Nelson Mandela – zijn nalatenschap

  • 1

Hierdie artikel deur Herman Meulemans bied 'n oorsig van die vyfde Nelson Mandela-lesing by Gent Universiteit.


5th Mandela Lecture, Africa Platform, Associatie Universiteit Gent

Je weet niet wat je overkomt wanneer je de memoires van Zelda la Grange leest of wanneer je haar bezig hoort tijdens de 5e Mandela Lecture, die het Africa Platform van de Associatie Universiteit Gent inrichtte in het eeuwenoude Gentse Pand op 26 november jongstleden.

In 2009 begon Zelda la Grange te schrijven aan haar memoires omdat zij overrompeld was door de innemende persoonlijkheid en uitstraling van haar grote held.

Het is alsof er een rechtstreekse verbinding tot stand komt tussen de lezer/luisteraar en de inner circle van President Nelson Mandela, die van Zelda la Grange het koosnaampje Khulu, grootvader, kreeg. Nelson Mandela is geboren in 1918, juist honderd jaar geleden. Zelda la Grange is geboren in 1970. Ze zou inderdaad kleindochter kunnen zijn maar voor beiden elkaar ontmoetten, was dat zeker niet het geval. Tussen hun werelden was er zelfs geen aanrakingspunt. Wanneer ze 23, bijna 24 was en typiste werd op het kantoor van de eerste democratisch verkozen president van Zuid-Afrika, is er iets gestart wat haar leven radicaal heeft veranderd. Vanaf dan is ze inderdaad een klein beetje kleindochter geworden. Ze was volledig van streek wanneer de president haar bij hun eerste ontmoeting aansprak in het Afrikaans en pas veel later zou ze dat begrijpen: “Als je met iemand spreekt, dan spreek je tot zijn hoofd, maar spreek je in zijn eigen taal, dan spreek je tot zijn hart”, herhaalde de president later.

“Tegen de tijd dat ik 13 was, was ik een racist maar ik stelde me daar niet veel vragen bij. Als een kind opgroeit in een veilige omgeving, verwondert het zich daarover niet”, zo beschrijft Zelda la Grange zichzelf en haar omgeving. Ze werd grootgebracht in een typisch blanke, streng conservatieve familie uit de middenklasse. In 1992 studeerde ze af en begon ze aan haar eerste baan als klerk op een ministerie. De apartheid was in principe afgeschaft maar het leven kabbelde gewoon verder. De meeste blanken leefden in dezelfde comfortabele zeepbel als daarvoor en spanden zich niet erg in om het land om te vormen tot een niet-raciale samenleving.

Toen President Mandela in functie trad in 1994, werd Zelda typiste en manusje van alles op zijn kantoor. Ze deed allerlei administratieve klussen, hield delen van zijn agenda bij, werd gaandeweg assistent-privésecretaresse, privésecretaresse, manager en woordvoerder. Tot zijn dood in 2013 bleef Zelda aan de zij van Khulu, die er altijd prijs op stelde dat een “Afrikaanse boerendochter” in zijn kielzog vertoefde. Dat was het levende bewijs dat Zuid-Afrika de regenboognatie kon worden waarvoor hij stond. Zelda la Grange stond de man die haar deed afrekenen met alle kwalijke vooroordelen en zorgde voor een metamorfose van haar geest, gedurende negentien jaar bij, waarvan zestien jaar dag in dag uit.

In het Pand van de Universiteit Gent heerst een sfeer van grote nieuwsgierigheid bij het publiek want Zelda la Grange heeft als één van de weinigen de volledige binnenkant meegemaakt van de Zuid-Afrikaanse democratische omwenteling sedert 1994.

Zelda’s memoires confronteren de lezer met het dubbele gevoel dat ze haar leven volledig in dienst heeft gesteld van haar beschermheer, ten koste van veel persoonlijk geluk, maar dat ze toch zo rijkelijk is beloond voor haar inzet doordat de charmantste man van de wereld zijn vertrouwen volledig aan haar gaf. “Soms als ik erg moe was, huilde ik stilletjes, omdat ik besefte hoeveel deze man om mij gaf.” Zelda, die haar netwerk uitbreidde tot wereldleiders, filmsterren, vips van alle soorten, had toegang tot de fine fleur van de gehele aardbol, maar toch voelde ze zich soms eenzaam. De manier waarop zij haar boek uitwerkt, is volstrekt pretentieloos, eerlijk en kristalhelder. Haar luchtige schrijfstijl brengt de lezer in een roes om het boek in een ruk uit te lezen want de wetenswaardigheden volgen elkaar ijlings op en prikkelen voortdurend.

Soms gaat het over faits divers, verrassingen en hoffelijkheden: de kleermaker die de beroemde kleurrijke shirts van de president maakt; een vol stadion dat uit de bol gaat wanneer de zwarte president het groen-gouden shirt van de Springboks draagt tijdens het wereldkampioenschap rugby; het misverstand in het koosjer King David-hotel, waar geen kaas en vlees in dezelfde kamer worden gebruikt; het afgelaste bezoek aan Mekka, niet omdat Zelda een vrouw is, maar omdat noch de president, noch Zelda moslim zijn; mevrouw Graça Machel die koningin Beatrix tracht te bereiken na het skiongeluk van Prins Friso.

