Litnet

Die vierde Danny Titus-gedenklesing het in Worcester in Mei 2023 plaasgevind. LitNet argiveer hierdie toespraak.

Ek wil eerstens vir Danie, Charles, Willem en die DAK-netwerk dankie sê vir hierdie besondere eer en voorreg om die lesing met julle te kan deel. Ek vertrou ek sal my opgroeimaatjie se nagedagtenis kan vereer deur hierdie gesprek met hom, al is dit in sy afwesigheid.

Dit is nou maar eenmaal so dat gedenklesings in die meeste gevalle plaasvind wanneer die belangrikste persoon nie teenwoordig is nie. Ek sou wat wou gee dat Danny deelneem aan die gesprek en argumenteer vir of teen sekere gedagtes. Wanneer Danny my besoek het, of ons bymekaargekom of per telefoon gesels het, het ons maar altyd gedebatteer oor ’n wye verskeidenheid van sake. Dit was altyd lekker debatte en of ons verskil of saamgestem het, ons het dit altyd in vriende-verbondenheid gedoen. Ek wens ’n mens kan altyd ons debatte op so ’n manier voer. Hierdie is ’n gesprek wat die essensie van Danny Titus se werk en pogings in sy lewe probeer boekstaaf. Sy ingeboude menswees was gedurig op soek na antwoorde op ’n menswaardige geregtigheid. Of ek of andere met sy werkswyse saamgestem het, al dan nie, maak beslis nie saak nie. Sy dryfveer na geregtigheid is wat ons almal moet nastreef op ons eie unieke manier. Dit is immers wat hy sou wou hê, glo ek.

Danny se geankerde identiteit

In die soeke na geregtigheid en die opheffing van die medemens is dit noodsaaklik dat mens verseker dat jy gemaklik en gebonde is in jou eie identiteit. Identiteit kan nie skielik in jou laataand-jare ontwikkel nie, maar word in jou ontwakingsjare tydens jou prille jeug en opgroeijare gevestig. Dit is jou verantwoordelikheid om jou identiteit te aanvaar, want dit is wie en wat jy is. Soms is ons identiteit iets wat ons nie wil aanvaar nie, maar dis ongelukkig ingewortel.

Ons het grootgeword in ’n omgewing waar ons as kinders opgegroei het in die begrip dat alle anties en ooms van die omgewing ook ons ouers was. Ons was bewus dat ons optredes deur die ander ooms en anties dopgehou word en ons eie ouers sou bewus wees van wat ons ook al doen in ons woonbuurt. Dit is uiteraard nie ’n slegte ding nie, want so was al ons kinders gekoester deur die hele woonbuurt. Ons woonbuurt was nie begrens deur die verskillende strate nie, maar oral waar ons beweeg het, want almal het vir almal geken. Jou kind is my kind en my kind is jou kind, was die aanvaarbare en kosbare kleinood terwyl ons opgegroei het. Dit het nie net gegaan oor ons optredes nie, maar ons kon met geruste harte ingaan by antie Alida of oom Piet en vra vir ’n stukkie brood en ons is met vrygewigheid en liefde die brood aangebied.

Die NG Sendingkerk was vir Danny en van ons ander die anker. Daar word groot gewag gemaak dat die kerk die vormer van waardes is, maar ons ouers en die gemeenskap waar ons grootgeword het, het verseker dat ons waardes gevestig is. Deesdae word verskillende gelowe gedurig teen mekaar afgespeel en daar is ’n bykans ongehoorde jaloesie/aggressie tussen verskeie gelowe. Ons het opgegroei in ’n tydvak waar almal eenders was – ongeag jou geloof of waar jy gebly het. Ons het almal saam gevier tydens Labarang, Paasfees of Diwali. Worcester se Paasmaandag-basare is ’n sprekende voorbeeld van hoe die verskeie gelowe saamgesnoer is. Ons het saam met die Savahls, Pandays, Narotams en Patels opgegroei, feesgevier, skoolgegaan en op die vlakkie tussen die biesies sport gespeel en sports gemaak. Ons het ons vrugte by Bhaka se Worcester Fruiterers gekoop, drs Levinsohn en Goss was ons dokters en Georgie Fortuin het gesmous en by die huise kom groente en dies meer verkoop.

