Litnet

Marinus Wiechers was ’n besonderse mens, ’n Renaissance-mens: akademiese regsgeleerde, kunstenaar, musiekliefhebber, kollega, vriend, vader, iemand wat ons nie sal vergeet nie.

Hy was een van sewe seuns, ’n Pretorianer gebore en getoë: Afrikaans Hoër Seunskool en Tukkies se Regsfakulteit. Ek het hom leer ken toe ons albei jong regsdosente was: hy in Pretoria aan Unisa en ek in Stellenbosch. Maar daar was ook ’n jare lange persoonlike band wat teruggegaan het tot die 1920’s toe sy skoonpa, die beeldhouer Coert Steynberg, en my eie pa, AH du P (Preetjie) van Wyk, koshuiskamermaats by Hoogenhout Hoër in Bethal op die Hoëveld was.

As akademikus in Unisa se Regsfakulteit sal Marinus veral onthou word vir sy baanbrekerswerk op die gebied van die administratiefreg. Reeds sy doktorale proefskrif van 1965 by die Universiteit van Pretoria oor “Die sistematiek van die administratiefreg” het nuwe weë ingeslaan. Vir ’n ongeordende en kasuïstiese vakgebied, gebaseer op Engelse regspraak, het hy met behulp van die goed-ontwikkelde Duitse en Franse reg ’n regsraamwerk geskep wat ook buite ons grense erken word. Dit is ’n raamwerk wat veral in sy magnum opus van 1973 (Administratiefreg by Butterworth; in 1985 ook in Engels gepubliseer) beslag gekry het. Dit gaan om ’n vakgebied wat sentraal tot ons regstaat is, sedert 1994 elke dag in belang toeneem, en die lewens van miljoene mense raak, ook al weet hulle dit nie. Dit behels Afrikaanse terminologie wat sal oorleef en ook in die toekoms die basis van besluitneming en gesprek sal vorm, selfs in ons huidige Engels-oorheerste regsomgewing.

Marinus se ander akademiese fokus was die staatsreg. Sy omvangrykste publikasie hieroor was die 3de uitgawe in 1981 van Johan Verloren van Themaat se standaardwerk van 1956 (Staatsreg). Vele artikels oor die onderwerp, soms akademies, soms meer populêr van aard, het oor die jare uit sy pen verskyn. Hy het sy taak as voorligter van en voordenker vir Suid-Afrika se mense ernstig opgeneem.

Marinus Wiechers het ook die unieke kans gehad om as staatsregkenner by die skep van nuwe staatsreg betrokke te raak, iets wat nie vele geleerdes beskore is nie. In die 1980’s en 1990’s het die langverwagte omwenteling in die samelewing- en staatstrukture van Suidelike Afrika plaasgevind, gelukkig grotendeels op vreedsame wyse. In 1975 het die bal in Suidwes-Afrika met die Turnhalleberaad in Windhoek begin rol. In laat 1989, vroeë 1990 het die Grondwetgewende Vergadering onder die toesig van die Verenigde Nasies ’n grondwet vir Namibië opgestel; een van die drie kundige regsadviseurs was Marinus Wiechers. Ook by Suid-Afrika se Kodesa-proses van Oktober 1991 tot vroeg 1993 was Marinus intensief betrokke, maar effens meer agter die skerms.

Ook by Unisa het die winde van verandering begin waai. As deel van die oorgangsproses is Marinus Wiechers in 1994 as rektor van die instelling aangewys, ’n moeilike posisie wat hy tot 1997 beklee het. Hy was nie ’n natuurlike administrateur nie en dit was stormagtige tye by ons land se oudste universitêre instelling. Toe hy die leisels in 1997 aan oud-Matie Tony Melck oorhandig het, was hy geestelik en ook liggaamlik uitgeput.

Gelukkig het die erkenning nie uitgebly nie. In 1998 verskyn daar byvoorbeeld by Butterworths ’n bundel ter ere van hom met die gepaste titel Suprema lex: Essays in honour of Marinus Wiechers. Hy het ook nog betrokke gebly by regskwessies, soos die arbitrasie oor die Richtersveld onder leiding van regter Antonie Geldenhuys in 2005.

