Alles begin met Anna
Annemari Coetser
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798176170
Met de steun van het PEN Afrikaans Vertaalfonds wordt de roman nu door Riet de Jong-Goossens en Bert Aquarius vertaald in het Nederlands. Hij wordt uitgegeven door Mozaïek, Utrecht, en verschijnt in juli 2018.
Annemari Coetser
Alles begint inderdaad met Anna. Ze sterft halverwege het verhaal, in 1932, wanneer ze net geen zestig is. Ze overleeft twee echtgenoten, Pieter Steenkamp en Jan Nienaber, die de Vrystaat wilden redden uit de klauwen van de Kakies maar beiden op bizarre wijze aan hun eind komen. Poppie is de jongste dochter van Anna en Jan.
Poppie is nog een baby wanneer haar vader Jan, een eenvoudige metser maar een met grote dromen, overlijdt. Wanneer ze negen is wordt ze samen met haar oudere zus en broers geplaatst in het Charlotte Theron Weeshuis in Bethlehem.
Eenmaal de twintig voorbij gaat Poppie, parmantig, modebewust en secuur als zij is, werken als winkelbediende in mercerie- en kledingzaken, eerst bij een joodse inwijkeling en daarna bij de vriendelijke Mr Segal. Ze heeft het daar behoorlijk naar haar zin.
Poppie aan de oever van Loch Athlone, Bethlehem
Enkele jaren later, wanneer er donkere oorlogswolken drijven over Europa en de Afrikaners verscheurd raken door meningsverschillen over de kant die zij in de verwoestende oorlog zouden kiezen, heeft Poppie genoeg van haar job als winkelbediende. Ze wil voortaan het lijden van mensen, ook hun psychisch lijden, helpen verlichten. Ze wordt verpleegster in het Heilbron Hospitaal, waar ze in 1940 de man van haar leven ontmoet.
Het verhaal van Anna, de moeder van Poppie, vangt aan in 1873. Het is het verhaal van een tijd vol duisternis, strijd en onafwendbaar ongeluk. Anna’s leefwereld is die van de Oranje-Vrystaat, die het zwaar te verduren heeft tijdens de Anglo-Boerenoorlog en als Britse kolonie wordt aangehecht in 1900, wanneer de Union Jack wordt gehesen in Bloemfontein.
Hoewel Anna bij het begin van haar leven terechtkomt in een warm nest, is het geluk van korte duur. Haar moeder overleeft de bevalling van haar zoontje Gertjie niet. Anna, die dan vijf is, hecht zich aan haar broertje, maar tot overmaat van ramp geeft haar vader Gertjie weg aan familie van zijn overleden vrouw. Anna is ontroostbaar. Zij ervaart voor het eerst dat zij het vijfde wiel is aan de wagen. Altijd een mondje te veel om te voeden.
Bij Anna blijft het noodlot genadeloos toeslaan. Haar eerste man Pieter Steenkamp, die niet hoog oploopt met het patriotisme van de boeren, komt aan zijn eind gedurende de bittere veldslag die wordt uitgevochten op Magersfontein in 1899. In 1901 komt haar zoontje Wimpie, waarop ze vier jaar moest wachten, van ontbering om in het concentratiekamp Helkamp, waar de dreumes van amper drie met zijn moeder gevangen wordt gehouden.
Een laatste klop van de hamer krijgt Anna wanneer Jan, haar tweede man, die de ellende van het verleden voorgoed wil vergeten en met Anna tevreden wil voortleven, doodgeslagen aangetroffen wordt op een boogscheut van hun boerderijtje op Steynsrust. Het leven behandelt Anna zeer wreed.
Boer- en Rooinekspel, ganzenbord uit 1902, F.G. Schlette (prentmaker), Gebr. Koster (uitgever), Gebr. Braakensiek (drukker), kleurenlithografie, Rijksmuseum Amsterdam, schenking van de heer F.G. Waller, Amsterdam (foto: Herman Meulemans)
Terug naar Poppie.
Poppie is een stijlvol dametje. Met haar blou oë is sy popmooi. Heel wat jonge Afrikaners stellen belangstelling in haar, maar zelf schat ze haar kansen op geluk niet hoog in. Pas aan de slag in Bethlehem, leert zij Faan kennen, een kereltje dat nog groen is achter zijn oren. Hij valt in haar smaak omdat hij een luisterend oor heeft, maar ons is niks van mekaar nie, net vriende.
