Litnet

The lie of 1652
Patric Mellet
NB-Uitgewers
ISBN: 9780624089704

Dit sou baie moeilik, dalk onmoontlik wees om ’n ander, beter toekoms te verbeel sonder om ook die verlede te herverbeel. Met sy The lie of 1652: A decolonised history of land, myns insiens een van die belangrikste niefiksie boeke wat in 2020 in Suid-Afrika gepubliseer is, onderneem Patrick Tariq Mellet presies hierdie projek: ’n deurtastende, kritiese en toekomsontsluitende herverbeelding van die geskiedenis van Suid-Afrika; ’n verhaal van onteiening en vervreemding, en van trauma wat vandag nog individueel en kollektief ervaar word.

Mellet se boek is ’n liefdeswerk, ’n boek wat nie eerstens geskryf is om "Die Geskiedenis" akademies af te baken en vanuit geveinsde neutraliteit te beskryf nie, maar om "ons geskiedenis" te vertel: die historiese konteks wat sin maak van sy eie lewe en dié van miljoene ander Suid-Afrikaners wat deur kolonialisme en apartheid nie net materieel van grond en lewensmiddele ontneem is nie, maar simbolies vervreem is van herkoms en kultuur, en selfs van mekaar as mede-Afrikane. Ek dink hier spesifiek aan die politieke filosoof Cornel West se stelling: "Never forget that justice is what love looks like in public." Want as Mellet se boek ’n liefdeswerk is, is dit beslis een wat in diens staan van ’n soeke na geregtigheid — na regstelling van uitbeelding in die geskiedskrywing van Suid-Afrika, ja, maar ook na materiële en simboliese regstelling in die breër samelewing.

Die insig en dryfveer onderliggend aan Mellet se boek is dat geregtigheid benewens materiële kompensasie ook vereis dat die historiese bewussyn en agentskap van koloniale onderdruktes opnuut bemiddel sal word, ook deur boeke soos hierdie, op maniere wat die marginalisering en vervreemding inherent aan koloniale identiteitsprojekte en representasies ongedaan sal maak. Hiervoor moet die verlede herverbeel word, spesifiek vanuit die uitgangspunt en ervaring van onderdruktes, en buite die oorgelewerde raamwerke van die koloniale verbeelding van dieselfde verlede. Dit is wat The lie of 1652, ’n people’s history as ’t ware, so uitstekend regkry. Dit is ’n boek wat nie bloot óór onderdrukte groepe handel nie, maar vír hulle geskryf is. Dit is ’n strydskrif vir ’n simboliese oorlog, ’n roetekaart na ’n Suid-Afrika wat nie deur "1652" en alles wat dit simboliseer, gedefinieer sal word nie.

Our history was relegated to the realm of the natural history framework of Iron Age and Stone Age hominins. African social history as taught by institutions of learning in South Africa was said to have begun by the establishment of a European colony in 1652. This can be referred to as the ‘1652 paradigm’. (p 12)

The intention of these discussions and perspectives is not to present a new "authentic" version of history, but rather to disrupt the dominant colonial paradigm of thinking about southern Africa and to promote exploration of the past that can build consciousness leading to reclaiming a trajectory of rising above adversity through acts of resistance. (pp 93-94)

Ek bedoel beslis nie dat die boek nie akademiese meriete het nie, net soos ek nie met "verbeelding" en "herverbeelding" bedoel dat Mellet die geskiedenis uit sy duim suig nie. Die boek is deeglik nagevors en goed geskryf; dit is ’n meesleurende en intelligente leeservaring en Mellet se greep op die historiese logika en magstrategieë van koloniale heerskappy in Suider-Afrika, veral wat betref die ideologiese operasionalisering van ras en etnisiteit sedert die vroeë 1700’s, is skitterend. Jy kan nie hierdie boek lees en bly vasklou aan die romantiese idee dat ons "diversiteit" as Suid-Afrikaners dui op ’n soort godgegewe lappieskombers van "rasse", "kulture" en selfs tale wat eers in onmin en ongelykheid geleef en nou versoen moet word nie. Hierdie begrippe en die maatskaplike en eksistensiële werklikhede wat hulle tot gevolg gehad het, is deur koloniale heersers geskep en deur sosiale wetenskaplikes in diens van mag gekodifiseer en uitgebrei. Dit was en bly ’n vorm van simboliese geweld wat in diens gestaan het van die geweld van uitwissing, onteiening, verskuiwing en onderdrukking. Dit was die kulturele sous wat die verontmensliking van die sisteem verteerbaar moes maak. Ons leef, letterlik, binne die koloniale verbeelding; ook wit mense, die begunstigdes van koloniale uitbuiting, is gevange in die selfvervreemdende effekte van ’n ideologiese konstruk, die absurde maar brutaal effektiewe idee van "witheid".

.........

Dit was die kulturele sous wat die verontmensliking van die sisteem verteerbaar moes maak. Ons leef, letterlik, binne die koloniale verbeelding; ook wit mense, die begunstigdes van koloniale uitbuiting, is gevange in die selfvervreemdende effekte van ’n ideologiese konstruk, die absurde maar brutaal effektiewe idee van "witheid".

...........