Vaak gaat het over staatsbezoeken van de president en bezoeken van buitenlandse leiders: Koningin Elizabeth – “O, Elizabeth,” zei de president ter begroeting en toen zei zij “Dag Nelson.” –; de Keizer van Japan; Bill Clinton; de Koning van Saoedi-Arabië; broeder-leider Kadhafi, een komen en gaan van jewelste.

Khulu hield enorm veel van feestjes, wellicht om de schade te compenseren die hij had opgelopen tijdens zijn zevenentwintig jarige gevangenschap. Hijzelf  was superstar wanneer hij Bono, Brad Pitt, Hugh Grant, Larry King, Morgan Freeman, Naomi Campbell, Oprah Winfrey, Richard Gere, Robert de Niro, Whoopi Goldberg, en vele andere sterren aan het firmament ontmoette. Zelda, die er elke keer bij was, is apetrots dat dit haar als gewone sterveling is overkomen. Ze bericht ons hierover met veel humor en pittigheid, met grappen en grollen.

Khulu was dol op Zuid-Afrikaanse schrijvers en biografieën en ook op Oxford-woordenboeken. Naarmate zijn roem steeg moest hij meer worden afgeschermd van het volk dat hem letterlijk aanbad. Het leek erop dat hij weer gevangene werd die onder streng toezicht stond van bewakers. Maar toch kon hij het niet nalaten om het veiligheidspersoneel de stuipen op het lijf te jagen, door zijn chauffeur voor de deur van een boekwinkel te laten stoppen, waar hij dan het zoveelste woordenboek of een pen kocht.

Een van zijn lievelingsboeken was een gedichtenbundel van C Louis Leipoldt. In 1999 bezocht hij Leipoldts graf in West-Kaap omdat hij zijn werk zo bewonderde. En soms kocht hij een boek van Antjie Krog, de gelauwerde Zuid-Afrikaanse schrijfster van Kleur van mijn hart, en al vertelde Zelda hem dat hij er al twee exemplaren van had, dat maakte niet uit, hij kocht het toch.

Katrien Vanderschoot, buitenlandjournalist bij de VRT, legt het vuur aan de schenen van Zelda la Grande, maar zij doet dat op een geestige, luchtige wijze. Het is heel sterk dat zij de vele topics die la Grange behandelt in haar lijvig boek, in het vraaggesprek samenbalt tot een levendig, haast filmisch verhaal.

Er zijn weinig doorwrochte werken verschenen over Nelson Mandela die het innerlijke van deze man meer doen spreken dan Zelda la Grange’s memoires. Voor haar is hij de man van wie de persoonlijkheid doordesemd is van respect. Respect in alle vormen die je je maar kan voorstellen: respect ten aanzien van zijn grote familie, zijn medewerkers, zijn vroegere tegenstanders, de gewone man in de straat die hij in de meest vreemde situaties altijd opmerkte. De mensen die hem de hemel inprezen, hield hij altijd voor dat een heilige een zondaar is die zijn best doet. Bitterheid tegenover blanke mensen was hem totaal vreemd en sommigen namen hem dat verschrikkelijk kwalijk.

Maar in haar lange, wonderlijke tocht met Khulu ontdekt Zelda nog veel andere trekken van zijn rijke persoonlijkheid: zijn power om te onderhandelen en neuzen in dezelfde richting te krijgen, zijn overtuigingskracht om mensen gul te laten doneren aan zijn Stichting. In de periode dat hij president was, richtte de Stichting zich vooral op het bouwen van scholen en ziekenhuizen. Daarna kwam er aids bij en vervolgens ook nog de sociale cohesie en allerhande vredesonderhandelingen. Zelda raakt over de magie van deze man niet uitgepraat. Ze betreurt het, zo voel ik aan, dat ze te midden van zoveel generositeit te vaak is moeten optreden als leeuwin, waakhond, kreng, heks en rottweiler, maar het ging nu eenmaal niet anders wanneer de meest listige manieren werden toegepast om Khulu voor iets te winnen. Om nog niet te spreken van de media die hem altijd op de veren zaten, in goede en kwade tijden.

Met een afwisseling van rustige en heftige ritmes raakt jazzvocalist Tutu Puoane heel wat gevoelige snaren. Tijdens een optreden van haar werd Mandela ooit eens boos omdat een medewerker hem met een niemendalletje kwam storen, zo vertelt Tutu trots. Ewout Pierreux begeleidt haar virtuoos op een klassieke Fender Rhodes.

Tijdens zijn ambtstermijn had President Mandela herhaaldelijk te kennen gegeven dat hij slechts één termijn zou regeren, maar al halverwege deze termijn droeg hij zijn macht symbolisch over aan de vicepresident Thabo Mbeki. Vanaf dan naderde stilletjes het einde van een tijdperk. In 1999 volgde Mbeki hem op als president van Zuid-Afrika. Omdat Madiba bleef schitteren in de ogen van de wereld en nog steeds werd gevraagd voor allerlei evenementen, voor openingen of voor bemiddeling in uitzichtloze situaties, of door de internationale pers werd ondervraagd over zijn opinie in belangrijke kwesties, verspreidde zich het gerucht dat de oud-president zijn boekje te buiten ging en dat er zich een machtsstrijd ontspon met de zittende president.

