Foto van Antjie Krog: Naomi Bruwer
Die kongres van die Afrikaanse Letterkundevereniging vind op die oomblik by die US plaas. Die fokus hiervan is gerig op die raamwerke van die Afrikaanse literatuurwetenskap en die oeuvre van Antjie Krog. Na aanleiding hiervan, as verslag tussendeur, skryf Yves T'Sjoen die onderstaande teks.
Verslag van een binnenwaartse buitenstaander
De schrijfster Antjie Krog wordt samen met Breyten Breytenbach al enkele jaren genoemd als kandidaat van de Nobelprijs literatuur. Na JM Coetzee en Nadine Gordimer wordt het wellicht tijd weer eens een Zuid-Afrikaans auteur te bekronen. Krog is niet alleen in haar eigen land een gezaghebbende stem, hoewel niet altijd onbesproken. Omdat zij ook in het Engels publiceert en haar boeken worden vertaald, geniet zij in de Verenigde Staten en vooral in Europa een status. Schrijvers die met hun werk in vele talen aanwezig zijn, maatschappelijke standpunten innemen en internationale podia betreden, komen op de lijst voor van het intussen veelbesproken Nobelprijscomité in Stockholm.
Krog in de Lage Landen
Van alle Zuid-Afrikaanse dichters met renommee in de Lage Landen is Antjie Krog in ieder opzicht het meest aanwezig. Dat is al langer het geval. Het eerste optreden kwam er in opdracht van Poetry International. Niet alleen vertalingen, teksten in literaire periodieken of schrijversoptredens dragen bij tot de publieke postuur. Zij staat ook bekend als opinion maker. Het verhaal dat zij over Zuid-Afrika vertolkt in interviews, voordrachten en haar geschriften, wordt in haar vaderland niet steeds door iedereen gewaardeerd. Het is dan ook soms provocerend, maar altijd wel raak en aanleiding tot discussie. Criticasters betreuren dat zij, met haar uitgesproken meningen, in het buitenland zowat de énige spreekbuis is van Zuid-Afrika.
Enkele publieke feiten op een rijtje om haar aanwezigheid in de Lage Landen te documenteren. In december 2017 trad zij op met een indrukwekkende voordracht tijdens Nacht van de Poëzie in Vredenburg (Utrecht). Zij is te gast in televisieprogramma’s, zoals de opgemerkte passage in het VPRO-programma Buitenhof (april 2017). Nog niet zo lang geleden verscheen in het fonds van Podium (Amsterdam), intussen een instituut voor de promotie van Zuid-Afrikaanse schrijvers in ons taalgebied, de anthologiebundel Hoe alles hier verandert (2018). Op het achterplat van de Nederlandse boekuitgave is een citaat van Remco Campert afgedrukt: “Antjie Krog is Nobelprijs-waardig”. De compilatie presenteert een selectie van fragmenten uit de magistrale trilogie Country of My Skull (1998), A Change of Tongue (2003) en Begging to Be Black (2010). De boeken zijn in een vertaling van Robert Dorsman beschikbaar in het Nederlands. Eerder in april ontving Krog de Gouden Ganzenveer voor haar bijzondere oeuvre (https://www.litnet.co.za/antjie-krog-het-kloppend-hart-van-zuid-afrika-ontvangt-de-gouden-ganzenveer/). Dat een Zuid-Afrikaans auteur die onderscheiding in Nederland te beurt valt, is vrij uniek. Alleen Elisabeth Eybers en Breyten Breytenbach hebben dat genoegen mogen smaken.
De jongste dichtbundel van Krog, het magnum opus Medeweten (2015), is in de literatuurkritiek van Nederland en Vlaanderen bijzonder gunstig onthaald. Een Zuid-Afrikaanse studente van Stellenbosch, in augustus deelnemer aan de Taalunie Zomercursus Nederlands in Gent, heeft er haar stageopdracht in Poëziecentrum aan gewijd (http://www.paukeslag.org/exhibits/show/---gevaarlijke-kunst-die-taboe). En toen de schrijfster enkele jaren geleden haar zestigste verjaardag vierde, hebben ook Nederlandstalige dichters hun bijdrage geleverd (44 gedichten voor Antjie). Op een manier maakt (de receptie van) Krogs literaire werk intrinsiek deel uit van de Nederlandstalige literatuur.
