Litnet

Die nuwe rolprent Kanarie doen vir Suid-Afrikaanse weermagrolprente wat Brokeback Mountain vir Amerikaanse cowboy-rolprente gedoen het: dit breek deur die gevestigde geslagspatrone van ’n gewilde genre en daag die gehoor uit om die ervarings van ’n kwesbare minderheid te aanvaar.

Dis ’n uitstekende en gewaagde rolprent wat beslis baie omstrede sal wees by enigeen wat, soos die hoofkarakter Johan se suster (vertolk deur Tinarie van Wyk-Loots), dit nie kan hanteer om direk gekonfronteer te word met die werklikheid dat gayliefdesverhoudings bestaan nie.

Die rolprent – wat die pryse by die pas afgelope Silwerskermfees in Kampsbaai, Kaapstad, oorheers het – speel in 1985 af in die Kanaries, die destydse Suid-Afrikaanse Weermag se kerkkoor- en konsertgroep, en is geanker in ware gebeure.

Dit sal min destydse dienspligtiges verras dat gayverhoudings by sommige Kanaries voorgekom het – dis destyds wyd as gegewe aanvaar. In hierdie rolprent word dit nie visueel eksplisiet uitgebeeld nie – die klem val op die geestesreis van ’n welmenende jong man wat stry vir en teen wat ID du Plessis ’n "vreemde liefde" sou noem.

In die hoofrol lewer Schalk Bezuidenhout ’n uitmuntende vertoning. Hy is bekend as komediant, maar toon in Kanarie dat sy onbetwisbare talent ook die dramatiese omvat. Sy strewe en stryd, sy dapperheid en lafhartigheid en sy tye van triomf en mislukking sal strook met die menslikheid van ons almal.

Germandt Geldenhuys is in die rol van Ludolf nogal ’n belewenis, en hy is tereg vir sy spel bekroon met die Silwerskerm se prys as beste byspeler. As daar nou al ooit ’n “square peg in a round hole” was, is dit Ludolf in die weermag. 

Dit spreek nogmaals tot sowel die huidige talent in die Afrikaanse rolprentbedryf as Christiaan Olwagen se vermoëns as regisseur dat dit vir die beoordelaars ’n moeilike keuse mos gewees het, want daar is eenvoudig nie ’n swak plek te vind in die rolverdeling nie.

In hierdie verband is die keuse van en vertolkings deur Jacques Bessenger en Gerard Rudolf as die twee dominees aan die stuur van die Kanaries spesifieke hoogtepunte. Hulle is son en skadu – ’n duo in kontras met mekaar, verpersoonlikte konflik en spanning. Vir my was die toppunt van die rolprent egter die tussenspel tussen Bezuidenhout en Van Wyk-Loots in miskien die pynlikste oomblik van die hele verhaal.

Charl-Johan Lingenfelder se musiek is ’n belewenis. Daar is werklik hart in, en die koormusiek is spesifiek puik.

Wat ook spesiaal is, is die uitbeelding van Suid-Afrika in 1985 – ’n samelewing aan die rand van wat die Italiaanse marxis Antonio Gramsci dalk sou beskryf as "die oue is sterwend, maar die nuwe is nog nie gebore nie". Hoe wonderlik beeld Olwagen, Roelof Storm en hul span dit nie uit nie – en in watter mate word die Kanaries in hul hand nie die kanarie in die steenkoolmyn wat die naderende daeraad – veral betreffende menseregte – aan die niksvermoedendes aankondig nie.

Deur die film se uitbeelding van die wyer wêreld buite die ragfyn kokon van die Kanaries bly mens bewus van die uitsonderlikheid van die karakters se belewing, en die kwesbaarheid van hul posisie.

Ons leef in ’n tyd waar baie verskillend-definieerbare kwesbare minderhede in ons land beleef dat hardvogtiges met die mag van die meerderheid nie hul verhale wil hoor, sien of verstaan nie. Kanarie vertel so ’n verhaal. Rolprentgewys is dit van puik standaard. Dis die verhaal wat konvensie uitdaag. Ons sal sien of die meerderheid in die Afrikaanse leefwêreld daarna wil luister en kyk.  

• Foto's: https://kyknet.dstv.com/fliek/kanarie

• Kanarie word in Oktober landwyd in filmteaters uitgereik.