Zelda la Grange reageerde wellicht zoals haar baas… zij wilde niet in het midden op het bankje. Annelies Verdoolaeghe, GAP en Gents Centrum voor het Afrikaans en de Studie van Zuid-Afrika, moest dat doen. Rechts op het bankje zit Tutu Puoane.

In 1998 werd President Mandela tachtig en tijdens het spetterende verjaardagsfeest trad hij in het huwelijk met Graça Machel, weduwe van de voormalige president van Mozambique Samora Machel. Zelda moet zichzelf steeds voorhouden dat het allemaal echt gebeurde. Ze kan het haast niet geloven dat zij op de tachtigste verjaardag en het huwelijk van Nelson Mandela aanwezig was. Ze herinnert zich nog levendig de ontluikende romance van haar baas met Mevrouw Machel, toen ze in 1996 als onbeholpen secretaresse en naïeve jonge vrouw mee mocht naar Frankrijk, het land waar haar voorouders vandaan kwamen – ik weet nog altijd niet hoe la Grange moet worden uitgesproken.

Maar nu was Khulu tachtig geworden. Het was tijd geworden om het wat rustiger aan te doen en de tijd te verdelen tussen Johannesburg, van waaruit de Stichting opereert, Qunu, de geboorteplaats en het zalige toevluchtsoord van Khulu in Oost-Kaap, en Maputo, waar Mevrouw Machel vandaan komt. Khulu kletste lang niet zoveel meer; hij werd steeds stiller. Hij werd afhankelijker van Zelda. In 2005 ging hij voor het laatst op bezoek naar de Verenigde Staten.

Het orgelpunt kwam in 2008, wanner Mandela negentig werd en in zijn aanwezigheid het 46664 Nelson Mandela 90th Birthday Tribute Concert in Hyde Park werd bijgewoond door een mensenzee van vijftigduizend uitzinnige toeschouwers. “Daarna gingen we nooit meer naar het buitenland”, zegt Zelda. Het was het perfecte slot van Mandela’s internationaal optreden. Voor Zelda was het het hoogtepunt van haar carrière in dienst van de man die haar leven, haar denken, en, het allerbelangrijkst, haar hart had veranderd. Ze was toen 38.

Mieke Van Herreweghe, vicerector Universiteit Gent, en Yves T’Sjoen, voorzitter van het Centrum voor het Afrikaans en de Studie van Zuid-Afrika, zijn opgetogen over de 5e Mandela Lecture.

Op het einde van haar lezing schakelt Zelda over naar het Afrikaans. Op de vraag van Katrien Vanderschoot hoe de nalatenschap van vrijheidsstrijders zoals Mandela in België het best kan worden geïmplementeerd, snijdt Zelda het erg actuele thema van de dekolonisatie aan. Is het nodig om daarvoor standbeelden te verwijderen of straatnamen te veranderen? “Meneer Mandela was er niet mee opgezet dat standbeelden werden opgericht om hem te eren, en straten en gebouwen naar hem vernoemd. Hij was erg bekommerd om wat die acties allemaal gingen kosten voor de staatskas.” Veel belangrijker is dat mensen hun geschiedenis beter leren kennen, zeker wanneer die onrecht en geweld inhoudt. In Berlijn kom je op elke straathoek herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog tegen. Deze leren mensen welke richtingen ze zeker niet mogen inslaan.

Het komt recht uit Zelda’s hart: “Een standbeeld of een straatnaam bepaalt niet wie ik ben als persoon. Het is veel positiever om de energie die nodig is om standbeelden af te breken of straatnamen te veranderen, te gebruiken voor nuttiger en dringender dingen in de samenleving. Overigens, stel je al die kerkhoven van afgedankte standbeelden maar eens voor.”    

Zelda la Grange is in de wolken wanneer een lange rij fans de herinnering aan deze schitterende avond willen warm houden door een autogram van de beroemde secretaresse van Nelson Mandela.

  • Foto’s en tekst: Herman Meulemans

Boek:

Zelda la Grange, Goedemorgen, Meneer Mandela. Memoires van zijn persoonlijk assistente. Houten/Antwerpen, Uitgeverij Unieboek – Het Spectrum bv, 2014, 384 blz., ISBN 978 90 00 34314 0, vertaald door Ineke de Groot & Elisabeth van Borselen, oorspronkelijke uitgave: Good Morning, Mr Mandela, Penguin Group

Vroeger interview:

Naomi Meyer interviewt Zelda la Grange in het kader van het Festival voor het Afrikaans dat op 22-23 september jl. plaatsvond in Amsterdam:

https://www.litnet.co.za/zelda-la-grange-oor-festival-voor-het-afrikaans-2018/

 

  • 1

Kommentaar

  • Reageer

    Jou e-posadres sal nie gepubliseer word nie. Kommentaar is onderhewig aan moderering.


     

    Top