Litnet

Skets: Richard Duijnstee | Pixabay

...

Is dit hoe rassiste geïdentifiseer word? Dié subjektiewe klassifikasie na aanleiding van die vrou se gesigsuitdrukking?

...

Ek het nie destyds iets gesê rondom die berugte Oos-Kaap-insident van September verlede jaar nie en is nou nogal spyt daaroor.

Veral toe ek onlangs by die Stilbaai Boekefees hoor dat die organiseerders van ’n groep kunstefeeste ’n besluit geneem het dat geen rassisme by hulle feeste toegelaat gaan word nie en dat dit van nou af as “veilige ruimtes” vir skrywers en ander deelnemers beskou word.

En soos Bettina Wyngaard dit in haar jongste bydrae in LitNet (“Boekfeeste as ‘veilige’ ruimtes”, 27 Februarie) verduidelik: “Boekruimtes kán veilige ruimtes wees vir almal, indien daar met intensie teen diskrimineerders standpunt ingeneem word.”

Hierdie stelling is nogal skrikwekkend, want kennelik is dit glad nie “veilige ruimtes” vir almal nie, maar net vir diegene wat nie as “diskrimineerders” geklassifiseer gaan of kan word nie.

Kom ons begin voor: Hoe word hierdie “diskrimineerders” geïdentifiseer sodat hulle geklassifiseer kan word? Is dit sekere woorde wat deur individue gebruik word? Of dalk selfs deur karakters in opvoerings? In ’n skrywer se werk en voorstelling van ons land en sy mense? Is dit handgebare, gesigsuitdrukkings? En hoe word iets soos gesigsuitdrukkings omskryf en wie interpreteer dit?

As ek (dis natuurlik nie nou die letterlike ek nie, asseblief!) vir iemand ’n “white racist pig” noem, diskrimineer ek teen hom? Verskil dit as die persoon wat dit sê ’n bleek Suid-Afrikaner is en nie ’n swart of bruin Suid-Afrikaner nie? En as ’n bleeksiel dit vir ’n ander bleeksiel sou sê?

As ek ’n swart feesganger in ’n gesprek aanvat en hom of haar “’n fokken rassis” noem, sou dit neerkom op “diskriminasie”? Mag iemand sonder meer iemand anders ’n “white supremacist” noem wanneer so ’n etiket diskriminerend is? Kan iemand wat beweer dat dit duidelik is dat munisipale dienste onder ’n bepaalde bestuur in duie gestort het, van rassisme beskuldig word? Of dat alles apartheid en wit Afrikaanse mans se skuld is, ook nog van seksisme?

Of moet dinge binne konteks bekyk, bespreek, geweeg en dan dalk te lig bevind word?

...

’n Kerngegewe van ons Grondwet is vryheid van assosiasie. As ek daardie vryheid uitoefen, sonder om ander te na te kom, kan dit immers nie neerkom op diskriminasie nie.

...

Is rassisme (“in the eye of the beholder”) die enigste beduidende aantoonbare diskriminerende faktor? As ek by ’n tafel sit waar daar dinge gesê word wat vir my godsdienstig aanstoot gee, mag ek maar opstaan en elders gaan sit? Of as dit duidelik is dat die hele gesprek aan tafel oor krieket gaan verloop, kan ek maar die groep verlaat en rugbymense gaan soek? As ’n klomp gay vriende op ’n jolige manier met mekaar omgaan, maar dit my irriteer en ek myself verskoon, diskrimineer ek? As ’n klompie mense Afrikaans praat en hulle gaan voort in Afrikaans wanneer ek vra dat hulle Engels moet praat en hulle doen dit nie, diskrimineer hulle teen my? Sou dit anders wees as iemand in ’n groep sou vra of ’n mens nie maar Afrikaans kan praat nie?

Ek het Bettina se aanvanklike stuk oor die Etienne van Heerden Veldsoirée in Cradock nou vir die eerste keer gaan lees en ’n paar lastige dinge rondom die rasse-insident waarna sy verwys, pla my. Want ek probeer verstaan op watter gronde die “diskrimineerder” geïdentifiseer word.

Sy skryf dat die vier mense by die tafel vir agt vir haar gesê het dat dit in orde sou wees as sy en drie vriende by hulle aansluit nadat sy hulle oor die vier leë plekke gevra het. Hulle het dus nie ’n probleem gehad rondom haar nie, en dit is dus duidelik nie “white supremacists” nie. Haar drie vriende, skryf sy, was nie toe teenwoordig nie: “My companions, two white participants and a black attendee, an attorney I’ve known for close on twenty years, were still getting drinks and talking.”