Ons het skoolgegaan by Esselenpark (die plankieskool); Oefenskool, RK; Witblokke – sonder dat dit saak maak waar jy gebly het of wie jou ouers was. Ons het saam op ons fietse die pad aangedurf na Rawsonville om by Trevor Brown te gaan kuier en ons het cowboys en crooks gespeel in die verskeie huise wat nog in aanbou was.

Esselenpark Hoërskool was ons volgende tydvak van opgroei en identiteitsbou. Hier het ons sosiaal-politiese ontwakings begin. Alhoewel die onderwysbestel van die sewentigerjare beduidend ongelyk en rassisties was, het onderwysers soos mnre Crotz, Anyster, September, me Esterhuyse en ander ons geslyp en op hul unieke maniere ons oë oopgemaak vir ongeregtighede. Esselenpark was dié gesogte skool in die land en ons was in die skool met rolmodelle soos Yusuf Omardien, Julian Smith, Diana Ferrus, Donovan Lyners, Clarence Johnson, Aubrey Springveldt, Charles Beukes, Faiz Marlie, John Oliphant, Nolan Grove, Desmond en Johnny-Boy Horne en menigte ander akademiese en sport-rolmodelle. Dit het ons ’n trots in ons skool en onsself laat ontwikkel. In ons tyd op EPH was daar sekerlik die meeste studente nóg wat verder aan ’n tersiêre inrigting gaan studeer het – en baie het verder aan die Universiteit van Wes-Kaapland gaan studeer. Die name van die manne en vroue wat in daardie bloeitydperk saam met ons op skool was, lees soos ’n lys in ’n boek van uitsonderlike Suid-Afrikaners: Cecyl Esau, Hein Willemse, Danny Titus, Moses Baartman, Ivor Opperman, Theo Erasmus, Vivien Daries, Ingrid Aries, Jeffrey Pietersen, Abe Glam, Ruben Franklin, Desmond Grove, Danny Adams... Manne en vroue wat hul merk in die Suid-Afrikaanse geskiedenis gemaak het. Hier was dit veral Cecyl Esau in my klas wat ons dieper bewus gemaak het van ons sosiale konteks.

In hierdie tydvak in Worcester was daar ’n bloeitydperk van revolusionêre aktiviste en bewegings. Mense soos Hennie Ferus, Bibi Dawood, Willem van Schoor, Bennie Kies, Davey Pietersen, ensovoorts. Daar was organisasies soos die NEUM, TLSA, Ouer-onderwysersverenigings, ANC, SASO. Ons het aan die CJV behoort en ons redeneringsvermoë en debatvoering is ook hier geslyp. En ons was ontnugter oor dinge wat hier in ons dorp gebeur het – soos die feit dat Durbanstraat die grens is tussen die wit en swart gemeenskappe. Die feit dat strate wat lynreguit loop se name verander waar hulle oor Durbanstraat loop – Adderleystraat raak skielik Greystraat; Porterstraat word Parkerstraat; Napierstraat word Le Seuerstraat, en elkeen van die strate loop doodreguit. Die rede hiervoor was eenvoudig dat die wit gemeenskap nie in dieselfde straat wou bly as die swart gemeenskap nie.

Ek deel ’n lang relaas met u, omdat dit die milieu was waarin ons grootgeword het. Deur al hierdie dinge is ons identiteit gebou en gevestig. Die strewe van Danny na geregtigheid ontspring vanuit ons opgroeijare, ons ontwaking en ons misnoegde verset teenoor diskriminasie. Sy identiteit het hieruit geblom.

