Litnet

Artist: Olivia M Coetzee aka "Livy van ie Rive" (bewoording en skets verskaf)

Wie gie vi enige een die reg om te sê wie djy kan wies? Dit hang siekerlik van jou af om te besluit wie of wat djy is. Toe ek begin het met universiteit, het my gesoek na my verliede oek begin. Daar was iets in leer wat my laat verlang het na my eie verliede. But waa begin mens, wan al die stories wat my ore gehoor het of my oë gesien het, het mense se gesigte en velle gedra wat nie soes ek of my familie lyk nie. Ek kan nog onthou hoe ek elke keer bly geraak het as ek ‘n bruin aktrise of akteur wie Kaaps praat of Engels praat, op TV gesien het. Ek was bly wan ek kon relate, wan unfortunately is ie liewe soe. Ôs is mos gebrainwash om te dink volgens die kleur van ‘n mens se vel. Soe wanne djy vi motivering soek, dan kry djy dit makliker by mense wie soes djy lyk, dink, of praat.

Toe Wayde van Niekerk soe ‘n paar maande trug die atletiekbaan aan die bran geslaan het met sy spoed, was daar niks oor hom te sê nie. Hy was maar net nog ‘n kallid boytjie wat probeer om sy liewe te change. Soes ek die bra lies, is hy maar op ie grond, plat type-a-guy, en worry die dinge nie vi hom ie. Die “bruin” mense het lawaai gemaak oor ie feit dat niemand oor hom praat ie. Op ie selle tyd het ie “bruin” mense oek besef dat dit pointless is om oo die dinge te kla, en dat die enigste way vi ôs om pride te herstel, in ôse gemeenskap, is as ôs dit self doen.

Hulle sê “kennis is mag” en hulle is reg. Wan dit was die kennis van ie wêreld en hoe dit draai wat my laat begin dink het oor myself, oo kallid wies, oo my “moeder”-taal en “vader”-taal.

Soes my kennis gegroei het, het my need om daai stories van my verliede te ken oek gegroei. Soes die kennis gegroei het, het die vrae oek meer geraak. Een van hulle was: Hoekom is ek kallid en nie swart ie? Ek wil gewiet het wat van my kallid wies maak my indigenous. Ek het gewonne nou wat is my kultuur dan? Ek dink ie daa was ’n tyd in my liewe voor universiteit wat ek gedink het aan my kultuur nie. Because hoeko sal djy dink oo iets wat djy dan gloe dat djy dit nie het ie?

Die taal wat ek praat, was ie myne nie, of soe het ek gedink. Die klere wat ek dra se history was jonger as wat ek is. My geestelikheid en my geloof kom ie uit Afrika uit ie, en soe aan, en soe aan. My hele uitkyk op ie liewe was niks meer as net om ‘n werk te kry wat my kon genoeg betaal om orraait te liewe. Ek het oek gewiet dat my werksgeleenthede was niks meer as Shoprite of Pick ‘n Pay nie en daai was vir my orraait.

Ek wou oek ie ‘n mert wies ie. Al op hoërskool het ek geleer dat ek ie die hart het om illegal te wies ie, al het ek net entjies vekoep. Om ‘n mert te wies moet djy djou vrou kan staan as ie melk dik raak. Ek tjank gou, dis al wat ek sal sê.

My punt is, wat ek kon doen met my liewe was ie veel ie, en daa was ie suksesvolle kallid mense wie ek kon gebruik het as role models ie.