Wanneer haar Xhosa-vriend (taal-, ras-, etnisiteit- of streeksgegewe?) opdaag, merk sy iets op: “I immediately saw the change that came over the woman – the tightening around the eyes, the hardening and thinning of the lips, the flaring of the nostrils.”

Is dit hoe rassiste geïdentifiseer word? Dié subjektiewe klassifikasie na aanleiding van die vrou se gesigsuitdrukking?

Wanneer die vrou en haar metgesel hulle wyn vat en die tafel verlaat, en Bettina haar vra waarom hulle weggaan, “she could not meet my eyes and mumbled something about meeting friends.”

Die ander twee wit tafelgenote het bly sit, maar Bettina het geen poging aangewend om by hulle uit te vind oor die wat en hoekom nie. Want, skryf sy, sy het geweet: “One does not live in South Africa in a black skin and be unaware of the casual racism that abounds.”

Ek is nie seker wat “casual racism” presies beteken nie. Sou dit iets kon wees soos “Birds of a feather flock together”, maar met die aanname dat dit altyd rassisties is as daar swarterige mense by betrokke is?

Is daar ander “casual discriminations” waarvan ons moet weet, voor moet uitkyk en aan die feesorganiseerders moet rapporteer? Of miskien voel ek dat daar teen my gediskrimineer is omdat een van ’n magdom ander verskille tussen mense, hulle idees, behoeftes, belangstellings, oortuigings ens daartoe aanleiding gegee het dat iemand ’n tafel of ’n vertrek of ’n gesprek of ’n vergadering verlaat het?

’n Kerngegewe van ons Grondwet is vryheid van assosiasie. As ek daardie vryheid uitoefen, sonder om ander te na te kom, kan dit immers nie neerkom op diskriminasie nie.

En hoe presies gaan die feesbestuur met intensie teen diskrimineerders standpunt inneem? Hulle waarsku voordat hulle kaartjies koop deur ’n lys van “diskriminasies” te publiseer? Staan daar op die kaartjies dat sekere bepalings en voorwaardes geld en dat die kaartjiehouers bevestig dat hulle daarmee vertroud is?

Gaan daar feespolisie wees by wie ek kan gaan kla? Of ’n klagtekantoor?

Ons het gehoor dat mense wat diskrimineerders is, gevra gaan word om die fees (feesterrein/die dorp?) te verlaat. En as hulle weier?

Gaan daar ’n “verhoor” wees met getuies waar die “beskuldigde” die kans gaan kry om darem iets te vertel of te verduidelik? Is die feit dat iemand opgestaan het van ’n tafel sonder om enige iets te sê, ’n misdaad?

En as daar werklik sprake is van ’n misdaad (dronk op straat, molestering, haatspraak, teistering), die gereg sy gang laat gaan? En die fees gewoon net sy eie gang!

In haar jongste skrywe gee Bettina hoog op oor inklusiwiteit en diversiteit, maar onderliggend aan die hele skep van die sogenaamde vrye ruimtes, is eksklusiwiteit en die uitskakeling van daardie soort diversiteit waarin alle menings gelug en alle opvattings gehoor, bespreek en getoets word.

Dit is ontstellend dat ’n prokureur en ’n skrywer hierdie gedagte nie alleen ondersteun nie, maar propageer. Die “vrye ruimtes” waarvan daar gepraat word, is eerder “onvrye ruimtes” – die oop gesprek het heeltemal verdwyn.

Naskrif: My eie houding rondom rassisme en diskriminasie is dekades reeds duidelik, as skrywer en in my doen en late. Loer maar na my bundel Verklarings 1967–1987 en lees hoe TT Cloete my lelik bygekom het in sy vertroulike Broederbond-dokument “Versetliteratuur onder die Sestiger- en Sewentigerskrywers”. John Vorster het na ons klompie “andersdenkendes” in 1972 se SR op Stellenbosch verwys as “slaprugafrikaners”, en ’n polisieman het my eendag op die N1 ’n “meidenaaier” genoem. Ek is by ’n AWB-vergadering op Louis Trichardt uitgejaag en ’n boer op Levubu het by die skou vir my gesê hy dra ’n koeël in sy sak met my naam daarop. Terselfdertyd het studente by die Universiteit van Venda my as rassis van die kampus af gejaag omdat ek die integriteit van die rektor bevraagteken het. (Iets wat Yale onder andere ook gedoen het rondom sy PhD ...)

Lees ook:

Boekfeeste as "veilige" ruimtes

LitNet se miniseminaar oor strukturele rassisme