In Senekal ontmoet zij Hein Schmidt, die klerk is op het magistraatskantoor. Hij heeft een hoge dunk van zichzelf en houdt zich op in de kringen van de Gryshemde. Haar nieuwe aanbidder heeft iets tegen de joden en is ervan overtuigd dat Hitler de Afrikaners kan helpen die het Britse juk van zich willen afwerpen. Hij heeft voete van klei en is ’n klip-Kristen. Hun relatie loopt spaak.
In het Boksburg-Benoni Hospitaal komt Poppie Marius tegen aan het sterfbed van diens vader, die ze heel goed heeft gekend. Marius is een gevoelige jongen, die veel begrip heeft voor de onzekerheid van Anna, maar hij is vrek vervelig. Terwijl oorlog altijd een ingewikkelde zaak is, is liefde dat ook. Het moeilijkste is het kiezen van een kant.
Frikkie in de rozentuin
Frikkie Bredenkamp komt binnen in het leven van Poppie wanneer zij verpleegster is in het Heilbron Hospitaal. Frikkie werkt bij de Zuid-Afrikaanse Spoorwegen. Hij is een boerenzoon die vergroeid is met de West-Vrystaatse vlaktes, maar is nu al enige tijd gestationeerd in Natal. De nabijheid van de oceaan heeft van hem een andere man gemaakt, blerrie Engels. Tegen de zin van zijn vader besluit Frikkie om als vrijwilliger naar het Noorden te trekken en aan de zijde van de geallieerden te vechten. Zijn brigade wordt verpletterd door het Duitse Afrikacorps aan de Libisch-Egyptische grens.
Een tijdje geleden heb ik Merksteen van Karel Schoeman gelezen. Het is ondertussen twintig jaar geleden dat de dubbelbiografie uitkwam. Nu ik de pas verschenen familiesage van Annemari Coetser heb gelezen, valt het me op hoezeer de blik die een auteur heeft op het zich herinneren van zijn verleden kan verschillen. Karel Schoeman legt splinters en scherfjes aan elkaar en gebruikt foto’s als aanvulling op magere gegevens. Annemari Coetser doet net hetzelfde. Zij raapt ook brokstukken bij elkaar, maar niemand zal ontkennen dat het resultaat totaal anders is.
Bij Karel Schoeman houdt de somberheid maar niet op en blijven de stemmen uit het verleden donkere gevoelens oproepen.
Bij Annemari Coetser priemen altijd zonnestralen door tussen de trieste gebeurtenissen in het leven. Die zonnestralen maken de lezer blij. Deze blijdschap komt in Alles begin met Anna tot uiting in kleuren, geuren, gelaatsuitdrukkingen, lichaamstaal en in de impressionistische sfeerschepping in het algemeen. Het boek is buitengewoon zinnenprikkelend. Alle personages zijn op zoek naar flinters geluk. De auteur is dat ook wanneer zij zich diep ingraaft in het verleden van de grootmoeder die ze nooit heeft gekend.
- Liné Enslin en Alta Cloete deelden ons hun lezersindrukken al mee kort na het verschijnen van het boek. Trisa Hugo was er ook onmiddellijk bij om het boek te bespreken.
- Met dank aan NB Uitgewers voor het ter beschikking stellen van de foto’s van de auteur, Poppie en Frikkie
Kommentaar
Herman Meulemans se besprekings van boeke deur Afrikaanse skrywers (resensies waarvan reeds 'n paar verskyn het) prikkel telkens en gryp die aandag sodanig aan dat die leser daarvan genoop word om die boek in sy geheel te lees. Wat in hierdie resensie van Coetser se werk opval, is die binding en vergelyking van die verhaalstyle van Karel Schoeman en Coetser. Resensies (deur Meulemans) van etlike van Schoeman se boeke het reeds voorheen op LitNet verskyn, en so ook van ander Afrikaanse skrywers.
Telkens tref hierdie resensies omdat dit so bondig en so pakkend die kern van die boeke weergee, en dan telkens ook die uitgebreide lees van die betrokke boek stimuleer. Sy byvoeging tot die boekbespreking word ook telkens en heel vernuftig deur foto's en videos lewendiger gemaak. Sy bydraes word ook - wat myself betref - ook ryker en ryper gemaak deur sy kenmerkend sosiologiese verbeelding. Herman Meulemans is per slot van sake 'n emeritusprofessor in Sosiologie van die Universiteit van Antwerpen.