Na sy uittrede by Unisa kon sy vele ander belangstellings werklik aandag begin kry. Ook sy persoonlike lewe het verander. Hy het begin musieklesse neem. Sy tekentalent is nie net meer aangewend om humoristiese sketse in regsboeke te maak nie, maar het as werklike skilderkuns begin uiting vind.

Hy het ook al hoe prominenter geword as ’n Afrikaanse “openbare intellektuele” in ’n tyd toe ons Afrikaanssprekende mense se stemme in die openbare debat baie stil geraak het. Ten dele is dit omdat daar soveel geraas in die huidige openbare ruimte is, maar ook omdat segmente van die diverse Suid-Afrikaanse bevolking hulle gemarginaliseer voel en daarom verkies om hulle ietwat skuil te hou. Die ironie is dat Marinus juis ’n groot rol gespeel het om ’n raamwerk te skep waarbinne al hierdie groepe se stemme luid en duidelik gehoor kan word. Sy eie stem het van toenemende kommer getuig, veral oor die ondergrawing van taal- en kultuurregte: terwyl die oorgangsgrondwet van 1993 gevestigde taalregte uitdruklik verskans het, het dié beskerming stil-stil uit die finale teks van 1996 verdwyn. Die magte van universiteite en skole om hulle eie taalbeleide te bepaal is onduidelik, en van waarborge vir die behoorlike finansiering van instansies soos die Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad is daar ook nie sprake nie. Dieselfde geld vir die openbare beskermer, nog ’n sogenaamde Hoofstuk 9-instelling. Maar oor Marinus se entoesiasme vir en toewyding aan Suid-Afrika en al sy mense kon niemand twyfel nie.

In die voorstel vir die toekenning van die Jan H Marais-prys aan Marinus in 2018 is juis daardie aspek van sy akademiese werk oor vele jare beklemtoon: “Sy geloofwaardige en grondige voorspraak deur die jare vir ’n legitieme demokratiese staatsbestel bied ’n groot deel van die verklaring waarom Marinus Wiechers en sy werk wye erkenning bly geniet.”

Die toekenning van hierdie prys aan ’n brose Marinus op 25 April vanjaar was ’n gepaste laaste huldeblyk aan hom. Die Marais-prys vir ’n buitengewone bydrae tot Afrikaans as akademiese taal is drie jaar gelede op 30 Mei 2015 bekendgestel in Jan Marais se historiese woning op Coetzenburg langs die Eersterivier in Stellenbosch. Die geleentheid was die honderdjarige herdenking van die sterfdag van ’n merkwaardige man wat ’n passie vir sy taal en die sprekers daarvan gehad het. Gebore as die jongste seun van ’n eenvoudige boerefamilie het hy en sy broers deur sweet en toewyding op die Kimberleyse diamantvelde hulle fortuin gemaak in mededinging met formidabele kapitaliste soos Rhodes en Barnato. Terug in Stellenbosch het hy sy geld en talente aangewend om die belange van sy mense op vele terreine te bevorder in die moeilike tye na die Anglo-Boereoorlog en tydens die Rebellie. Marais se monumente is nog orals te sien: Si monumentum requiris, circumspice ...: Nasionale Pers, Sanlam, die Universiteit Stellenbosch, en Het Jan Marais Nationale Fonds wat saam met Naspers en die US die prys borg.

Marinus Wiechers se bydrae tot Afrikaans as wetenskapstaal op die gebied van veral die administratiefreg is van kernbelang en sal dit bly. Om weer eens die voorstellers aan te haal: “Marinus Wiechers se aansien strek verder as Afrikaans; maar Afrikaans het Marinus Wiechers sy aansien gegee.”

Marinus se geaardheid en optrede het vir hom as mens sy aansien gegee: ’n sagte, vriendelike gravitas en altyd belangstellend in ander mense, maar ruim van siening en vol passie vir geregtigheid in sy land.

“Stil, broers, daar gaan ’n man verby.” (Jan FE Celliers)