’n Boek wat die verlede herverbeel en wat dit doen vanuit die perspektief van die onderdruktes, kan dus nie sonder meer verwerp word as ’n "subjektiewe" teks wat die geskiedenis ideologies verdraai nie. Geen geskiedskrywing is bloot ’n weergee van feite nie. Behalwe dat feite altyd binne ’n teoretiese raamwerk geïnterpreteer word, moet hulle ook ’n narratiewe struktuur gegee word om geskiedskrywing eerder as ’n indeks van feite te word. Perspektief, tydsverloop, hoofkarakters en bykarakters, keuses oor onderwerpe, en so meer, alles speel ’n rol. Enige stuk geskiedskrywing is altyd reeds ’n interpretasie van die verlede, eerder as wat dit daardie verlede bloot weergee. Mellet is verder baie bewus van die politieke rol wat amptelike interpretasies van die verlede binne die koloniale projek gespeel het, beide as legitimering en mobilisering daarvan, en dus probeer hy doelbewus die aannames en kategorieë van koloniale geskiedskrywing omverwerp.

............

Mellet gee krediet aan hierdie voorgangers, maar hy gebruik hierdie bronne in ’n omvangryker narratief wat The lie of 1652 nie net ’n boeiende stuk populêre geskiedenis maak nie, maar ’n belangrike politiek-filosofiese bydrae tot die mees dringende gesprekke oor Suid-Afrika vandag: historiese trauma, grondhervorming, die moontlikheid van nierassigheid, ens. Dit is ’n boek wat historiese dimensie gee aan ’n dringende gesprek oor die hede.

............

Van hierdie aannames, soos dat die Kaap en die binneland van wat vandag Suid-Afrika is, grotendeels "leeg" was toe die Europeërs hulleself hier gevestig het, is natuurlik al deur ander historici, soos Shula Marks, weerlê — Mellet gee krediet aan hierdie voorgangers, maar hy gebruik hierdie bronne in ’n omvangryker narratief wat The lie of 1652 nie net ’n boeiende stuk populêre geskiedenis maak nie, maar ’n belangrike politiek-filosofiese bydrae tot die mees dringende gesprekke oor Suid-Afrika vandag: historiese trauma, grondhervorming, die moontlikheid van nierassigheid, ens. Dit is ’n boek wat historiese dimensie gee aan ’n dringende gesprek oor die hede. Mellet se analise van die de-afrikanisering van veral "bruin" maar ook "swart" Suid-Afrikaners deur die wyse waarop ras koloniaal gekonseptualiseer en geïnternaliseer is, en die reproduksie hiervan deur die ANC sedert 1994, moet deur almal gelees word. Natuurlik, die tradisie van nierassigheid waarby Mellet aansluit en wat hy ontwikkel, het niks te make met die oneerlike appropriasie van die term deur die DA en ander wat wit belange teen radikale transformasie wil verskans nie.

Racism, de-Africanisation, constructed identities, segregation and apartheid can be shown to be directly related to the expropriation of African land and the exploitation of slave labour and its successor systems — indentured labour and African migrant labour. Resolution of what are called the "National Question" and the "Land Question" is intricately bound up with this expropriation experience. It is also the mischief in discourse and debate that drives the deviant tangents of narrow identity politics, Verwoerdian ethno-nationalism and "firstism". Often these tangents do more harm than good in the quest for restorative justice and recognition for foundation peoples and the many cultures born of these foundations. (p 276)

Wat dit betref, moet die epistemologiese naïwiteit en politieke tonnelvisie van sommige van Mellet se kritici tog genoem word — al wil ek nie onnodig stilstaan by die verdagmaking en venyn wat Mellet se boek en persoon al ontlok het nie. Hoekom sou ’n mens immers, wanneer iemand soos Leopold Scholtz, wat die uitgewer Tafelberg in ’n rubriek op Maroela Media kritiseer omdat hulle so ’n "swak stuk geskiedskrywing" gepubliseer het, tog ook ruiterlik erken "ek het Mellet se boek nog nie gelees nie"? ’n Herhaalde punt van kritiek is dat Mellet postuleer dat die plaaslike bevolking aan die Kaap in die halfeeu voor Van Riebeeck se aankoms ’n hawe bedryf het. Mellet skryf dit nie regtig nie; hy verwys na ’n "proto-hawe", maar dit maak eintlik nie soveel saak nie. Natuurlik kan en sal historici van hom verskil oor die besonderhede van die lewe aan die Kaap tussen 1600 en 1652.

...............

Die belangriker punt, en dit kyk sy kritici mis, is dat Mellet die plaaslike bevolking as outonome en aktiewe historiese agente beskryf. Hulle figureer nie bloot as agtergrond en ten beste medespelers in die eintlike verhaal van wit vestiging aan die Kaap nie. Hulle leef, dink en droom onafhanklik aan die suidpunt van Afrika. Hulle maak sin van die kom en gaan van skepe, van die winde wat nuwe geleenthede en nuwe gevare bring. Hulle bied weerstand, hulle verloor, hulle bied weer weerstand. Hulle word anders. Die wêreld word anders. Hulle is die middelpunt van ’n verhaal waarin Jan van Riebeeck en die seevaarders voor hom gewoonlik die hoofkarakters is.

..................

Die belangriker punt, en dit kyk sy kritici mis, is dat Mellet die plaaslike bevolking as outonome en aktiewe historiese agente beskryf. Hulle figureer nie bloot as agtergrond en ten beste medespelers in die eintlike verhaal van wit vestiging aan die Kaap nie. Hulle leef, dink en droom onafhanklik aan die suidpunt van Afrika. Hulle maak sin van die kom en gaan van skepe, van die winde wat nuwe geleenthede en nuwe gevare bring. Hulle bied weerstand, hulle verloor, hulle bied weer weerstand. Hulle word anders. Die wêreld word anders. Hulle is die middelpunt van ’n verhaal waarin Jan van Riebeeck en die seevaarders voor hom gewoonlik die hoofkarakters is.

Waarom is dit nog so moeilik vir so baie van ons om te verbeel?