Ellendige levens, Nederlandse schrijvers in de negentiende eeuw

  • 0

 

Titel: Ellendige levens, Nederlandse schrijvers in de negentiende eeuw
Redactie: Rick Honings en Olf Praamstra
Uitgever: Uitgeverij Verloren, Hilversum
ISBN: 987 90 8704 374 2
Prijs: € 25,00
286 pagina's

Bij het afscheid van Peter van Zonneveld werd de bundel Ellendige levens, Nederlandse schrijvers in de negentiende eeuw gepresenteerd. De bundel onder redactie van Rick Honings en Olf Praamstra bevat 27 levensbeschrijvingen van net zoveel Nederlandse auteurs.

Twee bijdrages zijn van degene aan wie het boek is opgedragen. Peter van Zonneveld verzorgde namelijk in 1983 twee levensschetsen in het tijdschrift De Gids. Het was de bedoeling dat dit een serie schrijversportretten zou worden onder de titel 'Ellendige levens'. Het bleef echter bij de beschrijvingen van niemand minder dan Willem Bilderdijk en de minder bekende maar minstens zo ellendige Elias Annes Borger.

Erom vragen
In hun inleiding bij de bundel menen Rick Honings en Olf Praamstra dat de serie erom vroeg voltooid te worden:

'Hoe treurig toch zijn de levens van zelfmoordenaars als Boniface en HaverSchmidt, hoe door leed geteisterd die van jonggestorven schrijvers als Drost, Van der Hoop jr. en De Génestet, hoe moeizaam slepen auteurs als Haafner, Helmers, Multatuli, Busken Huet en Emants zich door het aardse tranendal, terwijl weer anderen als Post, Potgieter en Kloos hun leven lang werden achtervolgd door een ongelukkige jeugd. Aan ellende is er in de hier bijeengebrachte levens geen gebrek, met uitzondering misschien van een enkeling als Van Lennep en Ten Cate.' (12)

Dat de levens van de laatste twee zijn toegevoegd is om een meer volledig overzicht te geven van negentiende eeuwse schrijvers. En niet elke auteur uit de negentiende eeuw heeft een ellendig leven achter de rug. Het boek kan zo als een goede aanvulling worden gezien op de literatuurgeschiedenis die Willem van den Berg en Piet Couttenier in 2009 schreven onder de titel Alles is taal geworden, Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1800-1900.

Voldaan
Aan dit streven naar volledigheid is heel aardig voldaan. Al mis ik ook een grote naam als Nicolaas Beets. Zeker geen ellendig leven, maar wel dé auteur van dé negentiende eeuwse bestseller De camera obscura. Een beetje flauw natuurlijk om hem juist te noemen. Juist iemand als Peter van Zonneveld heeft heel veel aandacht aan deze grote schrijver gegeven. Ook geven Willem van den Berg en Piet Couttenier hem de nodige ruimte in hun geschiedenis. Tegelijkertijd was het een goede aanvulling geweest op de bundel die nu is uitgegeven. Het is overigens de enige naam die ik echt mis. De bundel geeft over het geheel genomen een zeer representatief beeld van negentiende auteurs. En meer dan dat.

Dan rest gelijk de vraag of de ellende altijd even zichtbaar is. Het dekt niet altijd de lading. Veel ellende veroorzaken de protagonisten zelf. Eep Francken wijst hier meerdere keren op in zijn studie naar het leven van de schrijver Charles Etienne Boniface (1787-1853). Hij vestigt zich jong in Zuid-Afrika als taalleraar en stort zich van de ene ellende in de andere door eigen toedoen. Of zoals Eep Francken dat zegt:

'Door een noodlottige karaktertrek is het leven van Boniface beheerst en bedorven: hij kon geen vrienden houden. Levenslang begon hij, steeds met nieuwe moed, aan samenwerkingsverbanden van verscheiden aard. Altijd liepen ze uit op ruzie. Na korte tijd ontdekte Boniface steevast hoe schandelijk zijn vriend gehandeld had, voelde hij zich diep gekrenkt en trok hij tegen zijn slachtoffer ten strijde. Meestal ging het om vermeende belediging. Door deze gevoeligheid raakte hij zijn zelfbeheersing kwijt, zijn drift sleepte hem mee. Nooit kwam hij er later toe om een dergelijk conflict bij te leggen, ook al ging het meestal om ruzies van niks.' (83)

Eep Francken probeert een verklaring voor dit gedrag te zoeken in het vroegtijdige verlies van Boniface's vader. Voor het antwoord is veel te zeggen, maar natuurlijk niet alles. De onderwijzer is een 'straatvechter' die zijn gelijk probeert te halen en daarmee veel vijanden op de hals haalt. Een onhebbelijkheid die een mooi oeuvre niet in de weg heeft gestaan. De levensbeschrijving door Eep Francken maakt ook heel nieuwsgierig naar deze bijzondere schrijver uit de negentiende eeuw.

