Hallo Brianvds
Weer eens maak jou verduideliking, naamlik dat 'n maan effens gerek word, sin ... soort van. Mens sou dan egter dink dat dit slegs van toepassing is wanneer 'n elliptiese baan gevolg word want dan is hierdie maan onderwerp aan wisselende kragte en jou ballon-teen-die-muur-analoog is dan van toepassing. Miskien is daar in elk geval geen baan wat 'n perfekte sirkel is nie wat dan verklaar hoekom enige maan gebrei sal word.
Is ons maan se baan ellipties, miskien eiervormig, as gevolg van die son se swaartekrag; met ander woorde, die skerp punt van die eier wys sonwaarts? Indien dít die geval is, dan moet Jupiter ook mos 'n uitwerking op die maan se wentelbaan hê soos sy afstand vanaf die aarde wissel (en ook op die aarde natuurlik)? Vir my lyk dit dan of wentelbane chaoties moet wees; hoe de joos kry sterrekundiges dit reg om voorspellings te maak, van die Maja's se tyd al?
Terug na die maan wat so gebrei word. Die vraag wat dan ontstaan is hoe het daardie maan in die eerste plek gevorm? As dit deur die proses van akkresie was, hetsy van afgeslaande brokstukke of brokstukke wat maar in die omgewing was, moes daar tog 'n vassak-periode gewees het. As Jupiter dus uiteindelik vir Io gaan uitmekaar skeur soos die eierkoppe op TV beweer, sou Io mos al uitmekaar geskeur gewees het nog in sy vormingstadium, met ander woorde terwyl Io nog besig was om te akkresieer. Dit verg mos minder energie om 'n ding wat half stukkend is verder te breek as om 'n heel ding te breek, of hoe? Tensy, natuurlik, mane wat so gemartel word nie deur akkresie daargestel is nie maar in sy geheel gebuit was, iewers op sy rigtinglose ruimtewandeling, deur die betrokke planeet se swaartekrag.
Aan die ander kant nou weer, terwyl die maan vorm is die hitte-opbou in 'n mindere mate as wat dit sal wees wanneer al die stukkies onder druk begin vassak en, soos hy dan gebrei word, manifesteer die hitte-ophou toenemend (druk word groter). Die einde is dan nie 'n uitmekaarskeur nie maar 'n totale versmelting, 'n groot volume magmabrokstukke en -korrels soort van storie wat nou om Jupiter wentel. Nou is daar weer 'n ander probleem: Die ruimte is yskoud en hierdie brokstukke koel af en begin akkresieer en ons is terug by die probleem in paragraaf 3.
Nou wat nou? Hierdie goed maak 'n ou gek.
Groetnis
Jan Rap
Kommentaar
Jan Rap — Ek sal maar net op die makliker gedeelte reageer en los die moeiliker vrae en antwoorde/bespiegelings vir Brianvds en Angus en vir wie ook al wil help.
Ja, die maan wentel in ’n elliptiese baan om die aarde. Die gemiddelde afstand vanaf die aarde is 384 400 km. Op sy naaste (perigee) is die afstand 356 700 km en op sy verste (apogee) is dit 406 300 km. Dié afstande is afgerond tot die naaste 100 km. Akkurate metings dui aan dat dit teen ongeveer 3 cm. per jaar vanaf die aarde wegbeweeg.
Elliptiese bane beteken nie dat hulle chaoties is en derhalwe onvoorspelbaar is nie. Alle planete se bane is ellipties en ek weet ook nie van enige maan wat ’n sirkelvormige baan het nie. Die oorgrote meerderheid van die kunsmatige mane/satelliete wat om die aarde wentel, se bane is ook ellipties. Die briljante sterrekundige en wiskundige Johannes Kepler (December 27, 1571 – November 15, 1630) ) het vasgestel dat die planete elliptiese i.p.v. sirkelvormige bane volg nadat hy Tycho Brahe se data en waarnemings ontleed het. Hy het vervolgens die wette van planetêre beweging geformuleer. Dit kom kortliks daarop neer dat die wentelspoed van die wentelende liggaam nie konstant bly nie maar wissel afhangende die afstand vanaf die liggaam waarom dit wentel. Kyk gerus daar: http://en.wikipedia.org/wiki/Kepler's_laws_of_planetary_motion. Terloops — Dié wentelpatroon van die maan om die aarde herhaal homself en word ’n maansiklus genoem wat op enkele minute na presies 19 jaar duur.