Verset teen diskriminasie en vegter vir inheemse bevolkings

Ingewortelde identiteit en invloede van sy jeug en opgroeijare het vir seker sy lewensbeskouing teen diskriminasie, van watter aard ook al, gevestig.

Oor die eeue heen word daar hewig gediskrimineer teenoor inheemse bevolkings. In Suid-Afrika spesifiek en Afrika in die algemeen sukkel ons steeds om die juk van kolonialisme af te breek. Autshumao, Doman, Krotoa en andere van hul gemeenskap se trotse geskiedenis word in die koloniale geskiedenisboeke verklein tot vertalers en gesante van die grootbase, Jan van Riebeeck en sy trawante. Die inheemse bevolking se vee en landerye wat hulle in die gees van naasteliefde naïef gedeel het met die VOC-amptenary, is met geweld gesteel en afgeneem. Hierdie groep mense wat in harmonie met die grond en met ander mense geleef het, se trotse geskiedenis word as ’n naskrif in die geskiedenis vervlak.

Groot sosiale en wetenskaplike uitvindings is gedoen deur die inheemse volkere van Afrika. Afrika is die geboorteplek van die mens, Homo sapiens, meer as 200 000 jaar gelede. ’n Voorvader van ons as mens, Australopithecus afarensis, of soos sy genoem is – Lucy – het 3,2 miljoen jaar gelede in Afrika rondgeloop. Hieruit het ons menseras – Homo sapiens – uiteindelik geëvoleer. Hier in Afrika het ons voorvaders begin om ontdekkings te maak wat die pad vir die verdere ontwikkeling van die menseras moontlik gemaak het. In Zimbabwe is die wetenskap van goudontginning ontwikkel. Metallurgiese vooruitgang het hul basis in Afrika gehad. Vooruitgang in Tanzanië, Rwanda en Uganda was aan die orde van die dag. Groot stede het alreeds verrys in Mosambiek en Zimbabwe. Die piramides van Egipte – nog steeds een van die wondere van die wêreld. Uit Afrika het die mens begin om die wêreld in te vaar. Astronomie – die studie van die sterre en planete – het in Afrika begin, want ons voorouers het die basis gelê van emigrasie die wêreld in. Wiskunde het sy ontstaan in Egipte. So, ons kontinent kan beskou word as die groeiplek van nie net die mens nie, maar ook die ontstaan van die sosiale en wetenskaplike ontwikkeling van ons voorouers.

Ons voorouers en die geslagte van gemeenskappe in Afrika het saam met die natuur geleef. Soveel inheemse kennis en vaardighede het hier ontwikkel. En toe raak die mens gierig en uit veral Europa val hulle Afrika binne. Die edelstene word gesteel, die kunswerke en ander artefakte word verwyder en raak deel (en is nog steeds deel) van die koninklikes en rykes in Europa se opgegaarde gesteelde besittings. Die diepe letsels wat deur koloniale invallers dwarsdeur Afrika gelaat is, is so duidelik in bykans al die lande in ons kontinent. Tog weet ons dat ons voorouers hier in Afrika die invallers met naasteliefde ryklik ontvang het, maar hulle is uitgemoor deur hierdie invallers. Hul seuns en dogters is op die skepe gelaai en verkoop as slawe. Baie keer het die kerke hul sendelinge gestuur om hierdie “barbare” te kersten – en dan was dit dieselfde sendelinge wat toegesien en deelgeneem het aan die uitwissing en verkragting van lewe en lewenswyses hier in Afrika.

Tans sien ons weer eens, selfs Palestina wat die Israeli’s met ope arms verwelkom het en land en woonplek aangebied het, word stukkie vir stukkie gekoloniseer en haar mense uitgewis deur ’n tipiese rassistiese bestel.