Nieuwsgierig
Dat is ook wat de meeste levensschetsen in de bundel Ellendige levens oproepen. Ze maken nieuwsgierig naar het werk achter deze schrijvers. De ellende is dan hooguit een voedingsbodem voor de gedichten en verhalen die deze helden van de negentiende eeuw schreven. Al is het ellendige leven van veel van deze schrijvers ook voedingsbodem voor mooie verhalen.

Genoten heb ik van het verhaal van Peter van Zonneveld over Elias Anne Borger. Of het kijkje in het liefdesleven van Jacob van Lennep dat Marita Mathijsen biedt. Genoeg om haar te vergeven dat er inderdaad meer lust dan ellende van afspat. Ze haalt even het gordijn weg dat voor dit aspect van de negentiende eeuw is geschoven, of zoals Marita Mathijsen het zelf verwoordt:

'In de enige biografie van Jacob van Lennep geschreven door zijn kleinzoon Maurits, komen we wel de vermelding van onechte kinderen tegen, maar aan achtergronden ontbreekt het. Over de minnaressen lezen we geen woord.' (97).

De volksschrijver blijkt niet alleen gek op zijn moeder en vrouw te zijn geweest, maar ook op het buurmeisje Doortje Ringeling en de Haagse bakkersvrouw Zwaantje Cornelia van Ockenburg. Het ging niet om een affaire in het laatste geval, maar om een voorrecht, schrijft Mathijsen in haar bijdrage. 'Een politicus die enkele nachten per week in Den Haag verbleef, moest toch ergens terecht kunnen? 'Zaad moet vloeijen', die uitspraak trof ik in een medisch boekje uit de negentiende eeuw aan.' (105)

Melati van Java
Verrassend is de biografie die Vivian van de Loo geeft over de schrijfster die achter het pseudoniem Melati van Java schuilgaat. Deze Indische romancière heeft veel verdriet bij het overlijden van haar grootmoeder Saija en haar moeder Wiesje. De gestorven dierbaren zullen vaak in het werk van Marie Sloot terugkeren, met het verlangen naar Indië.

De troost vond ze in haar verhalen, schrijft Vivian van de Loo: 'Een eeuwigdurende weemoed bezielde haar, en een verlangen om Indië te herscheppen in haar romans. In hen hield zij Indië dichtbij. En dat lukte: de ene na de andere roman verscheen, ging in herdruk, werd vertaald en niet zelden daarna in een goedkope editie nogmaals uitgebracht.' In 1900 is ze een gevierd auteur. Helaas blijven haar mannelijke houding en bijzondere relatie met haar 'trouwe vriendin' Lina Scheffer een beetje magertjes belicht. Daar is een levensschets van negen pagina's ook te kort voor.

Het zijn juist bijdrages zoals van Jacqueline Bel over de domineesdochter Betsy Perk, die een mooie aanvulling geven op de bekende verhalen zoals Peter van Zonneveld ze door de jaren heen vertelde bij zijn colleges. Daarmee overstijgt Ellendige levens menig afscheidsbundel en is ook een genot om te lezen als introductie van het boeiende werkveld van de negentiende eeuwse literatuur. De beeldvorming van middelmatige schrijverij van predikanten zoals destijds door de Tachtigers is geschetst en effectief bestreden, blijft hardnekkig.

Naar de tekst
De poging om meer naar de tekst te gaan en minder naar de verhalen om de tekst, lukt in deze bundeling gedeeltelijk. De verleiding om bij mensen als François HaverSchmidt of vagebonder Multatuli diep in het ellendige leven te duiken is groot. Toch lukt het de schrijvers van de bundel wonderwel goed om de literaire tekst uit het leven te trekken en een mooie eeuw tot leven te wekken.

  • 0

Reageer

Jou e-posadres sal nie gepubliseer word nie. Kommentaar is onderhewig aan moderering.


 

Top