Nou Augustus was ‘n wonderlike maand vi dié wat hulleself beskou as Suid-Afrikaners, but meer soe kallid Suid-Afrikaners. Hier praat ek nou van ie Olympics. Volgens my is die grootse ster van die Olympics ôs se eie Wayde van Niekerk. Die rede vi dit gaan ie net oor hy Suid-Afrika se eerste goue medalje huis toe gebring het ie, but dat hy die rekord van 17 jaar afgehaal et en laastens dat hy vi my en soe baie anne kallid mense laat voel het dat daa hoop is vi ‘n bietere liewe. Ek het met elke een van sy wedlope, van ie heats na die finals toe, vroegoggend wakke gesit om te kyk hoe daai seun ie wenpaal oo stiek. Met elke wen wat Wayde ôs gegie het, het my “kallid” hart hoeg op gespring, om hanne te klap. Elke kee was dit vi my ‘n bewys aan ie wêreld wat genoem is Suid-Afrika dat kallids meer is as net syplappe met vuil en pap bekke is, dat daa meer onne die kallid se vel aangaan as net gangsterism, tik, harregat vroumense, skinnebek-anties met rollers in hulle haare en ie Kaapse Klopse.

Kyk vi jouself hoe die kallid nasie se naam hoeg gehou word, deur films soes 4-corners, en ie onlangse release, Noem my Skollie. Reg genoeg, die narratives wat altyd deur kom in sulke films gat oo die gangster wat deur druk en uit die gemors uit kom, but daa is meer. Hoekom word daa nooit ‘n boehaai gemaak oo kallids wie presteer in anne areas van ie liewe nie? Hoekom is it orraait om ôs nasie dan soe af te druk, van ôse taal af na ôse history? At least nou is daa vi ôs Wayde van Niekerk, al het hy nou net ‘n hashtag geword, but daai memory is daa. Kyk vi die TV series Suid-Ooster: dis popula onne die mense because hulle kan met daai gesigte op ie skerm relate.

Om iemand in Suid-Afrika “coloured” te noem is deel van Suid-Afrika se Suid-Afrika wies. By elke vorm wat ek al nou soe ver in my liewe ingevul het, was daar daai ever-tergende blokkie genoem “Coloured” wat my lê en loer om my net soe ‘n bietjie te teister. Soes ek nou gegroei het in my indigenous vel in, het ek nou al probeer om die “Other”-boks te tick, en te skryf dat ek Nama is, maar iets het net ie reg gevoel daa oo nie. Om ‘n heritage te claim wat djy niks oo wiet ie het oek sy eie challenges. Wan daai connections of links wat ek soek lê diep weggestiek in my ouers, my ouma se geheue en in my voorouers se verliede in.

Reg genoeg, gedurende apartheid was ôs ie wit genoeg ie, en nou is ôs ie swart genoeg ie. Die wiel draai, en it lyk ôs hy bly net altyd op ie stap onne “genoeg wies” beland.

Iemand het in ‘n documentary wat gaan oor ie struggles van bruin mense gepraat oo hoe ôs as kallids die mayonnaise is van ie swart en wit toebroodjie in Suid-Afrika. Ek wiet nou nie soe mooi oo myself ‘n sandwich spread, of salad dressing, te noem nie, but miskien is daa krag in daai woorde. Miskien is kallids die glue van die nasie, miskien is it vi ôs om Suid-Afrika bymekaar te bring. Al voel it meeste van ie tyd soes Suid-Afrika die kallids net kredit gie wanne dit hulle pas. Soever in die rubrieke wat ek nou al in “Kaaps” geskryf het, was daa mee as ‘n paa mense wie voel dat dit orraait is om tien my taalgebruik te diskrimineer. Sonne dat hulle in ag neem wat my heenkome is, of wat my regte as Suid-Afrikaner is.

Hoe verkeerd is die hele situasie van “Coloured” wies in Suid-Afrika nou rêrig, dat die hele Wayde van Niekerk issue nou oo sy ras gaan en nie sy prestasie as ‘n Suid-Afrikaner ie? Hoekom is dit soe maklik, nou, vir some swart mense om ôs te sê dat ôs swart is en nie kallid ie. Een van my dosente op universiteit het my laat vestaan dat black consciousness moes deel wies van bruin mense se “menswies” gedurende apartheid. Dit was verwag van jou af, as bruin mens, om jouself te sien as swart. Daar was baie bruin mense wie soe gestaan het, wan hulle het vestaan waa oo dit gaan. Die ding is net dié: in baie swart mense se oë bly ek, as Olivia M Coetzee, ‘n kleurling.