Is dit dan so vergesog dat mense soos Danny Titus met hul ingeboude waardesisteme die vegters was/is vir die inheemse volkere? En Danny het nie slegs geveg vir die erkenning van die inheemse volkere in Suid-Afrika nie, maar hy was beslis betrokke op ’n globale podium. Dit het nie net gegaan oor bewusmaking vir die wêreld van die rieldans nie, maar dit het gegaan oor diepere aspekte soos die bewusmaking en koestering van die geskiedenis, tradisies, gewoontes en lewensbeskouings van inheemse volkere.

Ek wonder onwillekeurig tog of daar werklik nog iets soos outentieke inheemsheid bestaan? Ons voorgeslagte ontspring uit verskeie dele van die wêreld en die kartering van ons menslike genoom toon die feit dat ons paterlyne en materlyne hul oorsprong van oor die wêreld heen het. Maak dit ons inheemsheid afgewater of moet ons liewer werk maak daarvan om ’n nasionale kultuur te skep? Sal die verskeie tradisies en gewoontes van die oorspronklike volkere nie daartoe bydra dat ons gemeenskaplike kultuur as Suid-Afrikaners soveel ryker sal wees nie? Is ons almal nie tog maar verwant nie?

Die feit dat Paul Kruger ’n afstammeling is van Krotoa is onteenseglik ’n bewys van ons interverwantskappe en ineengeweefde geskiedenis.

Is ons dan so verskillend?

Ek het so tyd gelede die dokumentasie ontvang wat aantoon dat my huis nou uiteindelik my eiendom is. Toe ek hierdie oordragdokument bestudeer, het ’n skielike ergernis my oorval. In hierdie dokument, duidelik aangedui deur ’n stempel op verskeie plekke, staan daar: “GEKLEURDE GROEP”. Het ek dan nie dieselfde geld as enigeen anders betaal vir die reg op eiendom nie? Is my geld dan kwansuis anders?

Charles Darwin se boek On the origin of species by means of natural selection wat in November 1859 gepubliseer is, het die mensdom tot in sy diepste wese geskok. Skielik is ons grootheidswaan as die kroning van die skepping afgeblaas tot ’n natuurlike evolusie-geval in die diere- en planteryk. Jammerlik was daar diegene wat Darwin se uitsonderlike wetenskaplike navorsing en feite verdraai het om hulle eie onderduimsheid en rassisme te regverdig. Die eugenetika-aanhangers het hierdie wetenskaplik-uitsonderlike verhandeling omskep in wat toe genoem is Sosiale Darwinisme. Daar is groot gewag gemaak dat mense met meer pigment in hul epidermis kwansuis minderwaardig sou wees. Dit was doelbewuste pogings om valslik te verkondig dat Darwin verskeie rasse aanbeveel het.

Laat ek dit onomwonde stel: Darwin het bewys dat die mens slegs EEN ras is, naamlik Homo sapiens. Daar bestaan geen ander menseras nie.

Maar diegene wat hul duistere motiewe wou laat voortleef, het hul ekonomiese mag gebruik om die kwessie van ras te laat voortleef. Die wanopvattings het die ontstaan van fasciste soos Hitler, Mussolini, Verwoerd en ander gebaar.

Ons grondwet stel dit duidelik dat die mens slegs een ras is. Maar dan word ons grondwet verkrag deur die feit dat in die meeste aspekte van ons Suid-Afrikaanse landskap moet jy jou “ras” aandui. Dit is ongehoord dat nog steeds na bykans 30 jaar na die demokratiese verkiesing in 1994 ons nog steeds kan verwys na “swart”, “bruin”, “Indiër” en “wit” as deel van ons daaglikse leksikon. Hoe kan ’n sogenaamde demokratiese regering nog steeds vasklou aan die taal van die vorige onderdrukker? Dit is soos Hein Willemse dit stel: Die konsep van verskeie menserasse is bloot nie gefundeerd of gegrond in enige wetenskap nie, maar rassisme bestaan beslis.

