op het optreden van de koningin van het Afrikaanse luisterlied, Laurika Rauch, zitten velen koortsachtig te wachten. Nog voor zij begint, is het publiek in de Grote Zaal, in maanlicht gehuld, muisstil. In mijn gedachte zie ik de Vlaamse dichter Paul van Ostaijen staan: “ons groet die dag, goeie môre my sonskyn”, en nog zoveel meer in rots gebeitelde woorden dringen tot mij door: “jij is te dierbaar om seer te kry”, “gooi vir my ’n klippie, ’n klippie in die oseaan”, “vergeet om my te vergeet”. Het is pure magie. Haar evergreens, haar treffers blijven ontroeren, maar de nieuwe songs, zoals ’n Man stap – over een man die naar Toronto verhuist maar zich daar niet thuisvoelt – laten het publiek verder dromen over het nieuwe van de 21e eeuw. Aan Naomi Meyer vertelt Laurika Rauch het volgende: “Ek is ’n entertainer – ’n sanger en ’n woordkunstenaar. Ek kies my liedjies dikwels op grond van die rykheid van ’n teks waarmee ek kan interpreteer, maar die melodie moet ook terselfdertyd tref. My werk is om suksesvol te kommunikeer met ’n gehoor, of ek nou in Afrikaans, my moedertaal, Engels of enige ander taal sou optree. Ek wil hoop dat daar ’n universele kwaliteit is aan dit wat ek doen waarby gehore kan aanklank vind – of hulle alles verstaan wat ek sing of nie." Laurika Rauch wordt begeleid door Loki Rothman, die een regelrechte gitaarvirtuoos is. Maar hij heeft ook een bedwelmende stem en is daarbij ook nog songwriter. Het publiek is met verstomming geslagen wanneer hij zijn gitaar niet alleen klassiek bespeelt als een snaarinstrument, maar bovendien als slagwerk. Dit hybride gebruik van zijn instrument en de onpeilbare ritmes die hij zodoende creëert, maken van Laurika Rauchs optreden een sensatie van jewelste, die de bezoekers van het Festival zich zullen blijven herinneren.
Antjie Krog (Waar ik jou word) die eerder dit jaar werd onderscheiden met de Gouden Ganzenveer, jonge dichteres Jolyn Phillips (Radbraak) en rapper Meneer Naudé (Kroeskop vol geraas) geven een Afrikaans woordconcert met een heel eigen cachet. Omdat de gedichten in het Nederlands worden vertaald op het grote scherm, letten de toeschouwers op merkwaardige taalverschillen en verwekt het woordconcert als het ware een stilzwijgende karaoke-dynamiek in de zaal, een festival waardig.
Kees Scholten (Jan van Riebeeck), Bianca Flanders (Krotoa), Basil Appollis (regie), Frazer Barry en Jef Hofmeister (beiden muziek), v.l.n.r. op de foto, geven een voorproefje van de nieuwe muziektheatervoorstelling Krotoa, Eva van de Kaap, waarmee het Volksoperahuis vanaf 11 oktober door Nederland toert. De voorstelling is een meertalig, van perspectief wisselend, intercultureel, en bovenal muzikaal eerbetoon aan een gedeelde geschiedenis.