Sterrekundiges aanvaar tans op grond van talle bewyse en simulasiemodelle met rekenaars dat die maan sy ontstaan ongeveer 4.5 miljard jaar gelede gehad het, nadat ’n planeet ongeveer so groot soos Mars met die aarde gebots het.
Tydens die ontstaan van die sonnestelsel was daar vermoedelik meer sg. binneplanete as die vier wat vandag oorgebly het en van hulle bane was op ‘botsingsroetes’. Een van hulle, wat sedertdien “Thea” gedoop is, was in ’n botsing met die aarde betrokke en daaruit het die maan te voorskyn getree. Dan is daar natuurlik ook die mite in Genesis waar die maan op die vierde dag saam met die son en die res van die heelal geskep is. Nog ’n moontlikheid wat in ’n stadium oorweeg was, is dat die maan ’n asteroïede is wat deur die aarde in sy swaartekrag vasgevang is. Rekenaarsimulasies het so ’n moontlikheid sedertdien die nek ingeslaan.
Daar is verskeie simulasies op YouTube oor hoe die maan tot stand gekom het. Kyk gerus na hierdie een: http://www.youtube.com/watch?v=Sp4IEAO_ngU. Dit is lekker kort en jy sal die idee kry.
Groete
Panda
Jan Rap — Lyk my daar is fout met die eerste skakel wat ek verskaf het. Ek probeer weer en is nuuskierig om te sien of hierdie een gaan werk. Dis nie nodig dat jy reageer nie. Ek sal sommer self kyk as die kommentaar verskyn. Ek eksperimenteer sommer so 'n bietjie met die skakels wat hier op die kommentare geplaas word.
http://en.wikipedia.org/wiki/Kepler's_laws_of_planetary_motion
Panda
Jan Rap:
Panda, ek het na daardie video gekyk. Dis seker moontlik dat die maan so ontstaan het maar dit lyk vir my baie onwaarskynlik. Ek het op 'n kol 'n prentjie gesien waar die maan en die aarde verbind was. Lyk my daardie teorie berus op die feit dat die maan soort van 'afgespin' het toe die aarde nog 'n gesmelte massa was, soort van 'n knoets wat uitgepeul het en weens sentrifugale krag toe naderhand heeltemal afgeskei het. Dit verklaar hoekom die maan gedurig dieselfde sy na die aarde toe wys (maar nie hoekom die aarde homself ook so gedra ten opsigte van die maan nie, altwee behoort dan mos, by wyse van spreke, gedurig vir mekaar te kyk)
Dit lyk na 'n taamlik waarskynlike maanvormingsmetode aangesien die meeste mane in ons sonnestelsel (blykbaar) met dieselfde kant na hulle planeet gekeer is.
Een van Langenhoven se karakters in "Die laaste van die takhare" het gekla: "Die wêreld draai, hy draai my dronk." Hoe dronk, het selfs Langenhoven in al sy wysheid nie geweet nie. Om ons nog dronker te draai, wil ek nog 'n gedraaiery byvoeg. Terwyl die aarde om sy eie as draai, en om die son draai, en saam met die son om die middelpunt van die Melkweg draai, en die Melkweg ook êrens heen draai, draai die maan en die aarde ook om 'n gemeenskaplike punt, nl. die barisenter. U-tube dit maar self (barycenter) want ek sukkel self om skakels op die kommentare te plaas.
Jan Rap: Die rede waarom die maan (en ander mane in die sonnestelsel) dieselfde kant na hul planete hou is omdat hulle rotasie om hul eie as deur die gety-effek gerem is totdat hulle nou net so lank neem om een omwenteling te voltooi as om een rotasie te voltooi. Hulle is "tidally locked" (ek weet nie wat die Afrikaanse term is nie).
Jan, ek deel jou belangstelling en vrae... hier is nog 'n bietjie stof tot nadenke [http://www.youtube.com/watch?v=ibV4MdN5wo0&feature=related]... en hierdie werk van Sarah T Stewart handaaf vroue steeds as die mees gesaghebbendste oor die maan [http://www.fas.harvard.edu/~planets/sstewart/]...