Academische viering van Krog
Gezien het formidabele palmares ligt het voor de hand een auteur van dat renommee te eren met een academische studiebijeenkomst. Ook dat is een stap op weg naar een Nobelprijs. De wetenschappelijke aandacht in Zuid-Afrika verdient ook ten onzent weerklank. Antjie Krog, zelf werkzaam als academica aan de Universiteit van die Wes-Kaapland, staat centraal tijdens een driedaags congres aan de Universiteit van Stellenbosch. De universiteit viert dit academiejaar haar honderdste verjaardag. Voor de Afrikaanse Letterkundevereniging en het departement Afrikaans en Nederlands is het de uitgelezen gelegenheid academici van Zuid-Afrika, en ook België, Nederland en Polen samen te brengen in STIAS (Stellenbosch Institute for Advanced Studies). Van 12 tot 14 september worden in dat prestigieuze wetenschappelijk instituut maar liefst tweeënvijftig lezingen gepresenteerd en enkele panelgesprekken (https://www.litnet.co.za/alv-kongres-2018-program/). Krog sprak gisteren een geweldige lezing uit met als titel ‘Vertaling as werktuig om nuwe maniere van mede-wees te ondersoek’. Op haar instigatie, dankzij financiële steun, en met de inbreng van een groep vertalers is bij Oxford University Press een reeks van acht boektitels (‘Africa Pulse’) verschenen met werk in verschillende Afrikatalen. Het is een noodzaak dat ook die literaire parels van Zuid-Afrika eindelijk worden opgediept en een internationaal publiek bereiken. Met dit initiatief van UWK (Centre for Multilingualism and Diversities Research) en de noeste arbeid van vertaalwerkwinkels levert zij alweer een fundamentele bijdrage tot de ontginning van Zuid-Afrikaanse literatuur in al haar diversiteit en meertaligheid (https://www.southafricanbookfair.co.za/events/africa-pulse-passion-and-power-of-african-classics-now-in-english/).
Universiteit Gent als academische partner
Het Gents centrum voor het Afrikaans en de studie van Zuid-Afrika (Universiteit Gent) is vertegenwoordigd in het organiserend comité van het congres. Het is van belang dat de Gentse onderzoeksgroep meewerkt in Zuid-Afrika aan colloquia en workshops over Afrikaanse letteren en taalstudie. Vandaag staat het met zoveel woorden in de Kaaps-Afrikaanse krant Die Burger. Gezien de band tussen Krog en de Lage Landen, weleens gepersonifieerd door Krogs Vlaamse boezemvriend Tom Lanoye, moet tijdens het congres ook de aanwezigheid van Krog op het Vlaamse literaire forum aandacht krijgen. De bundel Medeweten is vorig jaar nog voor het voetlicht gebracht in Poëziecentrum en samen met Lanoye presenteerde Krog in oktober 2017 de Mandela Lezing van het Gents Afrika Platform en het Gents centrum in een helemaal volgelopen aula van de Universiteit Gent.
Academische en politieke verstandhoudingen
Universiteit Stellenbosch viert de centenaire precies in het jaar van Nelson Mandela’s honderdste geboortejaar. Overal op de campus zie ik vlaggen wapperen en aan de ingang van Die Neelsie, het studentencentrum, hangt een banier met daarop deze woorden: “Onderwys is die kragtigste wapen om die wêreld mee te verander. / Imfundo sesona sixhobo sinamandla ongasisebenzisa ukuguqula ihlabathi. / Education is the most powerful weapon which you can use to change the world”. In Afrikaans, isi-Xhosa en Engels, die drie voertalen van de universiteit, wordt de maatschappelijke kracht van onderwijs benadrukt. Voor het vredig voortbestaan van een complex land als Zuid-Afrika is het fundamenteel. Dat het tertiair onderwijs ook in Afrikaans moet worden aangeboden in een regio waar het merendeel van de bruinmense Afrikaans als moedertaal spreekt, is evident. Daarnaast prijkt een foto van Mandela en het opschrift “forward together”. En aan de andere kant van de foto lees ik: “Mag jou keuses jou verwagtinge eerder as jou vrese weerspieël”.
In die geest van “interconnectedness” of medemenselijkheid schrijft Antjie Krog haar oeuvre. Het is kortom veelbetekenend dat de honderdste geboortedag van Mandela, Stellenbosch 1918-2018 en het ALV-congres met elkaar sporen. Dat de Gentse universiteit, een van de partnerinstellingen, aan dat evenement een steentje kan bijdragen, is heel bijzonder. Op het eind van deze maand leidt rector Rik van de Walle een academische missie naar Zuid-Afrika. Bedoeling is de banden tussen UGent en Zuid-Afrikaanse universiteiten aan te halen. Zuid-Afrika is dan ook een van de speerpunten van het internationaliseringsbeleid in Gent. Het staat buiten kijf dat voor dat bezoek hoge verwachtingen bestaan. Ook op het gebied van de humane wetenschappen bieden zich nieuwe perspectieven aan. Plannen voor een leerstoel Nederlands in de Kaapprovincie, een interuniversitaire tripartite tussen Gent, UWK en Stellenbosch (Strategic International Partnership), de uitbreiding van de leerstoel Zuid-Afrika aan de UGent staan dezer dagen op de agenda.
Het verdient kortom aanbeveling om in de wandelgangen van het congres over Antjie Krog en “die vele raamwerke van die Afrikaanse literatuurwetenskap” over plannen en voorstellen met het kruim van de wetenschappelijke onderzoekers op het gebied van Afrikaanse letteren van gedachten te wisselen. Zeker nu hier in de media wordt gesproken over verdere samenwerking tussen Zuid-Afrika en België. Lindiwe Sisulu, Zuid-Afrikaans minister van internationale relaties, heeft maandag aangekondigd tijdens het werkbezoek van onze minister van buitenlandse zaken Didier Reynders dat België meer zal investeren in het land en daarmee de werkgelegenheid bevorderen. Het is een noodzaak. De bilaterale samenwerking tussen beide landen krijgt na het memorandum een nieuwe impuls. Laat academici dezelfde weg opgaan. Niet alleen door actief mee te werken aan een wetenschappelijk colloquium over en met Antjie Krog.