In haar voorbespreking op Voertaal had Ingrid Glorie al onderstreept dat de vertoning van de film Die Ellen Pakkies Storie op het Festival voor iedereen een unieke ervaring zou worden. Het is niet alleen een unieke ervaring geworden. Indien Pasolini en Spielberg in de zaal zouden hebben gezeten, zouden beide legendarische regisseurs hun bewondering voor de eigenzinnige film van Daryne Joshua ongetwijfeld hebben uitgeschreeuwd. Het is de ervaring geworden van rauwheid die gepaard gaat met ultiem mededogen. De film brengt het tragische verhaal van een moeder, Ellen Pakkies, die haar zoon Abie, verslaafd aan tik, vermoordt in Lavender Hill op de Kaapse Vlakte, een wijk in Kaapstad met extreme armoede en drugscriminaliteit. Het scenario is in het Kaaps-Afrikaanse dialect geschreven door Amy Jephta, die met haar stuk Kristalvlakte al bewees hoeveel pijlen zij op haar boog heeft als allround theatermaakster. De vergelijking met Pier Paolo Pasolini is niet overdreven. In zijn film Medea vermoordt Medea, gespeeld door Maria Callas, haar zoontjes uit wraak. Ellen Pakkies wurgt haar zoon omdat dat de enige manier is om hem te bevrijden van het drugsterrorisme in Cape Flats. Daryne Joshua is bezeten van visuele storievertelling. In Die Ellen Pakkies Storie is 95% van de film geschoten op locaties waar de gebeurtenissen zich echt hebben afgespeeld. Zo wordt alles visueel authentiek. Om hetzelfde effect van authenticiteit te bereiken ging Steven Spielberg naar de plek van het oude Joodse ghetto Kazimierz om er de bekende liquidatiescène te filmen. Die Ellen Pakkies Storie is verbluffend authentiek. De film drukt je terneer omwille van zoveel brutaliteit maar doet je tegelijkertijd opveren omwille van zoveel moed en inzet om het leven van anderen draagbaar te maken.
Op het Festival wordt ook onder grote belangstelling de nieuwe film Die rebellie van Lafras Verwey vertoond in aanwezigheid van de regisseurs. De film vertelt het verhaal van de brave ambtenaar Lafras Verwey, gespeeld door Tobie Cronjé, die droomt van een wereld zonder misdaad, corruptie en onrecht en die zich verzet tegen verandering en vernieuwing. Hij bereidt zich voor op de grote opstand. Maar dan verschijnt Petra op het toneel…
Simon Barnard en Katinka Heyns, die de druk besproken film Die rebellie van Lafras Verweij regisseerden. De film is gebaseerd op een hoorspel van de romanschrijver en dramaturg Chris Barnard (1939-2015), vader van Simon en man van Katinka. Katinka werd onlangs tijdens het Silwerskermfees in Kaapstad onderscheiden als Sikwerskerm-Legende.
Lieke Joosen is een jonge Nederlandse zangeres en theatermaker met een passie voor het Afrikaans
Jolyn Phillips raakt niet alleen met haar gedichten gevoelige snaren, maar ook als zangeres
Leoni Jansen, presentatrice, zangeres en theatervrouw met een ongelooflijk sterke uitstraling en spontaneïteit. Haar presentatie van het Festival is gewoonweg geweldig. Maar dat niet alleen… begeleid door gitaarvirtuoos Loki Rothman brengt zij ook Ik heb je lief ten gehore, een poëtische song over een liefdesbrief van een man aan zijn vrouw maar zij vindt de verrukkelijke brief pas nadat haar man is overleden.
De Grote Zaal van de Brakke Grond is tot de nok gevuld wanneer het Festival voor het Afrikaans wordt afgesloten met de Grote Wasgoedlyn Finale. Ambassadeur Bruce Koloane, omringd door meester M.L.E. Storm van ’s Gravesande, Guido van den Berg (directeur Zuid-Afrikahuis), mevrouwen Aminata Diao (Dakar Fashion Art) en Antjie Krog, aan de andere zijde door mevrouw Van den Berg – Téllez en Andre Stemmet (ZA ambassade), zijn in de wolken met het overdonderend succes van het Festival en denken al aan de vijfde editie in 2020.
Zondagavond 10u. Het doek valt. Het Festival en de Wasgoedlyn Finale hebben een warm, weldadig bad gegeven van het Afrikaans in al haar cultuuruitingen. Het contrast is groot met de koude die Amsterdam in haar greep heeft nu de herfst is begonnen. Het publiek en de artiesten, voltallig aan de Wasgoedlyn, zijn het roerend eens dat Ingrid Glorie en Isabelle Vermeij van het Zuid-Afrikahuis met hun puike organisatie van het Festival een huzarenwerk hebben afgeleverd.
Tekst: Herman Meulemans
Foto’s: Natascha Schreiner & Jeroen Meulemans
Veilinghuis Strauss & Co verricht taxaties tijdens Festival voor het Afrikaans
Hannelore oor Festival voor het Afrikaans 2018: kyk ’n video-onderhoud