Hierin lê ons grootste dilemma. Dit is seer sekerlik die reg van enige persoon om te assosieer met wie sy/hy wil assosieer. In ons opgroeijare het ons geassosieer met diegene in ons woonbuurt – woonbuurte wat met opset ingestel is om rassisme te vergestalt. Ons integriteit en identiteit het ons egter verby hierdie klassifikasie laat assosieer met wie ons wou. Hierdie assosiasie moet beslis nie gesien word as “rasgebaseerd” nie, maar bloot omdat daar ’n gemeenskaplike gemaklikheid is tussen die verskeie individue wat met mekaar assosieer. Die apartheidsideologie het ons forseer om in bepaalde groepe groot te word. Ons opgroeijare in Worcester is ’n tekenende voorbeeld, maar dit het ons nooit verhoed om bepaald te assosieer met diegene met wie ons graag sou wou assosieer nie. Dit bekommer my as daar gedurig gepraat word van “African Blacks” – dit is bepaald diep rassisties en om te probeer verantwoord dat dit nodig is vir swart ekonomiese bemagtiging, of vir geskiedkundige regstelling, is oneerlik. Die feit dat Homo sapiens willens en wetens afgebreek word tot vier “rasse” hier in Suid-Afrika is ’n terugval in die apartheidsideologie – net in hierdie geval is dit duidelik nie meer die “witras” wat gedokumenteerd is as die “hoofras” nie, maar nou is dit die “Black African” wat daardie rol oorneem. Hierdie onhoudbare klassifikasie impliseer dat sodra mens jouself klassifiseer as een of ander sogenaamde ras, verval jy in die moeras van viktimisasie – jy beskou jouself as ’n slagoffer en sal behandel word as ’n slagoffer en untermensch teenoor die Hitleriaanse überras. Indien jy willens en wetens, of selfs onwetend, jouself in hierdie raskategorieë plaas, is dit soveel makliker vir die regering met sy duistere motiewe om wette te promulgeer wat skielik persentasies aan sogenaamde kwotas bestel. Dit vervlak ook jou integriteit om jouself so te wil klassifiseer.

Ons moet bou aan ons Suid-Afrikaanse eenheid en vir my is die konsep van ’n “reënboognasie” absurd. Om die woorde van Neville Alexander te parafraseer: ’n Reënboog is ’n optiese illusie en dus is die reënboognasie ook ’n illusie. Om die gemeenskappe van Suid-Afrika te vergelyk met verskeie kleure is onaanvaarbaar, rassisties en ’n illusie.

Danny Titus het uit vaste oortuiginge geveg vir menswaardigheid. Sy soeke na regverdigheid is ingebou in sy identiteit wat getemper is tydens sy grootwordjare in Worcester. Sy strewe om te verseker dat almal erken word, is befoeter deur maalkolke van ras- en inheemsheid-teenstrydighede. Ons kom uit ’n tydperk van onderdrukking en beweeg in ’n tydperk van verdere uitbuiting. Danny het in alle eerlikheid daardie geveg gestry en hy sal as een van die grotes van ons land beskou word.

Ons plig is om die Suid-Afrikaanse nasie te bou. Ons moet wegbeweeg van enige verwysing van “andersheid” asof dit minder- of meerderwaardig sou wees. Ons is dit verskuldig aan ons kinders en nasate. Ons kleinkinders assosieer en speel met wie hulle wil, sonder om enigsins epidermale pigmentasie raak te sien. Kom ons maak hul pad gemakliker en beweeg weg van hierdie vasklou aan vals rasseklassifikasie. Ons is almal Homo sapiens en ons uniekheid lei tot ’n laboratorium van ontdekking en ontwikkeling. Om weer vir Alexander te parafraseer: Laat ons ’n nasie bou soos die Groot Gariep wat sterk vloei as gevolg van al die sytakke wat hul water daarin stort, en die groot Gariep vloei as ’n sterk eenheid tot in die globale see. Een nasie, een Suid-Afrika, gesamentlik divers en uniek. Dit is sekerlik die erflating wat ek glo Danfred Titus met ons almal laat.

Ek dank u.

20 MEI 2023