Ek het al mee as ‘n paa persoonlike experiences gehad waa ek baie mooi laat vestaan was dat ek ie swart is ie. Soes ie een kee toe ek een van die 2015 Open Book Festival talks bygewoon het en toe ‘n “black” publicist laat weet het hoe sy net “black” werk sal publiseer. Sy het gesweer dat as ‘n manuscript met ‘n van soes Van Blerk, Van Schalkwyk, of soes ek dit verder vestaan, Engelbrecht, Coetzee, Koopman, op haar lessenaar beland, sal sy dit dadelik in ie drom gooi. Ek het dit wat sy gesê het gechallenge, wan hoe kan sy dit kwyt raak? Wat dan van my? Moet ek dan nou my hele veliede loep veranne en weg smyt net soedat ek gesien kan word?

Nou dit is heeltemal maklik om vi mense soes Wayde te sê “nie my outjie, but djy is swart”, ommat hy presteer het, but wat van ie res van ie so-called kallid ras? Daai mense met ie velore voortanne, wat se monne en tonge nie skaam is vi skinne, grootvloek of smile ie, of die kinners wat ie rêrig support by die huis kry nie, of ie mert wat miskien velang om sy matriek klaa te maak, wan hy hou van nommers. Of ie meisie wat droem van eendag aeroplanes of space toe wil gaan. Dis hoekal hulle wat role models nodag het, dis hoekal ôs wat sulke positiwiteit nodag het. Dit klink miskien klein, but as djy nie kan trots wies oor jouself ie, dan is djy mos soes ‘n vrugteboem wat ie blom ie. Of hoe!? Wayde van Niekerk se ma sê dat vi haa gaan it ie oor Wayde kallid is of ie kallid is ie. Natuurlik hoef dit ie daa oo te gaan nie, but ... Hie dink ek aan myself en soe baie anne mense “van kleur” wie nie rêrig daai support of role models gehad het toe ôs opgegroei het ie. Die stories wat ôs gehoor het was van mense wie nie ôse realities weerkaats het ie. Om iemand te wies was maa net altyd uit ôs se reach uit.

As Wayde wil identifiseer as swart, Suid-Afrikaans, of kallid, dan is dit sy reg, but volgens my is sy wen nie net ‘n wen vi Suid-Afrikaners ie, but oek vi mense wie kan proudly sê, voel en relate met daai bra. Wan hulle het rugby gespeel met hom toe hulle nog kinners was. Wan hulle kan hulleself sien in hom, wan hy praat soes hulle. Hulle kan droem om soes hy te wies, wan hy lyk ie selle soes hulle.

Soe, Suid-Afrika, as ôs hom wil claim as ‘n role model, gun ôs dit. Ôs is sieke nou net mooi siek om gesien te word as net druggies, gangsters, wille meire of willie-werkers.

Wayde, veskoon my, but volgens my is djy kallid, en volgens wat ek sien en hoo is djy kallid. My hart hunker na iemand soes djy om kallid te wies soedat ie laaities wat hie is, en daai wat nog kom, oek kan sien dat hulle het ie reg om te presteer en sukses te behaal hie in die land. Miskien is daai wen van jou ‘n wen genoeg om mee as ‘n paa kallid laaities weg van ie guns af baan toe te trek.

Ja, ek is Nama, but ek is eeste kallid en proudly soe!

Op ie oudedom van 16 was ‘n Goodhope fm dj by o’s skool. Hy het met ‘n mic innie ronte geloep om kinnes te vra wie hulle is en waa vandaan hulle kom. Ôs almal het op ie netbalbane se cement blad gesit. Hy’t voo my kô staan, en hy’t my gevra. “So who are you and where you from?” Heelwat op sy nerves. Ek it hom boe oo my brille gekyk en stadig gesê: “Ek is Livy. Vannie Rive.”

Bly te kenne!